دوره 8، شماره 4 - ( زمستان 1401 )
جلد 8 شماره 4 صفحات 335-324 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Nezhad Matouri R, Kohi Rostami M, Dashtafkan A R, Habibian M, Momtazan M. Readiness Level of Librarians and Public Libraries Affiliated to Abadan University of Medical Sciences for Providing Health Information. JMIS 2023; 8 (4) :324-335
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-395-fa.html
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-395-fa.html
نژادمطوری رائد، کوهی رستمی منصور، دشت افکن احمدرضا، حبیبیان میلاد، ممتازان محبوبه. امکان‌سنجی ارائه خدمات اطلاعات سلامت در کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان. اطلاع‌رسانی پزشکی نوین. 1401; 8 (4) :324-335
گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشکده پیراپزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان، آبادان، ایران.
متن کامل [PDF 4671 kb]
(1360 دریافت)
| چکیده (HTML) (1676 مشاهده)
References
متن کامل: (1454 مشاهده)
مقدمه
امروزه، توجه به سلامت و رفاه مردم مورد توجه جوامع مختلف است و برای هر فردی در جامعه اهمیت بسیاری دارد. دولت نیز هزینه‌های زیادی را صرف سلامت جامعه می‌کند. در اختیار قرار دادن اطلاعات سلامت به جامعه به‌منظور یادگیری اهمیت بسیاری دارد [1]. علاوه‌بر دسترس‌پذیری، افراد باید توانایی درک و استفاده از اطلاعات سلامت جهت بهبود شرایط بهداشتی خود را داشته باشند. در جوامعی که بر خودمراقبتی تأکید دارند، اطلاعات سلامت نقش مهمی در سلامتی جامعه خواهد داشت. دسترس‌پذیری اطلاعات، ارتقای سلامت جامعه را به همراه خواهد داشت و در‌نتیجه شیوه برخورد افراد با بیماری‌ها بهبود خواهد یافت. جامعه ایرانی با دارا بودن 50 درصد جمعیت زیر 30 سال یکی از جوان‌ترین جمعیت‌های جهان است [2].
با‌توجه‌به روند رو به افزایش سن و به دنبال آن بروز مشکلات بهداشتی، برنامه‌ریزی دولت‌ها برای مدیریت شرایط پیش‌رو ضروری به نظر می‌رسد. پایین بودن سطح سواد سلامت در جامعه [3] ایجاب می‌کند تا برنامه‌ریزی لازم برای افزایش سواد سلامت جامعه انجام شود. این مهم نیازمند دانش و آگاهی به‌منظور بهره‌برداری افراد از اطلاعات برای مدیریت سلامت خود است. افراد جامعه را می‌توان به‌وسیله اطلاع‌رسانی درباره رژیم‌های غذایی، مراقبت‌های بهداشتی در دوره‌های مختلف زندگی و همچنین پیشگیری از بیماری‌های زمینه‌ای آگاه کرد. سازمان‌های بهداشتی باید برای رفع این مشکل و بهبود شرایط، برنامه‌ریزی‌های موردنیاز برای افزایش سواد سلامت در جامعه انجام دهند. اغلب این اطلاعات از منابع متفاوتی مثل متخصصان حوزه سلامت، رسانه چاپی و الکترونیک، اینترنت، دوستان و خانواده دسترس‌پذیر هستند [4].
با‌توجه‌به منابعی که این اطلاعات را انتشار می‌دهند، نیاز به تردید در صحت اطلاعات ارائه‌شده است. دولت‌ها و سازمان‌های وابسته توانایی اشاعه اطلاعات سلامت را به‌منظور بهره‌مندی افراد جامعه از اطلاعات مطمئن و دسترس‌پذیر خواهند داشت. در نقشه جامع علمی سلامت کشور به تأثیر دسترسی به اطلاعات سلامت اشاره شده است (نقشه جامع علمی سلامت کشور)، ولی کارهای عملیاتی جدی صورت نگرفته است. مهم‌ترین کار صورت‌گرفته، پیاده‌سازی برنامه‌هایی برای افزایش خودمراقبتی مردم است که شامل برنامه‌هایی برای کارکنان مشاغل مختلف و ایجاد سیستمی جهت آموزش به بیماران است [5].
سازمان‌ها و نهاد‌های وابسته آن در اشاعه اطلاعات نقش مهمی دارند. کتابخانه‌های عمومی یکی از این نهادهاست که به دلیل ماهیت اجتماعی خود، می‌تواند گزینه مناسبی برای ارتباط با اقشار مختلف جامعه باشد. زیرا کتابخانه‌های عمومی به‌عنوان نهادی مردمی و اجتماعی، باید نقش خود را که اطلاع‌رسانی و ارائه خدمات در تمامی حوزه‌ها به جامعه است، ایفا کنند [6]. کتابخانه‌های عمومی به دلیل جایگاه فرهنگی و اجتماعی، نقش بسزایی در افزایش سواد سلامت افراد جامعه ایفا می‌کنند. کتابخانه‌های عمومی به‌عنوان فضاهای کاری چند‌منظوره برای بهبود سواد سلامت [7] به واسطه ارتباط با اقشار مختلف جامعه و برای افزایش سواد جامعه نقش تعیین‌کننده‌ای را ایفا می‌کنند.
خسروی و همکاران در پژوهشی که هدف آن بررسی وضعیت منابع کتابخانه‌های عمومی استان بوشهر بود، بیان کردند دسترس‌پذیری اطلاعات سلامت در کتابخانه‌های عمومی می‌تواند به جذب کاربران سلامت به کتابخانه‌های عمومی و بهبود جایگاه کتابخانه‌های عمومی در جامعه اطلاعاتی منجر شود [8]. همچنین یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه و رفاه هر جامعه، سطح سلامت جسمی‌روانی آن جامعه است و کتابخانه‌های عمومی نقش کلیدی در انتشار این اطلاعات دارند [9]. کتابداران کتابخانه‌های عمومی نیز با‌توجه‌به شایستگی‌ها و ارتباط با اقشار مختلف جامعه می‌توانند نقش مؤثری در آگاه‌سازی مردم ایفا کنند و از‌طریق تقویت مهارت‌های اطلاع‌رسانی و اطلاعات سلامت، خود را ارتقا دهند.
حوزه بهداشت عمومی می‌تواند با حمایت بهتر و ارزیابی اثرات ارتقای سلامت در گذشته، حال و آینده به کتابداران عمومی کمک کند [10]. گسترش و توسعه آگاهی و اطلاعات در‌زمینه بهداشت و سلامت و ارتقای سواد سلامت برای کتابداران که خود نقش مهمی در تحقق سواد سلامت در جامعه دارند، بسیار ضروری به نظر می‌رسد [11]. کتابخانه‌ها و کتابداران عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان باید شرایطی را ایجاد کنند که کتابخانه‌های عمومی، رابط بین سازمان‌های بهداشتی و اقشار مختلف جامعه در جهت ارتقای سواد سلامت باشند. در این صورت باید برنامه‌هایی برای آموزش کتابداران ایجاد کرد و همچنین کتابخانه‌ها باید از نظر داشتن منابع اطلاعات سلامت کافی نیز ارزیابی شوند. یعنی آیا منابع کتابخانه به اندازه کافی وجود دارد یا با کمبود منابع اطلاعاتی وجود دارد.
انتخاب منابع اطلاعاتی شامل شناسایی زیرمجموعه‌ای از منابع اطلاعاتی موجود است که به بهترین نحو نیازهای اطلاعاتی کاربران را برآورده می‌کند. انتخاب منبع اطلاعات مناسب برای خوانده شدن یا عدم مطالعه منبع تأثیر بسزایی دارد [12]. با‌توجه‌به نیازهای کاربران برای دسترسی به اطلاعات معتبر، ضروری است که الگوی بومی ارائه شود. استفاده این الگو به تولید و توزیع منابع اطلاعاتی پزشکی و سلامت به عموم مردم کمک می‌کند [13].
