مجله اطلاع رسانی پزشکی نوین

مقدمه
ویروس کووید-19‌ توسط سازمان بهداشت جهانی در 11 مارس 2020 به‌عنوان یک بیماری همه‌گیر جهانی اعلام شد. زمانی که به نظر می‌رسید بیماری همه‌گیر در حال گذار است، بسیاری از کشورها با ظهور گونه‌های جدید روبه‌رو شدند [1، 2] از 22 آوریل 2020، تقریباً تمام جهان به دلیل شیوع قابل‌توجه ویروس کووید-19 در قرنطینه بود [3]. مهم‌ترین شاخصه بحران‌ساز آن ،توانایی در گسترش سریع بود که منجر به همه‌گیری شد. بحران‌های همه‌گیر یکی از چالش‌برانگیزترین شرایط مرتبط با نظام سلامت و نیازمند تصمیم‌گیری و مدیریت فوری هستند [4, 5]. 
در مقابله با همه‌گیری کووید-19، اکثر کشورها سیاست‌هایی را برای کنترل بیماری تدوین کرده و در‌نتیجه تجربیات مختلفی در‌مورد روش‌های خود کسب کردند [6]. در برخی کشورها مانند نیوزیلند و کشورهای اسکاندیناوی، کره جنوبی، چین، ژاپن، تایوان و سنگاپور، این سیاست‌ها به صورت متوازن و متمرکز در کل کشور اعمال شده و از حمایت‌های مردمی و مشارکت اجتماعی در مهار بیماری استفاده شده است. سرعت انتقال و مقیاس جهانی عفونت‌های ناشی از این ویروس به قدری وسیع بود که نیاز به اقدامات اساسی در حوزه‌های راهبردی، مدیریت منابع، بهداشتی‌درمانی و اقتصادی احساس می‌شد [7, 8] اما در بعضی ازکشورها، مانند ایتالیا، اسپانیا، هند، پاکستان و بعضی از کشورهای خاورمیانه مدیریت منسجمی در مواجهه با کرونا مشاهده نشد [9, 10]. نتایج تحقیق بالساری و همکاران نشان داد ایجاد محدودیت و فاصله‌گذاری اجتماعی در بین جامعه از اقدامات مؤثری است که می‌تواند مانع از شیوع و انتقال بیماری شود [11]. براساس مطالعه دای و همکاران رعایت فاصله دست‌کم یک‌متری خطر ابتلا را به‌طور چشمگیری کاهش می‌دهد و هرچه این میزان بین افراد بیشتر شود، مثال 2 متر، میزان اثرگذاری آن هم بیشترخواهد شد [12]. 
فلکسمن و همکاران تأثیر مداخلات عمده غیردارویی در 11 کشور اروپایی از آغاز کووید-19تا لغو قرنطینه را مطالعه کردند و دریافتند آن مداخلات، به‌ویژه قرنطینه‌ها، تأثیر قابل‌توجهی در کاهش آن داشته است [13]. با افزایش موارد ابتلا و بستری‌ها در ایران نیز دولت، برنامه‌های قرنطینه، ممنوعیت سفر، تعلیق حمل‌و‌نقل و تعطیلی همه سازمان‌های غیر‌ضروری را با تأخیر در دستور کار خود قرار داد که منجر به همه‌گیری شدید بیماری شد. درحالی‌که سایرکشورها با برنامه‌‌ریزی فراگیر و دقیق و هماهنگی بین ملت و دولت به مقابله با شیوع ویروس و درمان افراد مبتلا به آن پرداخته بودند، در ایران شاهد آشفتگی در تصمیم‌گیری مسئولین و عدم توجه مردم به مقررات ویژه و بی‌اعتمادی به آمارهای رسمی و در‌نتیجه گسترش روزافزون بیماری بودیم [14, 15]. مقایسه نسبت مبتلایان با قربانیان، بین ایران و دیگر کشورهای درگیر با کرونا نشان می‌دهد ایران به لحاظ شمار مبتلایان در جایگاه هفتم، ولی از‌نظر تعداد قربانیان در جایگاه دوم و بعد از چین بوده ‌است [16]. به نظر می‌رسد کشورها رویکردهای متفاوتی اتخاذ کردند که منجر به بروز تجربیات گوناگون شده، بنابراین نیاز به مطالعه و ارزیابی عملکرد دولت‌ها احساس می‌شود تا به‌وسیله این ارزیابی‌ها نظام سلامت بتواند برنامه قابل‌قبولی برای مواجهه با همه‌گیری‌هایی از این قبیل داشته باشد. 

مواد و روش‌ها
این تحقیق از‌نظر هدف کاربردی و از‌نظر روش در قالب کیفی‌کمی با رویکرد استقرایی انجام شد. مرحله اول مبتنی بر شیوه تحلیل مضمون آتراید استرلینگ و شناسایی نقاط تمایز و تشابه انجام شد. محیط پژوهش در فاز کیفی را متون چاپی، مقالات، کتب، پژوهش‌ها، وبسایت‌های معتبر جهان درزمینه بهداشت، نظیر سازمان بهداشت جهانی و مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها، اسناد پایگاه‌های الکترونیکی بین‌المللی معتبر در ایران مانند وبسایت وزارت بهداشت و کشورهای منتخب در فاصله زمانی سال‌های 2020 تا 2023 تشکیل دادند. ازآنجاکه هدف پژوهش مقایسه عملکرد خط‌مشی‌های کشورهایی با مدیریت نسبتاً مطلوب و نامطلوب در مقایسه با عملکرد ایران بوده است، بنابراین کشورهایی انتخاب شده‌اند که اولاً دسترسی به اطلاعات در آن‌ها بیشتر بوده، ثانیاً از قاره‌های مختلف به دلیل داشتن جامعیت و دلایل ذیل بوده‌اند:

کشور نیوزیلند از اقیانوسیه
نیوزیلند به علت پیشرو بودن در مقابله با بحران کرونا و داشتن مدیریت مناسب توانست مدل خوبی برای دیگر کشورها باشد [8].

