مقدمه
یکی از مهمترین فعالیتهای بخش مدیریت اطلاعات بهداشتی سلامت کدگذاری تشخیصها و اقدامات است که در امر آموزش و پژوهش پزشکی یکی از برجستهترین مقولات است. معمولاً پروندههای بیماران پس از تکمیل و رفع نقص و تنظیم اوراق موردبررسی قرار گرفته و طبق روشهای خاص و سیستماتیک طبقهبندی و براساس بیماریها کدگذاری میشوند. درواقع، عنوان کدگذاری، اختصاص یک علامت رمز بهصورت الفبایی یا عددی به تشخیص یا یک بیماری است. منبع این طبقهبندی، کتاب استاندارد طبقهبندی بینالمللی بیماریهااست که امروزهICD-10 مورد بهرهگیری قرار دارد [
1، 2].
امروزه تقاضای زیادی برای دادههای بالینی کدگذاریشده بهطور دقیق و صحیح در انواع محیطهای مراقبت بهداشتی وجود دارد و استفاده از سیستم ICD کاربردهای متنوعی یافته است؛ از کدهای آن بهعنوان مبنایی برای بازپرداخت هزینههای درمانی، پیگیری بار کاری، اختصاص منابع، بررسی مدت اقامت و ارزیابی کیفیت مراقبت استفاده میشود. با طبقهبندی بیماریها و اقدامات میتوان میزان بیماریها، اقدامات و روندهای آن، کیفیت مراقبت، هزینه مراقبتهای بهداشتی درمانی و میزان بهرهبرداری از منابع بهداشتی درمانی را موردمطالعه قرار داد [
3]. هدایت صحیح و کنترلشده برای محقق به سوی هدف موردنظر در پژوهشها و تحقیقات پزشکی و نیز ایجاد منبع قابلاعتماد برای مطالعه و آموزش در ردههای مختلف علومپزشکی از اهداف اصلی کدگذاری است. از لحاظ درونسازمانی دادههای کدگذاریشده سازمان را در پشتیبانی از تصمیمات، مدیریت کیفیت، مدیریت موردی، برنامهریزی، بازاریابی و سایر فعالیتهای اجرایی و تحقیقاتی یاری میدهند [
2،
4].
یکی از مسائل همیشگی مرتبط با کدگذاری تشخیصها و اقدامات درمانی، مسئله دقت و صحت کدگذاری است. نتایج مطالعات نشان میدهند در بین کدهای اقدامات اصلی اختصاص دادهشده به پروندهها، 18/7 درصد خطا مشاهده میشود [
5]. بررسیهای مختلف نشان دادهاند ثبت ناقص اطلاعات در پروندهها، عدم آشنایی پزشکان با اصول صحیح تشخیصنویسی و عدم آشنایی با سیستمهای طبقهبندی بیماریها به کدگذاری اشتباه اطلاعات منجر میشوند [
6]. کیفیت دادهها، پایایی، صحت (اعتبار کدها)، کامل بودن، بههنگامی، مهارت و سطح آموزش کدگذاران از مهمترین مؤلفهها در کیفیت کدگذاری هستند [
3،
7]. یکی از دلایل ضعف کدگذاری عدم مهارت و توانایی کدگذاران در استخراج کدهای صحیح است. این مسئله میتواند ناشی از آموزش کدگذاران به شیوهای غیرکاربردی باشد. این نوع آموزش با مشکلاتی از قبیل سلب فرصت تفکر از فراگیر، انفعال فراگیر، عدم توجه به تفاوتهای فردی میان فراگیران، نادیده گرفتن تفکر خلاق و مهارتهای شناختی سطح بالا همراه است [
8، 9].