ژان هو، جی جیانگ و ییشان ژانگ معتقدند کتابخانه‌های عمومی می‌توانند از موقعیت خود به‌عنوان منبع اطلاعاتی مورد‌اعتماد جامعه، برای ارزیابی و ارائه منابع اطلاعاتی با کیفیت بالا، با هدف جلوگیری از انتشار حقایق نادرست و کاهش آسیب ناشی از اطلاعات غلط، مانند یک اهرم استفاده کنند [14].
کتابخانه‌های عمومی می‌توانند با ارائه الگوها و برنامه‌های مختلف در حوزه ارتقای سلامت نقش مؤثری در ارتقای سواد اطلاعات جامعه داشته باشند. کتابخانه‌های عمومی به‌طور فزاینده‌ای فرصت‌هایی را برای مشارکت در فعالیت‌های ارتقای سلامت ارائه می‌دهند که در مکان‌های دیگر جامعه غیرقابل‌دسترسی است [15].
پژوهش‌های پیشین نشان دادند کتابخانه‌های عمومی با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستند که نیازمند تأمل بیشتری هستند. بنابراین با‌توجه‌به اهمیت نیازهای اطلاعات بهداشتی و سلامت مردم می‌توان از ظرفیت‌های کتابخانه‌های عمومی برای دسترس‌پذیری این اطلاعات استفاده کرد. در‌این‌صورت می‌توان در جهت اهداف و سیاست‌های کتابخانه‌های عمومی برای اشاعه اطلاعات گام برداشت. بنابراین پژهشگران قصد دارند تا آمادگی کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان را از‌نظر منابع اطلاعات سلامت و همچنین آشنایی کتابداران با منابع اطلاعات سلامت، جهت برطرف کردن نیازهای اطلاعاتی سلامت افراد جامعه را ارزیابی کنند.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از‌نظر روش، پیمایشی‌توصیفی و نوع مطالعه کاربردی است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های آبادان، خرمشهر و شادگان در سال 1399 است. در این پژوهش 10 کتابخانه عمومی شهرستان‌های آبادان، خرمشهر و شادگان بررسی شدند. همچنین در این پژوهش، 20 نفر از کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان مشارکت داشته‌اند. از این تعداد 12 نفر در رشته کتابداری عمومی (علم اطلاعات و دانش‌شناسی)، 8 نفر در سایر رشته‌ها و 2 نفر از کتابداران در رشته کتابداری در شاخه پزشکی تحصیل کرده بودند. از‌آنجایی‌که پژوهش حاضر به‌منظور شناسایی میزان آمادگی کتابداران و کتابخانه‌ها در ارائه منابع و خدمات سلامت است، برای گردآوری داده‌ها از پرسش‌نامه و سیاهه وارسی استفاده شد که روایی و پایایی پرسش‌نامه نیز توسط خسروی و همکاران سنجیده شده است.
این پرسش‌نامه دارای 2 بخش بود؛ بخش اول اطلاعات پایه کتابداران و کتابخانه‌ها بود که شامل 4 گویه بود. بخش دیگر شامل آمادگی کتابداران و کتابخانه‌ها به‌منظور ارائه خدمات اطلاعات سلامت که شامل 9 گویه بود: میزان شرکت کتابداران در کارگاه‌های حوزه سلامت، میزان برگزاری کارگاه‌های سلامت توسط کتابخانه‌های عمومی، میزان فضای کتابخانه‌ها، میزان پیوند‌های سلامتی موجود در وب‌سایت‌های کتابخانه‌ها، میزان آشنایی با وب‌سایت‌های حوزه سلامت، میزان آشنایی کتابداران با موضوع های سلامت، میزان علاقه‌مندی کتابداران در ارائه خدمات اطلاعات سلامت، میزان آشنایی با استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی، میزان مهارت استفاده از رده‌بندی پزشکی. میزان ارتباط رشته تحصیلی با توانایی کتابداران بر‌اساس طیف پنج‌گانه لیکرت (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، اصلاً) به‌صورت آنلاین در اختیار کتابداران قرار گرفت.
از‌آنجایی‌که کتابخانه‌های عمومی از رده‌بندی دیویی استفاده می‌کنند، ابتدا رده‌های ده‌گانه دیویی بررسی شدند و رده 610 نیز به‌صورت جداگانه به‌منظور تعیین میزان منابع سلامت بررسی شد. سیاهه وارسی شامل رده‌های ده‌گانه دیویی است که رده 610 از مجموعه 600 دیویی برای بررسی منابع سلامت به‌صورت جداگانه محاسبه شد. همچنین داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS ویرایش 26 و آزمون‌های آمار توصیفی و کای‌اسکوئر تجزیه‌وتحلیل شد.
یافته‌ها
در راستای پاسخ به پرسش‌های پژوهش، در این بخش، یافته‌های مربوط به هر سؤال درج شده است.
پرسش اول: وضعیت منابع موجود در کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان چگونه است؟
هدف از این پرسش مشخص کردن میزان منابع سلامت و خدمات بهداشتی در کتابخانه‌های عمومی تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان است که با استفاده از پرسش‌نامه و سیاهه وارسی بررسی شد. وضعیت منابع سلامت در کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های موردبررسی، به ترتیب رده در جدول شماره 1، نشان داده شده است.
.jpg)
همان‌طور که در جدول شماره 1 نشان داده شده است؛ بیشترین عنوان مربوط به شهرستان آبادان با 47/29 درصد و کمترین میزان آن مربوطه شهرستان اروندکنار با 5/43 درصد است. رده ادبیات با 27/6 درصد بیشترین عنوان در رده‌های یازده‌گانه و رده سلامت با 1/32 درصد کمترین میزان منابع را به خود اختصاص داده است. رده سلامت (1/32 درصد)، 1840 عنوان را به خود اختصاص داده است که در این میان شهرستان آبادان با 970 عنوان بیشترین تعداد عنوان را به خود اختصاص داد. همچنین کمترین میزان منابع سلامت مربوط به شهرستان اروندکنار با 100 عنوان کتاب است.
پرسش دوم: خدمات اطلاعات سلامت موجود در کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان چگونه است؟
برای پرسش دوم، میزان خدمات اطلاعات سلامت در کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان با استفاده از پرسش‌نامه خوداظهاری بررسی شده است که به بررسی خدماتی، مانند برگزاری کارگاه‌های آموزشی یا قرار دادن پیوند وب‌سایت‌های با موضوع سلامت پرداخته شده است.
با توجه به جدول شماره 2، برگزاری دوره‌های آموزشی حوزه سلامت برای کاربران در کتابخانه‌ها تنها در 35 درصد از کتابخانه عمومی برگزار شده‌اند و 65 درصد کتابخانه‌ها کارگاهی در‌زمینه سلامت برگزار نکرده‌اند.
جدول شماره 3، نشان می‌دهد از‌نظر فضای آموزشی نیز 10 درصد کتابخانه‌های عمومی به میزان خیلی زیاد، 10 درصد متوسط و 80 درصد کم را برای برگزاری دوره‌های آموزشی گزارش کرده‌اند.
.jpg)
در بررسی وبلاگ‌های کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان هیچ‌کدام از وبلاگ‌های کتابخانه‌های عمومی، محتوا یا پیوند مبتنی بر وب در حوزه سلامت نداشتند.
پاسخ کتابداران به این سؤال که ارائه خدمات اطلاعات سلامت در کتابخانه‌های عمومی نقش مؤثری در افزایش مراجعه‌کنندگان به کتابخانه عمومی خواهد داشت یا خیر چنین بود: 15 درصد کتابداران به میزان خیلی زیاد، 65 درصد زیاد، 15 درصد متوسط و 5 درصد به میزان خیلی کم را انتخاب کرده‌اند.