کشور مصر از آفریقا
 با‌توجه‌به اینکه در تحقیقات گذشته مطالعه‌ای در قاره آفریقا انجام نشده، کشور مصر که از کشورهای بزرگ مسلمان نیز هست، انتخاب شد.

کشور ایتالیا از اروپا
ایتالیا دومین کشور جهان پس از ژاپن از‌نظر میانگین سنی است. درمواجهه با کرونا مدیریت مناسبی نداشت و با گسترش شیوع بیماری مواجه شد [13].

کشور آمریکا از قاره آمریکا
 قدرتمندترین کشور جهان که به‌طور سالانه تمرین مقابله با اپیدمی انجام می‌دهد و به نظر می‌رسید که مدیریت منسجم و متمرکزی در مواجهه با بحران کرونا خواهد داشت، ولی این‌گونه مشاهده نشد [7].

کشور چین از آسیا
 اولین کشور درگیر و پرجمعیت‌ترین کشور جهان که با شیوع گسترده بیماری مواجه شد، ولی با مدیریت منسجم و ضربتی توانست نخستین کشور موفق در مواجهه با کرونا باشد.
جامعه پژوهش، شامل کشورهای ایران، آمریکا، نیوزیلند، ایتالیا، مصر و چین بود. پس از مطالعه و بررسی، متون و داده‌های مرتبط با سؤالات و اهداف پژوهش در بخش کیفی مورد تفکیک و جداسازی قرار گرفتند و انتخاب شدند. با گردآوری و تحلیل داده‌های کیفی چک‌لیستی برای جمع‌آوری اطلاعات از خبرگان (پرسش‌نامه دلفی) تهیه شد. جامعه آماری در بخش کیفی را متخصصان و اساتید حوزه مدیریت و پزشکی دانشگاه کاشان، دانشگاه آزاد خوراسگان و دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان به‌عنوان خبره تشکیل دادند که به روش هدفمند ملاک‌محور 16 نفر به‌عنوان نمونه انتخاب شدند. چک‌لیست حاصل از جمع‌آوری داده‌های کیفی به‌صورت پرسش‌نامه از‌طریق پست الکترونیک یا پتلگرام و یا به شکل حضوری بین خبرگان در 3 مرحله توزیع شد. هر سه مرحله پرسش‌نامه دلفی متشکل از 3 قسمت بود که ابتدا ضمن معرفی موضوع پژوهش، هدف و مفاهیم برای پاسخ‌دهندگان مشخص شد. در بخش دوم سؤالاتی با 82 مضمون پایه و 13 مضمون سازمان‌دهنده تنظیم شد و در انتهای آن سؤالاتی برای ارائه نظرات و پیشنهادات برای بهبود الگو و معرفی شاخص‌های جدید استفاده شد. از پاسخ‌دهندگان خواسته شده بود در قالب طیق لیکرت 7 تایی که شامل بسیار زیاد (7)، زیاد (6)، نسبتاً زیاد (5) متوسط (4)، نسبتاً کم (3)، کم (2) و خیلی کم (1) بود پاسخ خود را ارائه کنند. درمرحله اول دلفی، فهرست ابعاد ومؤلفه‌ها در اختیار اعضای دلفی قرار گرفت تا درمورد آن‌ها اظهار نظر کنند..پس از جمع‌آوری نتایج تعدادی از گزینه‌ها حذف و تعدادی اضافه شد و مجدداً ساختار اصلاح شد. در پایان هر مرحله، با‌توجه‌به نظرات خبرگان دلفی، اصلاحات لازم انجام شد. نتایج حاصل از هر مرحله در مرحله بعدی به خبرگان گزارش داده شد (میانگین، انحراف ‌معیار طبق جدول شماره 1 در اختیار گروه‌های پنل قرارگرفت) و نهایتاً در دور سوم، پنل به یک اتفاق‌نظر مناسب رسید.