فناوریهای آموزشی و بهطور مشخص واقعیت افزوده، پتانسیل فراهم آوردن یک تجربه یادگیری مناسب در حوزه کدگذاری بیماریها و اقدامات جراحی را دارند [
10]. واقعیت افزوده توانایی این را دارد که با استفاده از ترکیبات سهبعدی و ساختگی، درک دیداری سیستم یا محیط هدف را تقویت و تکمیل کند [
11]. رسانه واقعیت افزوده بهدلیل هزینههای پایینتر و سرعت بـالاتر و تغییـرات محتـوایی، بـه نسـبت سـایر رسانههای آموزشی بیشتر قابلدستیابی اسـت. بهصورت مشـخص، ایـن فناوری در زمینه تعیین و تشریح جزئیات و شناخت سـاختارها بهویژه در حوزههای فنی و آموزشی، کاربرد قابلتوجهی دارد [
12]. فناوری واقعیت افزوده میتواند از طریق انواع رسانهها، تلفن همراه و تلفنهای هوشمند مورداستفاده قرار گیرد [
13]. با در نظر گرفتن در دسترس بودن گوشیهای هوشمند و تبلتها بهدلیل حجم کم و پشتیبانی از تکنولوژی موردنیاز، این دستگاهها انتخابی ارجح برای تحقق یک سیستم واقعیت افزوده برای استفاده در آموزش به نظر میرسند [
14].
امروزه فناوری واقعیت افزوده دارای پتانسیل عظیمی برای ایجاد متدها و ابزارهای جدید آموزشی بوده و میتواند فرصتهای تازهای را برای طراحی محیطهای آموزشی کارگاهی و عملی فراهم کند [
15]. لازمه بهرهبرداری مطلوب از این ابزارها طراحی و توسعه آنها براساس نیاز کاربران است. شناخت الزامات طراحی و پیادهسازی ابزارهای آموزشی، زمینهساز تأمین نیازهای کاربران است. با توجه به اهمیت آموزشهای کاربردی و عملی در آموزش کدگذاران بهمنظور کاهش خطاهای کدگذاری و با توجه به ضرورت استفاده از ابزارهای جدید آموزش کدگذاری مبتنی بر فناوریهای جدید و با در نظر گرفتن اهمیت شناسایی الزامات ایجاد چنین ابزارهایی، این مطالعه با هدف تعیین الزامات ابزار آموزشی مبتنی بر واقعیت افزوده برای آموزش مباحث کدگذاری بیماریها انجام گرفت.
مواد و روشها
پژوهش حاضر از نظر نوع، کاربردی و از نظر هدف توصیفی ـ تطبیقی بود که به تعیین الزامات ابزار آموزشی مبتنی بر واقعیت افزوده برای آموزش مباحث کدگذاری بیماریها در سال 1401 پرداخت. این مطالعه در دو گام به شرح زیر انجام شد:
گام اول تعیین فرمت و قالب ارائه محتوا بهشکل واقعیت افزوده بود. در این مرحله، از طریق بررسی ابزارهای مشابه، ویژگیها، قابلیتها و فرمت محتوای ابزارهای استخراجشده لیست شد. بهمنظور استخراج ابزارهای مشابه، فروشگاههای اینترنتی گوگلپلی (از مهمترین مرجعهای ارائه نرمافزارهای خارجی) و کافهبازار (بهعنوان بزرگترین مرجع ایرانی که براساس گزارش منتشره توسط برنامه بازار تا سال 1401 بیشتر از 1/8 میلیارد نصب فعال داشته که 98 درصد این نصبها در ایران بوده است) [
16]، از طریق کلیدواژههای انگلیسی موجود در
جدول شماره 1 و کلیدواژههای فارسی (ابزار، وسایل، کمکآموزشی، کدگذاری و واقعیت افزوده) مورد جستوجو قرار گرفتند.
معیارهای ورود و خروج مطالعه به شرح زیر بود:
معیارهای ورود به مطالعه
- نرمافزار موردبررسی مبتنی بر واقعیت افزوده باشد.
- نرمافزار موردبررسی آموزشمحور باشد.
- در بستر سیستم عامل اندروید تهیه شده باشد.
- در زمان انجام پژوهش در دسترس پژوهشگران باشد.
- نرمافزار به زبان فارسی یا انگلیسی باشد.
معیارهای خروج از مطالعه
- نرمافزارهایی که نصب و بررسی آنها مستلزم پرداخت هزینه باشد.
در فروشگاه گوگلپلی 252 نرمافزار و در کافهبازار 841 نرمافزار، به عبارتی، جمعاً 1093 نرمافزار یافت شد. پس از حذف نرمافزارهای تکراری، غربالگری و اعمال معیارهای ورود و خروج بر نرمافزارهای باقیمانده، در انتها 4 نرمافزار کافهبازار و 8 نرمافزار گوگلپلی باقی ماندند. بنابراین بهطورکلی 12 نرمافزار روی مویابل نصب شد (
جدول شماره 2).