پرسش سوم: میزان آمادگی کتابخانه‌ها و کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان جهت ارائه خدمات بهداشت و سلامت تا چه میزان است؟
به‌منظور پاسخ به این پرسش، پرسش‌نامه در اختیار 20 نفر از کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان قرار گرفت که شامل سؤالاتی در حوزه سلامت و بهداشت بر‌اساس طیف پنج‌گانه لیکرت (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، اصلاً) بوده است.
بررسی جدول شماره 4، نشان می‌دهد میزان آشنایی کتابداران نسبت به موضوع‌های حوزه سلامت و بهداشت چنین بوده است: 15 درصد از کتابداران آشنایی لازم را داشتند، 20 درصد آشنایی کافی در این زمینه را نداشتند و 65 درصد به میزان متوسط با موضوع‌های حوزه سلامت آشنایی داشتند.
.jpg)
در بررسی میزان آشنایی کتابداران با وب‌سایت‌های حوزه سلامت، 50 درصد از کتابداران آشنایی کافی در‌مورد وب‌سایت‌های حوزه بهداشت و سلامت نداشتند. در ادامه درباره میزان آمادگی کتابداران، تنها 15 درصد کتابداران از پایگاه‌های اطلاعاتی برای پاسخ‌گویی به نیازهای کاربران استفاده می‌کنند. 10 درصد کتابداران با مباحث سازمان‌دهی پزشکی آشنایی لازم را داشتند و 45 درصد از کتابداران آشنایی کمی نسبت به سازمان‌دهی منابع پزشکی داشتند و 45 درصد اصلاً آشنایی با مباحث سازمان‌دهی پزشکی نداشتند.
در بررسی دیگر، در جدول شماره 5، میزان حضور کتابداران در کارگاه‌های حوزه سلامت و بهداشت بررسی شد که تنها 5 درصد کتابداران خیلی زیاد، 10 درصد متوسط، 40 درصد کم و 45 درصد اصلاً در کارگاه‌های حوزه سلامت و بهداشت شرکت نکردند.
.jpg)
در این میان 65 درصد از کتابداران برای ارائه خدمات اطلاعات سلامت در کتابخانه‌های عمومی ابراز علاقه کردند.
برای بررسی میزان آمادگی کتابداران به تفکیک رشته، شامل کتابداری عمومی، کتابداری در شاخه پزشکی و سایر رشته‌ها سؤالات بررسی شدند که برای طیف پاسخ به این سؤالات از 2 دسته کم و زیاد استفاده شد که طیف اصلاً، کم و متوسط در دسته کم و همچنین طیف زیاد و خیلی زیاد در دسته زیاد قرار گرفتند.
در این بخش 50 درصد پاسخ‌دهندگان با رشته کتابداری در شاخه پزشکی آشنایی بالا داشتند. 8 درصد پاسخ‌دهندگان با رشته کتابداری عمومی و 16/7 درصد سایر رشته‌ها با وب‌سایت‌های حوزه بهداشت و سلامت آشنایی داشتند.
در‌زمینه ارتباط رشته‌های تحصیلی کتابداران با توانایی آنان در استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی حوزه بهداشت و سلامت نیز کتابداران در شاخه پزشکی 50 درصد و کتابداران عمومی با 16/6 درصد از پایگاه‌های اطلاعاتی بهداشت و سلامت استفاده می‌کردند. سایر رشته‌ها، هیچ استفاده‌ای از پایگاه‌های اطلاعاتی بهداشت و سلامت نداشتند.
بحث
نتایج پژوهش نشان می‌دهد افزایش درخواست اطلاعات سلامت از سوی مردم رو به افزایش است، ولی مکانی مشخص برای ارائه این اطلاعات سلامت وجود ندارد. سیاست‌های وزارت بهداشت با اینکه مبتنی بر پیشگیری است، ولی بستری مناسب برای ارائه اطلاعات سلامت در جامعه تعریف نشده است و اطلاعات غیر‌علمی در بسترهای مختلف وجود دارد و باعث سردرگمی مردم شده است. این شرایط نیازمند محیط مناسبی است که در آن افراد مختلف جامعه بتوانند با هم ارتباط داشته باشند. کتابخانه‌های عمومی می‌توانند در ارائه اطلاعات سلامت و کمک به سیاست‌گذاری کلان وزارت بهداشت برای ارتقای سلامت جامعه در بحث پیشگیر نقش بسیار مهمی داشته باشند.
سنگیتا نارنگ نیز اظهار کردند کتابخانه‌ها باید پاسخ‌گوی نیازهای اطلاعات سلامت عمومی باشند و قابلیت دسترسی برای مردم داشته باشند. کتابخانه‌ها باید جوامع با سطح سواد سلامت پایین را از‌طریق تشویق و اعتمادسازی در زمان‌های بحران کشور تأمین کنند و در‌نهایت سلامت عمومی را در این شرایط بهبود بخشند [16].
پژوهش حاضر نشان می‌دهد کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های آبادان، خرمشهر، شادگان و اروندکنار از نظر منابع سلامت به نسبت رده‌های ادبیات، تاریخ و جغرافیا و دین درصد پایینی (1/32) را به خود اختصاص داده‌اند. این نتیجه با مطالعه خسروی و همکاران که منابع سلامت در کتابخانه‌های عمومی استان بوشهر را بررسی کرده است همخوانی دارد [8]. همچنین این اختلاف بالا نشان از نبود رویکرد مشخص در بحث اطلاعات سلامت در کتابخانه‌های عمومی دارد. پس به نظر می‌رسد نیاز به تأمین منابع سلامت در کتابخانه‌های عمومی باید توجه بیشتری شود است.
نتیجه‌گیری
لزوم توجه نهاد کتابخانه‌های عمومی به اطلاعات سلامت جامعه با‌توجه‌به اولویت‌های کلان بهداشت کشور در بحث پیشگیری، شدیداً احساس می‌شود. در این میان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور باید سیاست‌های خود را با همکاری وزارت بهداشت به‌سمت افزایش آگاهی سلامت جامعه سوق دهد. کتابخانه‌های عمومی باید رویکردی جدید برای مجموعه‌سازی و فراهم‌آوری ایجاد کنند و در آن به منابع سلامت توجه بیشتری داشته باشند. کتابخانه‌های عمومی با‌توجه‌به اینکه اطلاعات را برای تمام اقشار جامعه تهیه می‌کنند، می‌توانند از این فرصت استفاده بسیاری برای اثبات نقش خود در اشاعه اطلاعات در جامعه داشته باشند. از سویی دیگر کتابخانه‌های عمومی با ارائه اطلاعات سلامت می‌توانند در بهبود و افزایش سواد سلامت جامعه که وزارت بهداشت به آن تأکیدِ فراوان کرده است [2]، نقش مؤثری داشته باشند. نتیجه این بخش نشان می‌دهد کتابخانه‌های عمومی برای ایفای این نقش نیازمند برنامه‌ریزی و تسهیلات مناسب‌تری هستند.
کتابداران کتابخانه‌های عمومی می‌توانند با ارائه خدمات اطلاعات سلامت به کاربران، آن‌ها را در جست‌وجوی اطلاعات بهداشتی راهنمایی کنند [17].