شاخص‌هایی که برحسب محاسبات آماری دارای ضریب توافقی بالاتر از 70 درصد بودند پذیرفته شدند. تکرار این فرایند تا رسیدن به نتیجه نهایی تا 3 راند ادامه داشته است و درنهایت داده‌های حاصل از منابع اطلاعاتی به مجموعه‌ای از شاخص‌ها و مؤلفه‌ها تبدیل شد.
در تحقیق حاضر، برای تعیین روایی محتوایی پرسش‌نامه ازنظر متخصصان و درکل، از نسبت اعتبار محتوا استفاده شد. براساس جدول نسبت اعتبار محتوا، با‌توجه‌به تعداد 16 ارزیاب،گویه‌های با نسبت اعتبار محتوای کمتر از 0/49 حذف شدند و با‌توجه‌به اینکه مقدار نسبت اعتبار محتوای گزارش‌شده کل گویه‌ها معادل 0/77 بود و مقدار آن بزرگ‌تر از 0/49 بود، اعتبار روایی ابزارگردآوری اطلاعات تأیید شد. همچنین در این مرحله پایایی پرسش‌نامه در هر سه مرحله مقدار قابل‌قبولی را نشان داد. درنهایت 76 مضمون در 3 بعد و 13 مؤلفه استخراج شد. در پژوهش حاضر برای تعیین اتفاق‌نظر میان اعضای پانل، علاوه بر شاخص‌های میانگین، میانه و انحراف استاندارد و نسبت اعتبار محتوا از ضریب هماهنگی کندال نیز استفاده شده است. در بخش کمی پس از ارائه الگوی مورد‌نظر، الگو در گروه بزرگ‌تری بر‌اساس فرمول کوکران، شامل 250 نفر از کارکنان و مدیران دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان و دانشگاه آزاد خوراسگان و دانشگاه کاشان به‌وسیله پرسش‌نامه استخراج‌شده از نتایج دلفی مرحله کیفی ارائه شد. برای تعیین روایی در این مرحله، از روایی صوری و روایی محتوا استفاده شد. روایی صوری توسط تعدادی از پاسخ‌دهندگان و روایی محتوا توسط نظرخواهی از خبرگان انجام شد و پایایی آن با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای کل پرسش‌نامه به میزان 0/824 برآورد شد که باتوجه‌به اینکه ضریب آلفای کرونباخ محاسبه‌شده بالای 0/7 بود پایایی پرسش‌نامه مورد تأیید قرار گرفت. کلیه داده‌ها در نرم‌افزار SPSS نسخه 27 با کمک آزمون‌های کای‌اسکوئر، کندال و همچنین روش AMOUS مبتنی بر روش تحلیل آماری تأییدی و آزمون فریدمن، مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار گرفتند و سازه الگو تأیید شد. 

یافته‌ها
در جدول شماره 2 ویژگی‌های جمعیت‌شناختی شرکت‌کنندگان در تحقیق کمی آمده است.


58 درصد پاسخ‌گویان را مردان و 42 درصد را زنان تشکیل می‌دادند. 11/2 درصد پاسخ‌گویان کمتر از 35 سال، 26/8 درصد 35 تا 45 سال و 62 درصد بالاتر از 45 سال داشتند. 6 درصد پاسخ‌گویان سابقه کار 10 سال و کمتر‌، 19/2 درصد سابقه کار 11 تا 20 سال، 64/4 درصد سابقه کار 21 تا 30 سال و 4/4 درصد سابقه کاری بالاتر از 30 سال داشتند. 10 درصد پاسخ‌گویان در رشته مدیریت، 88/8 درصد در رشته‌های علوم‌پزشکی و 1/2 درصد در رشته جامعه‌شناسی مشغول به فعالیت بودند 28 درصد پاسخ‌گویان مرتبه علمی استاد، 10/4 درصد دانشیار، 19/2 درصد استادیار و 67/6 درصد مربی بودند. 5/6 درصد از پاسخ‌گویان از دانشگاه خوراسگان، 4/8 درصد از دانشگاه کاشان و 89/6 درصد از دانشگاه علوم‌پزشکی کاشان بودند.
در آغاز سال2020 میزان مبتلایان در چین به‌سرعت افزایش یافت. شیوع کووید-19در 23 ژانویه 2020 اتفاق افتاد. توصیه‌های مربوط به سیاست قرنطینه برای اولین‌بار در 16 مارس توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری منتشر شد [17]. پارامترهای اپیدمیولوژیک 6 کشور براساس مطالعات نشان داد کشورهای مورد‌مطالعه نرخ انتشار متمایز و نرخ بهبودی بسیار متفاوتی داشتند [15]. چین و نیوزیلند بالاترین میزان بهبودی و پس از آن آمریکا و ایتالیا و در رتبه آخر مصر و ایران قرار داشتند. جدول شماره 3 اطلاعات پایه مربوط به ایران و سایر کشورها را تا 28 دسامبر 2022 نشان می‌دهد.