سپس رابط کاربری، ویژگیهای عملکردی و قابلیتهای هر نرمافزار بررسی و استخراج شد که لیست آن در
جدول شماره 3 آورده شده است.
در گام دوم با توجه به ویژگیهای پرکاربرد استخراجشده در
جدول شماره 3 و با در نظر گرفتن ماهیت درس کدگذاری و نظر اساتید کدگذاری دانشکده مدیریت و اطلاعرسانی پزشکی دانشگاه علومپزشکی اصفهان، ویژگیهای نهایی ابزار کمکآموزشی کدگذاری بیماریها تعیین شد که لیست آن در
جدول شماره 4 آورده شده است.
یافتهها
از 1093 نتیجه جستوجو در فروشگاههای گوگلپلی و کافهبازار، پس از حذف نرمافزارهای مشابه، غربالگری و اعمال معیارهای ورود و خروج بر نرمافزارهای باقیمانده، 12 نرمافزار جهت ورود به مطالعه انتخاب شدند. نرمافزارهای واردشده از جهت ویژگیهای عملکردی و رابط کاربری بررسی و اطلاعات استخراجشده در قالب جداول دستهبندی شدند که لیست آن
جدول شماره 3 آورده شده است. براساس یافتهها، 8 ویژگی برای قابلیتهای عملکردی و 9 ویژگی برای رابط کاربری به دست آمد.
همانطور که در
جدول شماره 3 مشاهده میشود، پرتکرارترین ویژگی نرمافزارهای آموزشی مبتنی بر واقعیت افزوده مربوط به ویژگی وجود اسکنر جهت نمایش مدل سهبعدی در 11 نرمافزار از کل 12 نرمافزار بررسیشده است. به عبارتی دیگر، میتوان این قابلیت را بهعنوان یک قابلیت پایه در طراحی و ایجاد یک نرمافزار آموزشی مبتنی بر واقعیت افزوده معرفی کرد.
پس از آن، ویژگی دستهبندی محتوای آموزشی و راهنمای صوتی/متنی در 9 نرمافزار، ویژگیهای آموزش با استفاده از تصویر (دوبعدی و سهبعدی) و درباره ما در 8 نرمافزار، ویژگیهای آموزش با استفاده از ویدئوی آموزشی، چندزبانه و قابلیت جستوجو در 4 نرمافزار، ویژگیهای تنظیمات رنگ، قلم، صدا در 3 نرمافزار، ویژگیهای امکان چرخش 360 درجه تصاویر، قابلیت بهروزرسانی و امکان ایجاد اکانت اختصاصی/ پروفایل شخصی در 2 نرمافزار و ویژگیهای انتخاب چند دستگاه بدن بهصورت همزمان، امتیازگیری در صورت عملکرد صحیح، امکان بارگذاری عکس سهبعدی، امکان بارگذاری ویدئو، امکان بارگذاری صوت و امتیازدهی به برنامه در یک نرمافزار موردبررسی وجود داشت.
در مرحله دوم پژوهش برای تعیین ضرورت هر کدام از ویژگیهای استخراجشده و الزامات موردنیاز ابزار آموزشی، ویژگیهای فنی، قابلیتها و فرمت محتوای ابزارهای کمکآموزشی مشابه بررسی شدند و با در نظر گرفتن ماهیت مباحث درس کدگذاری، ویژگیهای پرتکرار استخراجشده و نظر اساتید کدگذاری دانشکده مدیریت و اطلاعرسانی پزشکی دانشگاه علومپزشکی اصفهان، ویژگیهای نهایی ابزار کمکآموزشی کدگذاری بیماریها تعیین شد. همانطور که
جدول شماره 4 نشان میدهد، ویژگیهای موردنیاز نرمافزار آموزشی کدگذاری بیماریها مبتنی بر واقعیت افزوده به دو قسمت کلی قابلیتهای عملکردی و رابط کاربری تفکیک میشود. قابلیتهای عملکری خود به دو ویژگی حل تمرین و آموزش با استفاده از تصاویر (دوبعدی و سهبعدی) تقسیم میشود و رابط کاربری نیز دارای ویژگیهای قابلیت جستوجو، اسکنر، دستهبندی محتوای آموزشی، درباره ما و راهنمای صوتی/ متنی است.