این پژوهش نشان داد آمادگی کتابداران کتابخانه‌های عمومی از‌نظر میزان آَشنایی با موضوع‌های سلامت، وب‌سایت‌های سلامت، استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی برای پاسخ‌گویی به نیاز کاربران و مباحث سازمان‌دهی منابع سلامت در سطح مطلوبی قرار ندارد؛ یافته‌های پژوهش لیلی لو و ون تا پارک در‌مورد آماده‌سازی کتابداران عمومی برای خدمات اطلاعات سلامت نیز نشان داد کتابداران کتابخانه‌های عمومی به هنگام ارائه خدمات اطلاعات بهداشتی و هنگامی که مراجعه‌کنندگان با آن روبه‌رو می‌شوند، کمبود دانش آن‌ها در‌مورد منابع اطلاعاتی پزشکی و بهداشتی و مورد اعتماد احساس می‌شود [18]. اﻛﺜﺮﻳﺖ کتابخانه‌ها از‌لحاظ ﻧﻴﺮوی اﻧﺴﺎنی ﻣﺘﺨﺼﺺ، مجموعه‌سازی ﻣﻨﺎﺳﺐ و کافی و ﺗﺠﻬﻴﺰات و منابع شرایط مناسبی ندارند. در این میان کتابدارانی که با مدرک کتابداری در شاخه پزشکی در کتابخانه‌های عمومی مشغول هستند، از آمادگی مطلوبی نسبت به سایرین برخوردارند که خسروی و همکاران نیز در پژوهش خود به این نتیجه رسیده بودند [8].
همچنین میزان مشارکت کتابداران کتابخانه‌های عمومی موردبررسی، در کارگاه‌های حوزه سلامت و بهداشت بسیار پایین (40 درصد به میزان کم و 45 درصد اصلاً شرکت نکردند) است و این ناشی از نبود فضای کافی در بیشتر کتابخانه‌های عمومی (80 درصد کتابخانه‌های عمومی) است.
در کل پیشنهاد می‌شود وزارت بهداشت با عقد تفاهم‌نامه همکاری با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نسبت به برنامه‌ریزی‌های لازم برای تغییر و هماهنگ کردن سیاست‌های فی‌مابین دو طرف برای افزایش سواد اطلاعات سلامت مردم اقدام کند. در این قرارداد باید مسائل مربوط به امکانات و تجهیزات کتابخانه‌های عمومی از‌نظر فضای آموزشی بررسی شود. همچنین کتابداران باید آموزش‌های مداوم برای توانمندسازی آن‌ها برای پاسخ‌گویی به نیاز اطلاعات سلامت را داشته باشند. نقش کتابداران عمومی شامل رفع نیازهای جامعه با تدوین برنامه درسی آموزشی آینده سواد سلامت است [19]؛ با‌توجه‌به کارکردهای کتابخانه‌های عمومی در ارائه خدمات اطلاعات سلامت، این کتابخانه‌ها می‌توانند نقش مؤثری در مواقع بحران ایفا کنند [20]. بنابراین پیشنهاد می‌شود وزارت بهداشت برنامه‌هایی برای ارتباط بیشتر دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و کتابخانه‌های عمومی فراهم کند. به همین منظور استفاده از ظرفیت‌های آموزشی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی برای آموزش کتابداران کتابخانه‌های عمومی به‌منظور پاسخ‌گویی به نیاز اطلاعات سلامت کاربران باید در دستور کار قرار گیرد. این تفاهم‌نامه می‌تواند در‌زمینه تأسیس بخش خدمات سلامت در کتابخانه‌های عمومی، آموزش و تولید محتوای سلامت برای ارائه در بخش سلامت کتابخانه‌های عمومی باشد. با توجه به نیاز کاربران برای دسترسی به اطلاعات معتبر، ضروری به نظر می‌رسد که الگویی بومی ارائه شود [10]. موارد ذکر‌شده در‌نهایت می‌توانند باعث افزایش اطلاعات سلامت جامعه شوند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش کد اخلاق را به شماره IR.ABADANUMS.REC.1400.028 از کمیته تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان دریافت کرده است.
حامی مالی
مقاله حاضر با حمایت مالی معاونت آموزشی، تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان انجام شد.
مشارکت نویسندگان
جمع‌آوری داده‌ها: رائد نژادمطوری، منصور کوهی رستمی، احمدرضا دشت افکن، میلاد حبیبیان؛ تهیه گزارش پژوهش: رائد نژادمطوری؛ تحلیل داده‌ها: منصور کوهی رستمی، محبوبه ممتازان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
امروزه، توجه به سلامت و رفاه مردم مورد توجه جوامع مختلف است و برای هر فردی در جامعه اهمیت بسیاری دارد. دولت نیز هزینه‌های زیادی را صرف سلامت جامعه می‌کند. در اختیار قرار دادن اطلاعات سلامت به جامعه به‌منظور یادگیری اهمیت بسیاری دارد [1]. علاوه‌بر دسترس‌پذیری، افراد باید توانایی درک و استفاده از اطلاعات سلامت جهت بهبود شرایط بهداشتی خود را داشته باشند. در جوامعی که بر خودمراقبتی تأکید دارند، اطلاعات سلامت نقش مهمی در سلامتی جامعه خواهد داشت. دسترس‌پذیری اطلاعات، ارتقای سلامت جامعه را به همراه خواهد داشت و در‌نتیجه شیوه برخورد افراد با بیماری‌ها بهبود خواهد یافت. جامعه ایرانی با دارا بودن 50 درصد جمعیت زیر 30 سال یکی از جوان‌ترین جمعیت‌های جهان است [2].
با‌توجه‌به روند رو به افزایش سن و به دنبال آن بروز مشکلات بهداشتی، برنامه‌ریزی دولت‌ها برای مدیریت شرایط پیش‌رو ضروری به نظر می‌رسد. پایین بودن سطح سواد سلامت در جامعه [3] ایجاب می‌کند تا برنامه‌ریزی لازم برای افزایش سواد سلامت جامعه انجام شود. این مهم نیازمند دانش و آگاهی به‌منظور بهره‌برداری افراد از اطلاعات برای مدیریت سلامت خود است. افراد جامعه را می‌توان به‌وسیله اطلاع‌رسانی درباره رژیم‌های غذایی، مراقبت‌های بهداشتی در دوره‌های مختلف زندگی و همچنین پیشگیری از بیماری‌های زمینه‌ای آگاه کرد. سازمان‌های بهداشتی باید برای رفع این مشکل و بهبود شرایط، برنامه‌ریزی‌های موردنیاز برای افزایش سواد سلامت در جامعه انجام دهند. اغلب این اطلاعات از منابع متفاوتی مثل متخصصان حوزه سلامت، رسانه چاپی و الکترونیک، اینترنت، دوستان و خانواده دسترس‌پذیر هستند [4].
با‌توجه‌به منابعی که این اطلاعات را انتشار می‌دهند، نیاز به تردید در صحت اطلاعات ارائه‌شده است. دولت‌ها و سازمان‌های وابسته توانایی اشاعه اطلاعات سلامت را به‌منظور بهره‌مندی افراد جامعه از اطلاعات مطمئن و دسترس‌پذیر خواهند داشت. در نقشه جامع علمی سلامت کشور به تأثیر دسترسی به اطلاعات سلامت اشاره شده است (نقشه جامع علمی سلامت کشور)، ولی کارهای عملیاتی جدی صورت نگرفته است. مهم‌ترین کار صورت‌گرفته، پیاده‌سازی برنامه‌هایی برای افزایش خودمراقبتی مردم است که شامل برنامه‌هایی برای کارکنان مشاغل مختلف و ایجاد سیستمی جهت آموزش به بیماران است [5].
سازمان‌ها و نهاد‌های وابسته آن در اشاعه اطلاعات نقش مهمی دارند. کتابخانه‌های عمومی یکی از این نهادهاست که به دلیل ماهیت اجتماعی خود، می‌تواند گزینه مناسبی برای ارتباط با اقشار مختلف جامعه باشد. زیرا کتابخانه‌های عمومی به‌عنوان نهادی مردمی و اجتماعی، باید نقش خود را که اطلاع‌رسانی و ارائه خدمات در تمامی حوزه‌ها به جامعه است، ایفا کنند [6]. کتابخانه‌های عمومی به دلیل جایگاه فرهنگی و اجتماعی، نقش بسزایی در افزایش سواد سلامت افراد جامعه ایفا می‌کنند. کتابخانه‌های عمومی به‌عنوان فضاهای کاری چند‌منظوره برای بهبود سواد سلامت [7] به واسطه ارتباط با اقشار مختلف جامعه و برای افزایش سواد جامعه نقش تعیین‌کننده‌ای را ایفا می‌کنند.