بر‌اساس این جدول ایران با 13/19 درصد بیشترین میزان مرگ‌ومیر، آمریکا با 10/88 درصد رتبه دوم و نیوزیلند با 1/13 درصد کمترین میزان مرگ‌و‌میر را داشته‌اند. ایتالیا با 52/41 درصد بالاترین میزان ابتلا و پس از آن نیوزیلند با 97/38 درصد قرار دارد. با‌این‌حال نیوزیلند توانست اقدامات مؤثری برای کنترل این بیماری انجام داده و رتبه اول را در مقابله مؤثر با این بیماری همه‌گیر به دست آورد. مصر کمترین میزان آلودگی را در بین کشور‌های مورد‌مطالعه داشت، اما بعداً اقدامات جدی ازطرف دولت برای کنترل بیماری انجام نشد [17، 18].
در پایان ژانویه 2020، دولت چین برای کنترل انتقال کووید-19 و نجات موارد تأیید‌شده، اقدام اضطراری سطح اول و سیاست «قفل کردن» و «سیاست قرنطینه» را اتخاذ کرد. نیوزیلند در فوریه 2020 با گسترش بیماری مواجه شد. یکی از اقدامات مؤثر نیوزیلند، بستن سریع مرزها برای جلوگیری از ورود کووید به این کشور بود و تنها شهروندان و مقیمان دائمی اجازه ورود به این کشور را داشتند. قرنطینه 10 روزه برای همه ورود و خروج‌ها حتی برای افراد بدون علائم در نظر گرفته شد. نقض قرنطینه توسط مردم جرم محسوب می‌شد. آن‌ها یک کمیته هماهنگی ملی برای واکنش به شیوع بیماری برای کنترل وضعیت ایجاد کردند [19, 20]‌. مشارکت سازمانی نیز مورد استفاده قرار گرفت. تمامی مراکزی که پتانسیل تجمع مردم را داشتند تعطیل و فعالیت‌ها متوقف شد. همه فعالیت‌ها در سیستم کووید-19 بارگذاری وارزیابی شدند [21]. چین و نیوزیلند سیاست‌های بسیار کنترل‌شده‌ای در برابر کووید-19 داشتند. این تحقیق چین و نیوزیلند را به‌عنوان نماینده کنترل شدید کووید-19 در نظر می‌گیرد. توصیه‌های مربوط به سیاست قرنطینه برای اولین‌بار در 16 مارس توسط مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری در آمریکا منتشر شد [22, 23]. ایتالیا نیز در فوریه 2020 با افزایش شیوع بیماری مواجه شد. آمریکا و ایتالیا سیاست‌هایی مانند محدودیت سفر برای بسیاری از اتباع خارجی و توصیه‌های مربوط به سیاست قرنطینه را با تأخیراتخاذ کردند. در ایتالیا دستگاه‌ها برای نقض قوانین مربوط به قرنطینه، جواب‌گو نبودند. این تحقیق آمریکا و ایتالیا را به‌عنوان نمایندگان کنترل متوسط کووید-19 در نظر می‌گیرد. اولین عفونت و مرگ ناشی از کووید-19در ایران در ژانویه 2020 و در مصر در 14 فوریه 2020 اعلام شد، ولی سیاست سیاست قرنطینه در این کشورها اجرا نشد. این دو کشور به‌عنوان نماینده کنترل ضعیف کووید-19در نظر گرفته شدند [13، 24]. در ایران در ابتدا محدودیت‌های تردد درمناطق و شهرها اعمال نشد. دولت مصر نیز خطر ویروس کرونا را جدی نگرفت و تقریباً تا نیمه سال 2020 همه کسب‌و‌کارها و فعالیت‌های دولتی و خصوصی برپا و همچنان مراکز تاریخی و تفریحی باز بود، اما با گسترش شیوع کرونا، دولت ابتدا مدارس و دانشگاه‌ها، سپس مراکز سیاحتی و تفریحی را تعطیل کرد و به دنبال آن هرگونه اجتماعات دینی و مذهبی، همچون نماز جماعت و جمعه و برپایی هرگونه مراسم جشن یا عزا و عروسی را ممنوع اعلام کرد [25]. بر‌اساس اطلاعات سازمان بهداشت جهانی در پایان دسامبر 2020، تقریباً 80 درصد کشورها در‌مورد سیاست‌های محل کار در مقابله با همه‌گیری، فعالیت‌های خود را کاهش داده بودند. کاهش شیوع کووید-19 مرتبط با مداخلات فاصله‌گذاری فیزیکی در کشورهای با درآمد بالا (تولید ناخالص داخلی سرانه بالاتر) و آن‌هایی که آمادگی قوی‌تری برای همه‌گیری داشتند، بیشتر بود (شاخص امنیت سلامت کشور) [15، 26]. این امر در کشورهای چین، نیوزیلند و آمریکا که در مقطعی قرنطینه را اجرا کردند قابل‌مشاهده بود.ترکیب‌های مداخله‌ای که شامل محدودیت‌هایی در تجمعات جمعی می‌شد، به‌طور مداوم با کاهش بیشتر در بروز کووید-19 مرتبط بود. در ایتالیا و ایران در مقطعی این امر نادیده گرفته شد [27, 28]. از‌نظر پیشگیری، نیوزیلند و چین با واکسیناسیون به‌موقع شیوع این بیماری را کنترل کردند. در آمریکا در مقطعی به قرنطینه و واکسیناسیون توجهی نشد. با گسترش بیماری و افزایش تعداد بیماران، توجه ویژه‌ای به مسائل مربوط به همه‌گیری شد. ایران و ایتالیا و مصر برنامه‌های واکسیناسیون را با تأخیر در دستور کار خود قرار دادند که منجر به همه‌گیری شدید بیماری شد که با تضعیف وضعیت اقتصادی مردم نیز همراه بود. در‌حالی‌که نیوزیلند و چین با برنامه‌ریزی و هماهنگی جامع و دقیق بین ملت و دولت، با شیوع کووید-19و برخورد با افراد آسیب‌دیده مقابله کردند [29، 30]. در ایران محدودیت و کاهش ایاب‌و‌ذهاب وجود نداشت و درنتیجه شیوع بیماری، بی‌اعتمادی به آمار رسمی افزایش یافت. کمیته‌های مقابله با بحران همه‌گیری در همه کشورهای مورد‌مطالعه تشکیل شد، ولی پیگیری فعالیت‌ها و ارزیابی اقدامات در کشورهای ایتالیا و ایران و مصر ضعیف بود. این امر در کشور‌های نیوزیلند و چین و در مقطعی درکشور آمریکا به‌خوبی پیگیری شد [31، 32]. استراتژی‌های مدیریت منابع در هر بحرانی از موارد بسیار با‌اهمیت هستند [33]. منابعی مانند نیروی انسانی، تجهیزات و بیمارستان‌ها، در بحران کووید-19 نقش بسیارتعیین‌کننده‌ای داشتند [34]. نیوزیلند و چین و آمریکا و ایتالیا توانستند از ظرفیت‌های خود به نحو احسن استفاده کنند و با گسترش شیوع همه‌گیری، طرح گسترش بیمارستان‌ها و آزمایشگاه‌ها را اجرا کردند. مصر نیز توانست تا حدودی امکانات و تجهیزات خود را در مقابله با کووید-19 افزایش دهد. ایران توانست نیروی انسانی را افزایش دهد، ولی به دلیل تحریم نتوانست امکانات و تجهیزات را افزایش دهد [35-37]. به‌عنوان بخشی از پاسخ سازمان جهانی بهداشت، طرح پژوهش برای تسریع در تشخیص واکسن‌ها و درمان‌های ویروس کووید-19 در کشورها فعال شد. این طرح با هدف بهبود هماهنگی بین دانشمندان، تسریع روند تحقیق و توسعه، توسعه هنجارها و استاندارد‌های جدید برای یادگیری و بهبود واکنش جهانی است [9]. دانشمندان در‌مورد کووید-19 در مقر سازمان بهداشت جهانی در ژنو در 11 و 12 فوریه 2020 برای ارزیابی سطح دانش فعلی و برای تسریع و تأمین بودجه تحقیقات اولویت‌دار برای کاهش شیوع و آماده‌سازی برای آن‌هایی که در‌زمینه تحقیقات همکاری دارند بر سر 2 هدف توافق کردند: اولین مورد تسریع تحقیقات نوآورانه برای کمک به مهار شیوع بیماری همه‌گیر و تسهیل مراقبت برای افراد آسیب‌دیده بود، دوم حمایت از اولویت‌های تحقیقاتی بود که به پلتفرم‌های تحقیقاتی جهانی کمک می‌کند. به این امید که از واکنش همه‌گیری کنونی برای آمادگی بهتر برای همه‌گیری پیش‌بینی‌نشده بعدی درس بگیرند [37, 38].
طرح توسعه واکسن، تحقیق در‌مورد درمان‌های دارویی و کانال‌های تقویت‌شده برای به‌اشتراک‌گذاری اطلاعات بین کشورها در کشورهای نیوزیلند، چین، ایتالیا و آمریکا مشاهده ‌شد، ولی اطلاعاتی درمورد شرکت ایران و مصر جهت تبادل اطلاعات درکانال‌های مشترک به دست نیامد [39]. با گسترش شیوع بیماری، سامانه مدیریت بحران کشورها فعال شد. نیوزیلند و چین سازمان‌های مردم‌نهاد را جهت کمک درگیر کردند. آمریکا با تجهیز امکانات ایالت‌ها را مسئول مقابله با کووید-19 معرفی کرد‌. دولت‌های ایتالیا و مصر و ایران نیز نقش حمایتی داشته و با بسیج نیروهای مردمی، در‌حالی‌که مسئولیت اصلی به عهده دولت بود، سازمان‌های مردم‌نهاد را جهت کمک درگیر کردند [40، 41]. نیوزیلند، چین، آمریکا و ایتالیا درراستای برنامه‌های حمایتی از اقتصاد کشور در شرایط گسترش بیماری، با اختصاص وام بدون بهره تا سقف 100 هزار دلار به مشاغل در ایام قرنطینه موافقت کردند. اکثر دولت‌ها برای محافظت از کار و معیشت مردم خود، بسته‌های مالی و پولی بی‌‌‌سابقه‌ای را در راستای مقابله با تأثیر اقتصادی و اجتماعی کرونا به کار بستند. در ایران به دلیل وضعیت اقتصادی کشور، حمایت‌های مالی انجام نشد [42].