بحث
یکی از مهمترین ویژگیهایی که نرمافزارهای کمکآموزشی موردبررسی به آن پرداخته بودند، قابلیت حل تمرین بود. به نظر میرسد با توجه به ماهیت نظری عملی درس کدگذاری، حل تمرین در ارتباط با سناریوهای کدگذاری، همواره جزئی جدانشدنی در آموزش این درس باشد. پژوهشهای انجامشده در زمینه یادگیری از راه حواس مختلف، حاکی از آن است که وقتی فراگیر این امکان را داشته باشد که بشنود، ببیند و با محیط یادگیری نیز کنش متقابل داشته باشد، میتواند تا 80 درصد اطلاعات را به خاطر بسپارد [
17]. بومپا و بوزیچلیوفو و در نظریه تمرین بیان کردند که انجام دادن تمرین از سوی یادگیرنده، به او کمک میکند تا موضوعات را بهراحتی در ساخت شناختی (مجموعه اطلاعات و مفاهیمی که در زمینه یک رشته در ذهن فرد به وجود میآید «ساخت شناختی» را از آن مجموعه دانش تشکیل میدهد) خود وارد کند [
18]. درواقع، تمرین یکی از راهبردهای اساسی در آموزش تلقی میشود و اگر حل تمرین در محیط مجازی باشد استقلال عمل و خوداتکایی دانشجویان را افزایش میدهد [
19]. رفیعزاده و همکاران در مطالعه خود، پرکاربردترین قابلیتهای برنامههای کاربردی آموزشی مبتنی بر واقعیت افزوده را، نمایش سهبعدی و استفاده از سؤالات چندگزینهای (چه با هدف تمرین و چه با هدف آزمون) معرفی کردند [
14]. به عبارتی دیگر، میتوان این قابلیتها را بهعنوان قابلیتهای حداقل و پایه در طراحی و ایجاد یک برنامه کاربردی آموزشی مبتنی بر واقعیت افزوده در نظر گرفت. در این پژوهش حل تمرین بهعنوان یک قابلیت عملکردی برای ایجاد ابزار آموزشی کدگذاری بیماریها مبتنی بر واقعیت افزوده با هدف تشویق به یادگیری دانشجویان و بهدنبال آن استقلال عمل آنها پیشنهاد شده، که در راستا و همسو با ارائه این ویژگی در نرمافزارهای موردبررسی است.
یکی دیگر از مهمترین ویژگیهایی که در دسته ویژگیهای قابلیت عملکردی جای گرفت، آموزش با استفاده از محتواهای چندرسانهای و بهطور ویژه تصاویر دوبعدی و سهبعدی بود. مهرابی و همکاران در مطالعه خود به این نکته اشاره کردند که روشهای آموزش مبتنی بر چندرسانهای مانند تصاویر، فیلم، صوت و پویانمایی میتواند موجب تسهیل یادگیری شود [
20].
همچنین نجاتی در مطالعه خود اعلام میدارد که تنوع بالای تصاویر دوبعدی و سهبعدی باعث تأمین حجم زیادی از مطالب برای آموزش و یادگیری شده و اعتمادبهنفس فراگیران را افزایش میدهد [
21].
مطالعه شعبانی و اکرامی نشان داد محتواهای متنی ـ تصویری و صوتی ـ تصویری اثربخش بودهاند و پیشنهاد شده با جدیت در فرایندهای آموزشی مورداستفاده و بهرهبرداری قرار گیرند [
22]. در این مطالعه با توجه به ماهیت درس کدگذاری که در آن مباحث فیزیولوژیک، بافتشناسی، پاتولوژی و آناتومیک نیز کاربرد دارند، به نظر میرسد استفاده از انواع رسانههای انتقال محتوا همچون تصویر و فیلم میتواند تأثیرگذاری عمیقتری بر یادگیری دانشجویان داشته باشد. با توجه به اینکه واقعیت افزوده سطح بالایی از تمرکز را نسبت به ماژولهای آموزشی ساده با پشتیبانی چندرسانهای نیاز دارد و توجه بیشتر برای جنبههای فنی از فراگیران میطلبد، در سالهای گذشته این نگرانی وجود داشته که استفاده از آن ممکن است با پیچیدگی همراه باشد. اما امروزه، با پیادهسازی این فناوری بر گوشی موبایل که کاربران با آنها آشنا هستند، بسیاری از پیچیدگیهایی که قبلاً به واقعیت افزوده نسبت داده میشد، کمتر مطرح میشود [
23].