خسروی و همکاران در پژوهشی که هدف آن بررسی وضعیت منابع کتابخانه‌های عمومی استان بوشهر بود، بیان کردند دسترس‌پذیری اطلاعات سلامت در کتابخانه‌های عمومی می‌تواند به جذب کاربران سلامت به کتابخانه‌های عمومی و بهبود جایگاه کتابخانه‌های عمومی در جامعه اطلاعاتی منجر شود [8]. همچنین یکی از مهم‌ترین شاخص‌های توسعه و رفاه هر جامعه، سطح سلامت جسمی‌روانی آن جامعه است و کتابخانه‌های عمومی نقش کلیدی در انتشار این اطلاعات دارند [9]. کتابداران کتابخانه‌های عمومی نیز با‌توجه‌به شایستگی‌ها و ارتباط با اقشار مختلف جامعه می‌توانند نقش مؤثری در آگاه‌سازی مردم ایفا کنند و از‌طریق تقویت مهارت‌های اطلاع‌رسانی و اطلاعات سلامت، خود را ارتقا دهند.
حوزه بهداشت عمومی می‌تواند با حمایت بهتر و ارزیابی اثرات ارتقای سلامت در گذشته، حال و آینده به کتابداران عمومی کمک کند [10]. گسترش و توسعه آگاهی و اطلاعات در‌زمینه بهداشت و سلامت و ارتقای سواد سلامت برای کتابداران که خود نقش مهمی در تحقق سواد سلامت در جامعه دارند، بسیار ضروری به نظر می‌رسد [11]. کتابخانه‌ها و کتابداران عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان باید شرایطی را ایجاد کنند که کتابخانه‌های عمومی، رابط بین سازمان‌های بهداشتی و اقشار مختلف جامعه در جهت ارتقای سواد سلامت باشند. در این صورت باید برنامه‌هایی برای آموزش کتابداران ایجاد کرد و همچنین کتابخانه‌ها باید از نظر داشتن منابع اطلاعات سلامت کافی نیز ارزیابی شوند. یعنی آیا منابع کتابخانه به اندازه کافی وجود دارد یا با کمبود منابع اطلاعاتی وجود دارد.
انتخاب منابع اطلاعاتی شامل شناسایی زیرمجموعه‌ای از منابع اطلاعاتی موجود است که به بهترین نحو نیازهای اطلاعاتی کاربران را برآورده می‌کند. انتخاب منبع اطلاعات مناسب برای خوانده شدن یا عدم مطالعه منبع تأثیر بسزایی دارد [12]. با‌توجه‌به نیازهای کاربران برای دسترسی به اطلاعات معتبر، ضروری است که الگوی بومی ارائه شود. استفاده این الگو به تولید و توزیع منابع اطلاعاتی پزشکی و سلامت به عموم مردم کمک می‌کند [13].
ژان هو، جی جیانگ و ییشان ژانگ معتقدند کتابخانه‌های عمومی می‌توانند از موقعیت خود به‌عنوان منبع اطلاعاتی مورد‌اعتماد جامعه، برای ارزیابی و ارائه منابع اطلاعاتی با کیفیت بالا، با هدف جلوگیری از انتشار حقایق نادرست و کاهش آسیب ناشی از اطلاعات غلط، مانند یک اهرم استفاده کنند [14].
کتابخانه‌های عمومی می‌توانند با ارائه الگوها و برنامه‌های مختلف در حوزه ارتقای سلامت نقش مؤثری در ارتقای سواد اطلاعات جامعه داشته باشند. کتابخانه‌های عمومی به‌طور فزاینده‌ای فرصت‌هایی را برای مشارکت در فعالیت‌های ارتقای سلامت ارائه می‌دهند که در مکان‌های دیگر جامعه غیرقابل‌دسترسی است [15].
پژوهش‌های پیشین نشان دادند کتابخانه‌های عمومی با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستند که نیازمند تأمل بیشتری هستند. بنابراین با‌توجه‌به اهمیت نیازهای اطلاعات بهداشتی و سلامت مردم می‌توان از ظرفیت‌های کتابخانه‌های عمومی برای دسترس‌پذیری این اطلاعات استفاده کرد. در‌این‌صورت می‌توان در جهت اهداف و سیاست‌های کتابخانه‌های عمومی برای اشاعه اطلاعات گام برداشت. بنابراین پژهشگران قصد دارند تا آمادگی کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان را از‌نظر منابع اطلاعات سلامت و همچنین آشنایی کتابداران با منابع اطلاعات سلامت، جهت برطرف کردن نیازهای اطلاعاتی سلامت افراد جامعه را ارزیابی کنند.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از‌نظر روش، پیمایشی‌توصیفی و نوع مطالعه کاربردی است. جامعه آماری این پژوهش، کلیه کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های آبادان، خرمشهر و شادگان در سال 1399 است. در این پژوهش 10 کتابخانه عمومی شهرستان‌های آبادان، خرمشهر و شادگان بررسی شدند. همچنین در این پژوهش، 20 نفر از کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان مشارکت داشته‌اند. از این تعداد 12 نفر در رشته کتابداری عمومی (علم اطلاعات و دانش‌شناسی)، 8 نفر در سایر رشته‌ها و 2 نفر از کتابداران در رشته کتابداری در شاخه پزشکی تحصیل کرده بودند. از‌آنجایی‌که پژوهش حاضر به‌منظور شناسایی میزان آمادگی کتابداران و کتابخانه‌ها در ارائه منابع و خدمات سلامت است، برای گردآوری داده‌ها از پرسش‌نامه و سیاهه وارسی استفاده شد که روایی و پایایی پرسش‌نامه نیز توسط خسروی و همکاران سنجیده شده است.
این پرسش‌نامه دارای 2 بخش بود؛ بخش اول اطلاعات پایه کتابداران و کتابخانه‌ها بود که شامل 4 گویه بود. بخش دیگر شامل آمادگی کتابداران و کتابخانه‌ها به‌منظور ارائه خدمات اطلاعات سلامت که شامل 9 گویه بود: میزان شرکت کتابداران در کارگاه‌های حوزه سلامت، میزان برگزاری کارگاه‌های سلامت توسط کتابخانه‌های عمومی، میزان فضای کتابخانه‌ها، میزان پیوند‌های سلامتی موجود در وب‌سایت‌های کتابخانه‌ها، میزان آشنایی با وب‌سایت‌های حوزه سلامت، میزان آشنایی کتابداران با موضوع های سلامت، میزان علاقه‌مندی کتابداران در ارائه خدمات اطلاعات سلامت، میزان آشنایی با استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی، میزان مهارت استفاده از رده‌بندی پزشکی. میزان ارتباط رشته تحصیلی با توانایی کتابداران بر‌اساس طیف پنج‌گانه لیکرت (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، اصلاً) به‌صورت آنلاین در اختیار کتابداران قرار گرفت.
از‌آنجایی‌که کتابخانه‌های عمومی از رده‌بندی دیویی استفاده می‌کنند، ابتدا رده‌های ده‌گانه دیویی بررسی شدند و رده 610 نیز به‌صورت جداگانه به‌منظور تعیین میزان منابع سلامت بررسی شد. سیاهه وارسی شامل رده‌های ده‌گانه دیویی است که رده 610 از مجموعه 600 دیویی برای بررسی منابع سلامت به‌صورت جداگانه محاسبه شد. همچنین داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS ویرایش 26 و آزمون‌های آمار توصیفی و کای‌اسکوئر تجزیه‌وتحلیل شد.