مقابله با کووید به عنوان اینفودمی
از موارد دیگر قابل‌بحث مسئله اینفودمی در کشورهاست. درحالی‌که سازمان بهداشت جهانی و بسیاری از کشورها تلاش خود را برای کاهش سرعت شیوع بیماری کووید-19 انجام می‌دهند، دنیا با شیوع پدیده «همه‌گیری جهانی اطلاعاتی» که از آن به اینفودمیا تعبیر شده مواجه شد. به‌طوری‌که اطلاعات زیادی دررابطه‌با ابعاد مختلف همه‌گیری کووید-19 و روش‌های کنترل و پیشگیری و پیامد‌های آن از‌طریق رسانه‌های اجتماعی، شبکه‌های تلویزیونی و خبرگزاری‌ها بدون اینکه صحت آن‌ها مورد بررسی قرار گیرد، منتشر شد. استفاده از رسانه‌های اجتماعی و سطح پایین سواد سلامت به‌‌عنوان دلایل اصلی اینفودمیک و فرایند انتشار سریع شناسایی شدند. علل دیگر ایدئولوژی، اطلاعات بیش‌‍‌از‌حد، مشوق‌های مالی و قرنطینه در مقیاس بزرگ بودند. علاوه‌بر‌این، دایره باطل رفتارهای شایعه‌پراکنی انسانی و روانی(مانند اضطراب، پریشانی، ترس) به‌عنوان ویژگی اینفودمیک ظاهر شد [43]‌.
در جلوگیری از گسترش اپیدمی‌ها در همان زمان، اطلاعاتی درمورد کووید-19 تأثیر منفی بر مردم جامعه داشته، در‌حالی‌که برخی از اطلاعات صحیح بوده و بخش قابل‌توجهی نادرست بوده است [35]. چن و همکاران مدل‌های مختلف برای یادگیری را بررسی و بیان کردند اطلاعات غلط به زبان چینی و انگلیسی در نظرات کاربران در رسانه‌های اجتماعی گزارش شده است که تشخیص اخبار جعلی به دلیل توانایی در استخراج اطلاعات معنایی و جامع از متن، قابل‌بررسی بود [42]‌. یک نظرسنجی آنلاین مقطعی از 31 ژانویه تا 9 ژانویه 2020 که در دوره زمانی در مرحله اولیه شیوع همه‌گیری در چین انجام شد، انتشار اطلاعات غلط از این بیماری با سطح بالایی از عدم اطمینان را نشان داد. به‌عنوان مثال، شایعه‌ای مبنی بر اینکه نوشیدن شراب می‌تواند ویروس کرونا را از بین ببرد ممکن بود منجر به بروز خطرات برای سلامتی ناشی از نوشیدن بیش از حد شود. علاوه‌بر‌این، اطلاعات نادرست در‌مورد ساکنان 31 استان چین که دیگر نیازی به پوشیدن ماسک ندارند، مانع از محافظت افراد در برابر خطرات عفونت می‌شد. برای جلوگیری ازآسیب‌های ناشی از اطلاعات نادرست، پردازش سیستماتیک اطلاعات کووید-19 در مراحل اولیه بیماری از اهمیت زیادی برخوردار بود که دولت چین آن را انجام داد. شائو و دیگران نقش ربات‌های توئیتری را در جعل اخبار مربوط به کرونا در آمریکا و اروپا گزارش کرده‌اند.روتا و همکاران اخبار جعلی مرتبط به کرونا را در ایتالیا با خوردن شراب، از‌طریق گوگل بررسی کردند [44]. الحداد و همکاران یک مجموعه دو‌زبانه انگلیسی عربی از توییت‌های اخبار جعلی مرتبط با کرونا را در کشورهای عربی و مصر ارائه داده‌اند. در ایران، اخبار جعلی مبنی بر اینکه الکل درمان کووید است، منجر به مرگ‌و‌میر و بستری شدن در بیمارستان شد [41]. باستانی و همکاران معتقدند اخبار جعلی مرتبط با کرونا در ایران مربوط به آمار بیماری، روش‌های درمان، واکسیناسیون، داروها، روش‌های پیشگیری و محافظت و روش‌های انتقال بیماری بوده است [45]‌. یکی از مهم‌ترین عوامل گسترش شایعات در دسترس نبودن اطلاعات درست در ایران بود. درحالی‌که آمار درست مبتلایان، تلفات، تست‌ها و رفت‌وآمد‌ها در کشورهای دیگر روزانه منتشر می‌شد، تقریباً هیچ‌یک از این داده‌ها در ایران در دسترس نبود. آماردقیق مرگ‌ومیر استانها پخش نشد. حتی اطلاعات اقتصادی ایران در دوران کرونا در سطح جهانی در دسترس نیست. از سوی دیگر به تعارض اظهارات بین مسئولین ستاد مبارزه با کرونا و وزارت بهداشت با دیگر ارگان‌ها می‌توان اشاره کرد که به افزایش اخبار جعلی در این زمینه کمک کرد [46].