در ارتباط با ویژگیهای رابط کاربری نرمافزارهای آموزشی مبتنی بر واقعیت افزوده، نتایج نشان داد بیشتر نرمافزارهای موردبررسی از ویژگیهایی همچون وجود اسکنر، راهنما و درباره ما برخوردار بودند. اسکنر بهعنوان درگاه ورودی دنیای واقعی به نرمافزار واقعیت افزوده محسوب میشود؛ به این شکل که پس از اسکن نشانگر، پردازش تصویر انجام شده و متناسب با آن، اطلاعات دیجیتالی که میتواند تصاویر، صدا و ویدئو باشد قابلاستفاده است. همچنین وجود راهنما در یک نرمافزار باعث میشود بسیاری از سؤالات متداول کاربران در خصوص نرمافزار و عملکرد آن پاسخ داده شود. وجود ویژگی درباره ما نیز این امکان را فراهم میآورد که کاربر مسیرهای برقراری تماس با تولیدکنندگان نرمافزار را در اختیار داشته باشد تا بتواند در مواقع لزوم نسبت به رفع نیازهای خود اقدام کند. البته باید این نکته را در نظر داشت که اگر AR برای دستگاههای تلفن همراه موجود بسیار پیچیدهای باشد و رابط کاربری دارای عناصر و منوهای زیادی برای مدیریت باشد، اجرای آن بر یک دستگاه دارای صفحه نمایش کوچک میتواند مشکلساز باشد [
14]. بنابراین شلوغکاری و ایجاد پیچیدگی در طراحی رابط کاربری توصیه نمیشود.
نتیجهگیری
واقعیت افزوده، فناوری جدیدی است که دارای پتانسیل عظیمی برای ایجاد متدهای جدید آموزشی بوده و میتواند فرصتهای تازهای را برای طراحی محیطهای آموزشی کارگاهی و عملی فراهم کند. توجه به پیشنیازهای عملکردی، فنی و محتوایی نرمافزارها و سامانههای آموزشی مبتنی بر واقعیت افزوده، از اصول اساسی توسعه و بهکارگیری این ابزارها در حوزه آموزش است. با توجه به ویژگیهای مباحث کدگذاری بیماریها (وجود قوانین متنوع و متعدد وسناریومحور بودن آموزش این مباحث) توجه به ویژگیهایی همچون حل تمرین، ارائه محتوا در قالبهای چندرسانهای از قبیل متن، صوت و تصویر و ارائه محتوا بهصورت ساختارمند و دستهبندیشده از ضروریات تولید ابزارهای آموزشی مبتنی بر واقعیت افزوده در این حوزه است.
با توجه به گسترش کاربرد برنامههای آموزشی در حوزه سلامت و همچنین گسترش استفاده از برنامههای کاربردی مبتنی بر تلفن همراه هوشمند توصیه میشود پژوهشهای آتی به طراحی و ارائه برنامههای کاربردی در زمینه آموزش کدگذاری بیماریها مبتنی بر واقعیت افزوده بپردازند. همچنین ارزشیابی بهمنظور تعیین اثربخشی و کارایی این برنامهها و نرمافزارهای آموزشی مبتنی بر تلفن همراه در زمینه کدگذاری بیماریها مبتنی بر واقعیت افزوده میتواند بهعنوان پیشنهادهایی برای پژوهشهای آتی باشد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مقاله موردتأیید کمیته اخلاق دانشگاه علومپزشکی اصفهان با کد اخلاق IR.MUI.NUREMA.REC.1401.11 است.
حامی مالی
این مقاله برگرفته از پایاننامه کارشناسی ارشد پریسا توکلی در رشته فناوری اطلاعات سلامت، دانشکده مدیریت و اطلاعرسانی پزشکی، دانشگاه علومپزشکی اصفهان، مصوب جلسه شورای پژوهشی مورخ 13/09/1401 است.
مشارکت نویسندگان
مفهومسازی: همه نویسندگان؛ روششناسی: حسین باقریان، پریسا توکلی، سکینه سقائیاننژاد اصفهانی؛ اعتبارسنجی، تحقیق و بررسی: همه نویسندگان؛ تحلیل: پریسا توکلی، حسین باقریان، سکینه سقائیاننژاد اصفهانی؛ منابع، ویراستاری و نهاییسازی نوشته: پریسا توکلی، دکترحسین باقریان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.