یافته‌ها
در راستای پاسخ به پرسش‌های پژوهش، در این بخش، یافته‌های مربوط به هر سؤال درج شده است.
پرسش اول: وضعیت منابع موجود در کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان چگونه است؟
هدف از این پرسش مشخص کردن میزان منابع سلامت و خدمات بهداشتی در کتابخانه‌های عمومی تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان است که با استفاده از پرسش‌نامه و سیاهه وارسی بررسی شد. وضعیت منابع سلامت در کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های موردبررسی، به ترتیب رده در جدول شماره 1، نشان داده شده است.
همان‌طور که در جدول شماره 1 نشان داده شده است؛ بیشترین عنوان مربوط به شهرستان آبادان با 47/29 درصد و کمترین میزان آن مربوطه شهرستان اروندکنار با 5/43 درصد است. رده ادبیات با 27/6 درصد بیشترین عنوان در رده‌های یازده‌گانه و رده سلامت با 1/32 درصد کمترین میزان منابع را به خود اختصاص داده است. رده سلامت (1/32 درصد)، 1840 عنوان را به خود اختصاص داده است که در این میان شهرستان آبادان با 970 عنوان بیشترین تعداد عنوان را به خود اختصاص داد. همچنین کمترین میزان منابع سلامت مربوط به شهرستان اروندکنار با 100 عنوان کتاب است.
پرسش دوم: خدمات اطلاعات سلامت موجود در کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان چگونه است؟
برای پرسش دوم، میزان خدمات اطلاعات سلامت در کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان با استفاده از پرسش‌نامه خوداظهاری بررسی شده است که به بررسی خدماتی، مانند برگزاری کارگاه‌های آموزشی یا قرار دادن پیوند وب‌سایت‌های با موضوع سلامت پرداخته شده است.
با توجه به جدول شماره 2، برگزاری دوره‌های آموزشی حوزه سلامت برای کاربران در کتابخانه‌ها تنها در 35 درصد از کتابخانه عمومی برگزار شده‌اند و 65 درصد کتابخانه‌ها کارگاهی در‌زمینه سلامت برگزار نکرده‌اند.
جدول شماره 3، نشان می‌دهد از‌نظر فضای آموزشی نیز 10 درصد کتابخانه‌های عمومی به میزان خیلی زیاد، 10 درصد متوسط و 80 درصد کم را برای برگزاری دوره‌های آموزشی گزارش کرده‌اند.
در بررسی وبلاگ‌های کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان هیچ‌کدام از وبلاگ‌های کتابخانه‌های عمومی، محتوا یا پیوند مبتنی بر وب در حوزه سلامت نداشتند.
پاسخ کتابداران به این سؤال که ارائه خدمات اطلاعات سلامت در کتابخانه‌های عمومی نقش مؤثری در افزایش مراجعه‌کنندگان به کتابخانه عمومی خواهد داشت یا خیر چنین بود: 15 درصد کتابداران به میزان خیلی زیاد، 65 درصد زیاد، 15 درصد متوسط و 5 درصد به میزان خیلی کم را انتخاب کرده‌اند.
پرسش سوم: میزان آمادگی کتابخانه‌ها و کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان جهت ارائه خدمات بهداشت و سلامت تا چه میزان است؟
به‌منظور پاسخ به این پرسش، پرسش‌نامه در اختیار 20 نفر از کتابداران کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های تابع دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان قرار گرفت که شامل سؤالاتی در حوزه سلامت و بهداشت بر‌اساس طیف پنج‌گانه لیکرت (خیلی زیاد، زیاد، متوسط، کم، اصلاً) بوده است.
بررسی جدول شماره 4، نشان می‌دهد میزان آشنایی کتابداران نسبت به موضوع‌های حوزه سلامت و بهداشت چنین بوده است: 15 درصد از کتابداران آشنایی لازم را داشتند، 20 درصد آشنایی کافی در این زمینه را نداشتند و 65 درصد به میزان متوسط با موضوع‌های حوزه سلامت آشنایی داشتند.
در بررسی میزان آشنایی کتابداران با وب‌سایت‌های حوزه سلامت، 50 درصد از کتابداران آشنایی کافی در‌مورد وب‌سایت‌های حوزه بهداشت و سلامت نداشتند. در ادامه درباره میزان آمادگی کتابداران، تنها 15 درصد کتابداران از پایگاه‌های اطلاعاتی برای پاسخ‌گویی به نیازهای کاربران استفاده می‌کنند. 10 درصد کتابداران با مباحث سازمان‌دهی پزشکی آشنایی لازم را داشتند و 45 درصد از کتابداران آشنایی کمی نسبت به سازمان‌دهی منابع پزشکی داشتند و 45 درصد اصلاً آشنایی با مباحث سازمان‌دهی پزشکی نداشتند.
در بررسی دیگر، در جدول شماره 5، میزان حضور کتابداران در کارگاه‌های حوزه سلامت و بهداشت بررسی شد که تنها 5 درصد کتابداران خیلی زیاد، 10 درصد متوسط، 40 درصد کم و 45 درصد اصلاً در کارگاه‌های حوزه سلامت و بهداشت شرکت نکردند.
در این میان 65 درصد از کتابداران برای ارائه خدمات اطلاعات سلامت در کتابخانه‌های عمومی ابراز علاقه کردند.
برای بررسی میزان آمادگی کتابداران به تفکیک رشته، شامل کتابداری عمومی، کتابداری در شاخه پزشکی و سایر رشته‌ها سؤالات بررسی شدند که برای طیف پاسخ به این سؤالات از 2 دسته کم و زیاد استفاده شد که طیف اصلاً، کم و متوسط در دسته کم و همچنین طیف زیاد و خیلی زیاد در دسته زیاد قرار گرفتند.
در این بخش 50 درصد پاسخ‌دهندگان با رشته کتابداری در شاخه پزشکی آشنایی بالا داشتند. 8 درصد پاسخ‌دهندگان با رشته کتابداری عمومی و 16/7 درصد سایر رشته‌ها با وب‌سایت‌های حوزه بهداشت و سلامت آشنایی داشتند.
در‌زمینه ارتباط رشته‌های تحصیلی کتابداران با توانایی آنان در استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی حوزه بهداشت و سلامت نیز کتابداران در شاخه پزشکی 50 درصد و کتابداران عمومی با 16/6 درصد از پایگاه‌های اطلاعاتی بهداشت و سلامت استفاده می‌کردند. سایر رشته‌ها، هیچ استفاده‌ای از پایگاه‌های اطلاعاتی بهداشت و سلامت نداشتند.
بحث
نتایج پژوهش نشان می‌دهد افزایش درخواست اطلاعات سلامت از سوی مردم رو به افزایش است، ولی مکانی مشخص برای ارائه این اطلاعات سلامت وجود ندارد. سیاست‌های وزارت بهداشت با اینکه مبتنی بر پیشگیری است، ولی بستری مناسب برای ارائه اطلاعات سلامت در جامعه تعریف نشده است و اطلاعات غیر‌علمی در بسترهای مختلف وجود دارد و باعث سردرگمی مردم شده است. این شرایط نیازمند محیط مناسبی است که در آن افراد مختلف جامعه بتوانند با هم ارتباط داشته باشند. کتابخانه‌های عمومی می‌توانند در ارائه اطلاعات سلامت و کمک به سیاست‌گذاری کلان وزارت بهداشت برای ارتقای سلامت جامعه در بحث پیشگیر نقش بسیار مهمی داشته باشند.
سنگیتا نارنگ نیز اظهار کردند کتابخانه‌ها باید پاسخ‌گوی نیازهای اطلاعات سلامت عمومی باشند و قابلیت دسترسی برای مردم داشته باشند. کتابخانه‌ها باید جوامع با سطح سواد سلامت پایین را از‌طریق تشویق و اعتمادسازی در زمان‌های بحران کشور تأمین کنند و در‌نهایت سلامت عمومی را در این شرایط بهبود بخشند [16].