یافته‌های کمی تحقیق
در این مطالعه کشورهای آمریکا، نیوزیلند، مصر، ایتالیا‌، چین و ایران از‌نظر خط‌مشی‌های به‌کار‌رفته در مقابله با کرونا مورد بررسی قرار گرفتند. پس از انجام 3 مرحله دلفی، آزمون کندال در هر مرحله انجام شد.
با‌توجه‌به جدول شماره 4 ضریب کندال در هر مرحله افزایش داشته است و با‌توجه‌به کمتر بودن مقدار سطح معنی‌داری از 0/05 می‌توان گفت ضریب توافقی کندال معنادار بوده است و در سطح اطمینان 95 درصد اتفاق نظر بین خبرگان درهر سه مرحله وجود داشته است.


براین‌اساس می‌توان مدل مفهومی تحقیق را مطرح کرد.
نتایج جدول شماره 1 نشان می‌دهد از‌نظر پاسخ‌گویان، بالاترین میانگین با 6/32 مربوط به شاخص‌های ارتباطات و اطلاعات و پایین‌ترین میانگین با 6/04 مربوط به شاخص‌های اقتصادی و حمایتی بوده است. جهت سنجش روایی ابزار پژوهش از شیوه روایی سازه و با‌توجه‌به شبکه مضامین استخراج‌شده کیفی از تکنیک تحلیل عاملی تأییدی نیز استفاده شد. به‌عبارت‌دیگر جهت بررسی اعتبار عاملی ابزارهای سنجش مضامین اصلی پژوهش، از رویکرد تحلیل عاملی و تکنیک مدل‌سازی کوواریانس‌محور استفاده شد.
 شاخص‌های ارزیابی کلیت مدل عاملی در‌مجموع بیانگر این هستند که برازش داده‌ها به مدل برقرار است (تصویر شماره 1).

همه شاخص‌های ارزیابی کلیت مدل عاملی با مد نظر قرار دادن مقادیر مطلوب به این شاخص‌ها دلالت بر مطلوبیت مدل عاملی مضامین سازمان‌دهنده مدیریتی، بهداشتی‌درمانی و اقتصادی دارند (تصویرهای شماره 2، 3 و 4).

مقادیر مربوط به برآورد آزمون فریدمن در جدول شماره 5 بیانگر این است:


الف) در‌رابطه‌با مضامین فراگیر تفاوت معنی‌داری بین این مضامین به لحاظ رتبه وجود دارد (0/05≥p). به‌عبارت‌دیگر با مد نظر قرار دادن میانگین رتبه این مضامین، می‌توان گفت به ترتیب سیاست‌های بهداشتی‌درمانی در بالاترین رتبه و سیاست‌های اقتصادی در پایین‌ترین رتبه قرار دارد.
ب) در خصوص مضامین سازمان‌دهنده تفاوت معنی‌داری بین این مضامین به لحاظ رتبه وجود دارد (0/05≥p). به‌عبارت‌دیگر با مد نظر قرار دادن میانگین رتبه این مضامین می‌توان گفت به ترتیب شاخص‌های ارتباطات و اطلاعات در بالاترین رتبه و شاخص‌های اقتصادی و حمایتی در پایین‌تر قرار دارد.