پژوهش حاضر نشان می‌دهد کتابخانه‌های عمومی شهرستان‌های آبادان، خرمشهر، شادگان و اروندکنار از نظر منابع سلامت به نسبت رده‌های ادبیات، تاریخ و جغرافیا و دین درصد پایینی (1/32) را به خود اختصاص داده‌اند. این نتیجه با مطالعه خسروی و همکاران که منابع سلامت در کتابخانه‌های عمومی استان بوشهر را بررسی کرده است همخوانی دارد [8]. همچنین این اختلاف بالا نشان از نبود رویکرد مشخص در بحث اطلاعات سلامت در کتابخانه‌های عمومی دارد. پس به نظر می‌رسد نیاز به تأمین منابع سلامت در کتابخانه‌های عمومی باید توجه بیشتری شود است.
نتیجه‌گیری
لزوم توجه نهاد کتابخانه‌های عمومی به اطلاعات سلامت جامعه با‌توجه‌به اولویت‌های کلان بهداشت کشور در بحث پیشگیری، شدیداً احساس می‌شود. در این میان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور باید سیاست‌های خود را با همکاری وزارت بهداشت به‌سمت افزایش آگاهی سلامت جامعه سوق دهد. کتابخانه‌های عمومی باید رویکردی جدید برای مجموعه‌سازی و فراهم‌آوری ایجاد کنند و در آن به منابع سلامت توجه بیشتری داشته باشند. کتابخانه‌های عمومی با‌توجه‌به اینکه اطلاعات را برای تمام اقشار جامعه تهیه می‌کنند، می‌توانند از این فرصت استفاده بسیاری برای اثبات نقش خود در اشاعه اطلاعات در جامعه داشته باشند. از سویی دیگر کتابخانه‌های عمومی با ارائه اطلاعات سلامت می‌توانند در بهبود و افزایش سواد سلامت جامعه که وزارت بهداشت به آن تأکیدِ فراوان کرده است [2]، نقش مؤثری داشته باشند. نتیجه این بخش نشان می‌دهد کتابخانه‌های عمومی برای ایفای این نقش نیازمند برنامه‌ریزی و تسهیلات مناسب‌تری هستند.
کتابداران کتابخانه‌های عمومی می‌توانند با ارائه خدمات اطلاعات سلامت به کاربران، آن‌ها را در جست‌وجوی اطلاعات بهداشتی راهنمایی کنند [17].
این پژوهش نشان داد آمادگی کتابداران کتابخانه‌های عمومی از‌نظر میزان آَشنایی با موضوع‌های سلامت، وب‌سایت‌های سلامت، استفاده از پایگاه‌های اطلاعاتی برای پاسخ‌گویی به نیاز کاربران و مباحث سازمان‌دهی منابع سلامت در سطح مطلوبی قرار ندارد؛ یافته‌های پژوهش لیلی لو و ون تا پارک در‌مورد آماده‌سازی کتابداران عمومی برای خدمات اطلاعات سلامت نیز نشان داد کتابداران کتابخانه‌های عمومی به هنگام ارائه خدمات اطلاعات بهداشتی و هنگامی که مراجعه‌کنندگان با آن روبه‌رو می‌شوند، کمبود دانش آن‌ها در‌مورد منابع اطلاعاتی پزشکی و بهداشتی و مورد اعتماد احساس می‌شود [18]. اﻛﺜﺮﻳﺖ کتابخانه‌ها از‌لحاظ ﻧﻴﺮوی اﻧﺴﺎنی ﻣﺘﺨﺼﺺ، مجموعه‌سازی ﻣﻨﺎﺳﺐ و کافی و ﺗﺠﻬﻴﺰات و منابع شرایط مناسبی ندارند. در این میان کتابدارانی که با مدرک کتابداری در شاخه پزشکی در کتابخانه‌های عمومی مشغول هستند، از آمادگی مطلوبی نسبت به سایرین برخوردارند که خسروی و همکاران نیز در پژوهش خود به این نتیجه رسیده بودند [8].
همچنین میزان مشارکت کتابداران کتابخانه‌های عمومی موردبررسی، در کارگاه‌های حوزه سلامت و بهداشت بسیار پایین (40 درصد به میزان کم و 45 درصد اصلاً شرکت نکردند) است و این ناشی از نبود فضای کافی در بیشتر کتابخانه‌های عمومی (80 درصد کتابخانه‌های عمومی) است.
در کل پیشنهاد می‌شود وزارت بهداشت با عقد تفاهم‌نامه همکاری با نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور نسبت به برنامه‌ریزی‌های لازم برای تغییر و هماهنگ کردن سیاست‌های فی‌مابین دو طرف برای افزایش سواد اطلاعات سلامت مردم اقدام کند. در این قرارداد باید مسائل مربوط به امکانات و تجهیزات کتابخانه‌های عمومی از‌نظر فضای آموزشی بررسی شود. همچنین کتابداران باید آموزش‌های مداوم برای توانمندسازی آن‌ها برای پاسخ‌گویی به نیاز اطلاعات سلامت را داشته باشند. نقش کتابداران عمومی شامل رفع نیازهای جامعه با تدوین برنامه درسی آموزشی آینده سواد سلامت است [19]؛ با‌توجه‌به کارکردهای کتابخانه‌های عمومی در ارائه خدمات اطلاعات سلامت، این کتابخانه‌ها می‌توانند نقش مؤثری در مواقع بحران ایفا کنند [20]. بنابراین پیشنهاد می‌شود وزارت بهداشت برنامه‌هایی برای ارتباط بیشتر دانشگاه‌های علوم‌پزشکی و کتابخانه‌های عمومی فراهم کند. به همین منظور استفاده از ظرفیت‌های آموزشی دانشگاه‌های علوم‌پزشکی برای آموزش کتابداران کتابخانه‌های عمومی به‌منظور پاسخ‌گویی به نیاز اطلاعات سلامت کاربران باید در دستور کار قرار گیرد. این تفاهم‌نامه می‌تواند در‌زمینه تأسیس بخش خدمات سلامت در کتابخانه‌های عمومی، آموزش و تولید محتوای سلامت برای ارائه در بخش سلامت کتابخانه‌های عمومی باشد. با توجه به نیاز کاربران برای دسترسی به اطلاعات معتبر، ضروری به نظر می‌رسد که الگویی بومی ارائه شود [10]. موارد ذکر‌شده در‌نهایت می‌توانند باعث افزایش اطلاعات سلامت جامعه شوند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این پژوهش کد اخلاق را به شماره IR.ABADANUMS.REC.1400.028 از کمیته تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان دریافت کرده است.
حامی مالی
مقاله حاضر با حمایت مالی معاونت آموزشی، تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان انجام شد.
مشارکت نویسندگان
جمع‌آوری داده‌ها: رائد نژادمطوری، منصور کوهی رستمی، احمدرضا دشت افکن، میلاد حبیبیان؛ تهیه گزارش پژوهش: رائد نژادمطوری؛ تحلیل داده‌ها: منصور کوهی رستمی، محبوبه ممتازان.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
1.Lukenbill B, Immroth B. School and Public Youth Librarians as Health Information Gatekeepers: Research from the Lower Rio Grande Valley of Texas. Sch Lib Media Res.. 2009; 12. https://files.eric.ed.gov/fulltext/EJ859486.pdf
2.Country Program and Budget Organization Statistical Center of Iran. [Statistical yearbook 2020 (Persian)]. Statistical Center of Iran: Tehran; 2021. [Link]
3.Sahrayi M, Panahi R, Kazemi SS, GoliRostami Z, Rezaie H, Jorvand R. [The study of Health Literacy of adults in Karaj (Persian)]. J Health Lit. 2017; 1(4):230-8. [DOI:10.22038/JHL.2017.10955]
4.Ahmadzadeh K, Khosravi A, Tahmasebi R. [Assessing the readability of patient education materials about diabetes available in Shiraz health centers (Persian)]. Iran J Med Educ. 2014; 14(8):661-7. [Link]
5.Khosravi A, Ahmadzadeh K, Ahmadzadeh Z. [Health literacy development (Persian)]. Bousher: Bushehr University of Medical Sciences; 2014. [Link]
6.Khodami M, Doroudi F, Salajgh M. [The Feasibility of designing digital refernce desk in Public librariesin Tehran ( Pablic libraries state institution affiliated to Tehran) (Persian)]. Res Inf Sci Public Libr. 2015; 20(3):553-72. http://publij.ir/article-1-284-en.html
7.Naccarella L, Horwood J. Public libraries as health literate multi-purpose workspaces for improving health literacy. Health Promo J Australia. 2021; 32(S 1):29-32. [DOI:10.1002/hpja.437] [PMID]
8.Khosravi A, Mahmoodi N, Basirian Jahromi R, Hajivandi A. [A new approach to public libraries in providing health information services: A case study of public libraries located in Bushehr (Persian)]. Lib and Inf Sci Res. 2018; 7(2):23-40. [DOI:10.22067/riis.v7i2.60555]
9.Sedghi S, Moghadasi H, Panahi S, Asgharnezhad farid A. [Assessing the impact of Tehran municipality public libraries on mental health from the users’ point of view (Persian)]. J Health Adm. 2016; 19(65):64-71. [Link]
10.Lenstra N, Flaherty MG. Closing the gap:: Public lbraries and public health. Dela J Public Health. 2020; 6(4):40-5. [DOI:10.32481/djph.2020.09.013] [PMID] [PMCID]
11.Mousavi Chalak A, Riahi A. Evaluation of health literacy and resources to achieve them among librarians of Mazandaran public library. J Inflamm Dis. 2018; 21(6):73-64. [DOI:10.29252/qums.21.6.73]
12.Yari S, Noruzi A, Fahimnia F, Nowkarizi M. [Identifying the components of the information resource selection behavior of the members of public libraries using metasynthesis (Persian)]. Res Inf Sci Public Libr. 2021; 27(1):71-101. [Link]
13.Joulahi L, Babalhavaeji F, Hariri N. [Health promotion by setting up medical and health information services in public libraries: A qualitative approach (Persian)]. Sci J Rehabil Med. 2016; 5(2):9-19. [Link]
14.Hu Z, Jiang J, Zhang Y. Public library response to COVID-19: Beyond service changes and the role in combating misinformation. iSchools; 2021. [Link]
15.Lenstra N, Oguz F. Physical and social health at the library: Studying small and rural public libraries as venues for group fitness among older adults. Proc of the Associ Inf Sci and Techno. 2020; 57(1):e211. [DOI:10.1002/pra2.211]
16.Narang S. Positioning Libraries in Meeting Public Health Challenges in India: Key Strategies. J Sci Res. 2020; 9(2):219-25. [DOI:10.5530/jscires.9.2.27]
17.Bonnici LJ, Ma J. Public library engagement in diffusing a planned community health initiative: A dual case study. Public Libr Q. 2019; 38(2):160-78. [DOI:10.1080/01616846.2018.1559713]
18.Luo L, Park VT. Preparing public librarians for consumer health information service: A nationwide study. Lib Inf Sci Res. 2013; 35(4):310-7. [DOI:10.1016/j.lisr.2013.06.002]
19.Park VMT, Luo L, Rosidi D. A qualitative examination about providers’ perceptions and recommendations regarding the role of public librarians in addressing communities’ health literacy. Qual Quant Methods Libr. 2018; 3(3):567-82. [Link]
2.Country Program and Budget Organization Statistical Center of Iran. [Statistical yearbook 2020 (Persian)]. Statistical Center of Iran: Tehran; 2021. [Link]
3.Sahrayi M, Panahi R, Kazemi SS, GoliRostami Z, Rezaie H, Jorvand R. [The study of Health Literacy of adults in Karaj (Persian)]. J Health Lit. 2017; 1(4):230-8. [DOI:10.22038/JHL.2017.10955]
4.Ahmadzadeh K, Khosravi A, Tahmasebi R. [Assessing the readability of patient education materials about diabetes available in Shiraz health centers (Persian)]. Iran J Med Educ. 2014; 14(8):661-7. [Link]
5.Khosravi A, Ahmadzadeh K, Ahmadzadeh Z. [Health literacy development (Persian)]. Bousher: Bushehr University of Medical Sciences; 2014. [Link]
6.Khodami M, Doroudi F, Salajgh M. [The Feasibility of designing digital refernce desk in Public librariesin Tehran ( Pablic libraries state institution affiliated to Tehran) (Persian)]. Res Inf Sci Public Libr. 2015; 20(3):553-72. http://publij.ir/article-1-284-en.html
7.Naccarella L, Horwood J. Public libraries as health literate multi-purpose workspaces for improving health literacy. Health Promo J Australia. 2021; 32(S 1):29-32. [DOI:10.1002/hpja.437] [PMID]
8.Khosravi A, Mahmoodi N, Basirian Jahromi R, Hajivandi A. [A new approach to public libraries in providing health information services: A case study of public libraries located in Bushehr (Persian)]. Lib and Inf Sci Res. 2018; 7(2):23-40. [DOI:10.22067/riis.v7i2.60555]
9.Sedghi S, Moghadasi H, Panahi S, Asgharnezhad farid A. [Assessing the impact of Tehran municipality public libraries on mental health from the users’ point of view (Persian)]. J Health Adm. 2016; 19(65):64-71. [Link]
10.Lenstra N, Flaherty MG. Closing the gap:: Public lbraries and public health. Dela J Public Health. 2020; 6(4):40-5. [DOI:10.32481/djph.2020.09.013] [PMID] [PMCID]
11.Mousavi Chalak A, Riahi A. Evaluation of health literacy and resources to achieve them among librarians of Mazandaran public library. J Inflamm Dis. 2018; 21(6):73-64. [DOI:10.29252/qums.21.6.73]
12.Yari S, Noruzi A, Fahimnia F, Nowkarizi M. [Identifying the components of the information resource selection behavior of the members of public libraries using metasynthesis (Persian)]. Res Inf Sci Public Libr. 2021; 27(1):71-101. [Link]
13.Joulahi L, Babalhavaeji F, Hariri N. [Health promotion by setting up medical and health information services in public libraries: A qualitative approach (Persian)]. Sci J Rehabil Med. 2016; 5(2):9-19. [Link]
14.Hu Z, Jiang J, Zhang Y. Public library response to COVID-19: Beyond service changes and the role in combating misinformation. iSchools; 2021. [Link]
15.Lenstra N, Oguz F. Physical and social health at the library: Studying small and rural public libraries as venues for group fitness among older adults. Proc of the Associ Inf Sci and Techno. 2020; 57(1):e211. [DOI:10.1002/pra2.211]
16.Narang S. Positioning Libraries in Meeting Public Health Challenges in India: Key Strategies. J Sci Res. 2020; 9(2):219-25. [DOI:10.5530/jscires.9.2.27]
17.Bonnici LJ, Ma J. Public library engagement in diffusing a planned community health initiative: A dual case study. Public Libr Q. 2019; 38(2):160-78. [DOI:10.1080/01616846.2018.1559713]
18.Luo L, Park VT. Preparing public librarians for consumer health information service: A nationwide study. Lib Inf Sci Res. 2013; 35(4):310-7. [DOI:10.1016/j.lisr.2013.06.002]
19.Park VMT, Luo L, Rosidi D. A qualitative examination about providers’ perceptions and recommendations regarding the role of public librarians in addressing communities’ health literacy. Qual Quant Methods Libr. 2018; 3(3):567-82. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