بحث
 این پژوهش با هدف بررسی خط‌مشی‌های مقابله با کرونا در 6 کشور چین، آمریکا، مصر، نیوزیلند، ایتالیا و ایران انجام شد. نتیجه پژوهش نشان داد 3 عامل تخمین پارامترهای انتشار بیماری، ردیابی تماس‌ها، واکسیناسیون و اقدامات پژشکی، از عوامل کنترل مقابله با همه‌گیری هستند. در مطالعه امرایی و همکاران که با عنوان «سیاست‌های کنترلی در ایران، کره جنوبی، چین و آلمان در برابر کووید-19 انجام شد، مشاهده شد محدودیت در سفر و غربالگری گسترده بیماری به‌عنوان یکی از اقدامات موفق انجام‌شده توسط دولت ایران در کنترل تردد و شناسایی افراد بوده است. نتیجه تحقیق با مطالعه ما همخوانی ندارد [28]. رئوفی و همکاران درمطالعه‌ای با عنوان «همه‌گیری کووید-19 و اطلاع از دانش تطبیقی سیاست‌های سلامت در ایران» بیان می‌کنند که ایران برای مقابله با کووید سیاست‌های بومی خود را تدوین کرده‌، اما در پیش گرفتن رویکردی نامتناسب با وضعیت موجود در‌مورد مدیریت این بیماری از سوی دولت و جامعه و نیز ناکافی بودن تجهیزات پیشگیری و احیا و درنهایت، تأخیر در تصمیم‌گیری‌های قاطع حاکمیتی بزرگ‌ترین چالش‌ها در سیاست‌گذاری برای مبارزه با این بیماری بودند. نتیجه تحقیق با مطالعه حاضرهمخوانی دارد [47].
 دای و همکاران در مطالعه‌ای با عنوان «واکنش مداخله‌ای در بحران پنومونی کرونا در سال 2019 در چین» نشان دادند ایجاد محدودیت و فاصله‌گذاری اجتماعی در بین جامعه از اقداماتی است که می‌تواند مانع از شیوع و انتقال بیماری شود. نتیجه تحقیق با مطالعه حاضر همخوانی دارد [12].
هال و همکاران در مطالعه‌ای با «عنوان بیماری‌های واگیر در بخش پزشکی ارتش ایالات متحده» بیان کردند در آمریکا برای چندین هفته آزمایش غربالگری به‌صورت محدود انجام شد و فقط افراد در معرض خطر مورد تست قرار گرفتند. تردید برای اعلام شرایط اضطراری در مناطق مختلف مشکلات زیادی را به وجود آورد و درنتیجه برای استفاده از کیت‌های تشخیص کووید-19 زمان زیادی از دست رفت. در ایالات مختلف تعداد زیادی تست مثبت گزارش شد که علت آن انجام تعداد تست‌های زیاد و جمعیت بیشتر در این کشور بود [19]. 
در مطالعه ولی عینی و همکاران، 91/3درصد افراد بیان کردند بعد از دسترسی به واکسن مایل به تزریق آن هستند. از میان آنان 52/2 درصد بیان کردند به محض دسترسی به واکسن مایل به واکسینه شدن هستند، اما 47/8 درصد آنان مایل به تأخیر در تزریق بودند تا ایمنی واکسن تأیید شود. در نتیجه تحقیق حاضر، مقاومت در برابر تزریق واکسن، در آمریکا، ایتالیا‌، ایران و مصر وجود داشته است. تتیجه پژوهش ما با مطالعه ولی عینی همخوانی دارد [39]. 
احمدی‌پور در پژوهشی به مطالعه چند کشور چین، سنگاپور، ایتالیا، ترکیه و ایران پرداخته و به این نتیجه رسیده که انجام توصیه‌های جهانی به شکل واقعی و منظم و همراهی مردم بهترین راه مقابله با شیوع کرونا است. نظارت سریع، قرنطینه و اقدامات فاصله اجتماعی، استفاده از ماسک، تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها، ازجمله اقدامات پیشگیرانه‌ای است که به قطع انتقال ویروس کرونا کمک می‌کنند. نتیجه این تحقیق با مطالعه ما هم‌خوانی دارد [46]‌. 
پولادی و همکاران در مطالعه‌ای با عنوان «بررسی مدیریت کارآمد کشورهای مختلف در همه‌گیری کووید-19» بیان کردند کشورهایی که در همه‌گیری کروناویروس جدید توانستند مدیریت کارآمدی برای پیشگیری، شناسایی و درمان داشته باشند، همگی سابقه و تجربه مقابله با اپیدمی‌های سال‌های قبل را داشتند. همچنین اقدام سریع و درک موقعیت بحرانی به آن‌ها برای کاهش خسارت‌های جانی و مالی کمک کرد. نتیجه این تحقیق با مطالعه ما همخوانی دارد [26].
کامل و همکاران در مطالعه‌ای با عنوان «دانش، ادراکات و نگرش مصریان نسبت به بیماری جدید کروناویروس» اعلام کردند مصر انجام قرنطینه ومحدودیت تجمعات را درکشور با تأخیر انجام داد و این امر اهمیت قرنطینه را در گسترش شیوع بیماری نشان می‌دهد [18]. البته واکسیناسیون موجب شد تعداد فوتی‌های کرونا در مصر در حدود 47 درصد کاهش پیدا کند و دلیل اصلی این موضوع واکسیناسیون گسترده در این کشور بود. نتیجه این تحقیق با مطالعه ما همخوانی دارد [12].

نتیجه‌گیری
مطالعات نشان داد اقدامات مناسب مهار شامل، ردیابی تماس‌ها‌، اقدامات محدود‌کننده و اجرای سیاست قرنطینه و خدمات پزشکی، شامل واکسیناسیون و آزمایش و ارزیابی پارامترهای اپیدمیولوژیک در زمان انتقال بودند. پارامترهای اپیدمیولوژیک نشان می‌دهد در بین کشورهای مورد‌مطالعه، هر 6 کشور نرخ انتشار با اختلاف زیاد نداشتند، ولی نرخ بهبودی بسیار متفاوت بود و این امر مؤثر بودن اقدامات دولت را در کنترل بیماری نشان می‌دهد. در این مطالعه چین و نیوزیلند با اقدامات مهار و واکسیناسیون به‌موقع موفق به کنترل همه‌گیری شدند. در مقابل، عدم محدودیت رفت‌وآمد و مقاومت در برابر تزریق واکسن در کشورهای آمریکا، ایتالیا، مصر و ایران منجر به پیامدهای ناگواری از‌نظر آلودگی و مرگ‌و‌میر شد.
محدودیت‌های مطالعه: پژوهش بین 6 کشور انجام شد و کشورهای دیگر در این مطالعه قرار نداشتند. ارائه پرسش‌نامه به کشورهای مورد‌مطالعه مقدور نبود و مضامین مورد‌نظر فقط توسط خبرگان و صاحب‌نظران ایران تأیید شد. در این مطالعه مجموعه‌ای از مهم‌ترین سیاست‌ها به عنوان شاخص‌های مقایسه‌ای مورد بررسی قرار گرفتند، شاخص‌های دیگری نیز هستند که در پژوهش حاضر با‌توجه‌به عدم دسترسی به اطلاعات دقیق مد نظر قرار نگرفتند.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این طرح با کداخلاق و با شناسه منحصربه‌فرد IR.IAU.KHUISF.REC.1402.099 به‌وسیله شورای تحقیقات علوم‌پزشکی دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) در مقطع دکترای مدیریت دولتی درتاریخ 1401/2/25 کد 162631210 به تصویب رسیده است.

حامی مالی
این مطالعه برگرفته از پایان‌نامه خانم منیژه کدخدایی در دانشکده مدیریت دانشگاه آزاد اسلامی واحد اصفهان(خوراسگان) بوده و هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.

مشارکت نویسندگان
مفهوم‌سازی، ویراستاری و نهایی‌سازی: همه نویسندگان؛ روش‌شناسی، تحلیل تحققی و بررسی منابع، نگارش پیش‌نویس: منیژه کدخدایی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
 

References
1.CDC COVID-19 Response Team. Severe Outcomes Among Patients with Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) - United States, February 12-March 16, 2020. MMWR Morb Mortal Wkly Rep. 2020; 69(12):343-6. [PMID]
2.Kadkhodaei M, Sharif MR, Saba MA, Mousavi GA. Assessing the nosocomial infections’rate and the antibiotic resistance pattern among the patient hospitalized in Beheshti Hospital during 2013. Int Arch Health Sci. 2018; 5(1):11 5. [DOI:10.4103/iahs.iahs_39_17]
3.No Author. Hong Kong declares a state of emergency in response to five confirmed coronavirus cases. 2020.
4.Chen Y, Zhou M, Hu L, Liu X, Zhuo L, Xie Q. Emergency reconstruction of large general hospital under the perspective of new covid-19 prevention and control. Wien Klin Wochenschr. 2020; 132(21-22):677-84. [DOI:10.1007/s00508-020-01695-w] [PMID]
5.Padlee SF, Reimers V, Mokhlis S, Anuar MM, Ahmad A. Keep up the good work in research universities: An importance-performance analysis. Australas Mark J. 2020; 28(2):128-38. [DOI:10.1016/j. ausmj.2019.10.002]
6.The Atlantic. The COVID tracking Project. Washington: The Atlantic; 2020. [Link]
7.World Health Organization, United Nations Children's Fund (‎UNICEF)‎.Water, sanitation, hygiene, and waste management for the COVID-19 virus: Interim guidance. Geneva: World Health Organization; 2020. [Link]
8.American College of Cardiology. Chinese clinical guidance for covid-19 pneumonia diagnosis and treatment. Washington: American College of Cardiology; 2020. [Link]
9.World Health Organization. Report of the WHO-China Joint Mission on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). Geneva: World Health Organization; 2020. [Link]
10.World Health Organization. Covid-19 Strategy Update. Geneva: World Health Organization; 2020. [Link]
11.Balsari S, Buckee C, Khanna T. Which Covid-19 data can you trust? Massachusetts: Harvard Business Publishing; 2020. [Link]
12.Dye TR. Understanding public policy. London: Pearson Education Inc; 2005. [Link]
13.Flaxman S, Mishra S, Gandy A, Unwin HJT, Mellan TA, Coupland H, et al. Estimating the effects of non-pharmaceutical interventions on COVID-19 in Europe. Nature. 2020; 584(7820):257-61. [DOI:10.1038/s41586-020-2405-7] [PMID]
14.WHO. Middle East respiratory syndrome coronavirus (MERS-Covid). Geneva: WHO; 2020. [Link]
15.WHO. Coronavirus disease (COVID-19) pandemic. Geneva: WHO; 2020. [Link]
16.WHO. Novel Coronavirus(2019-nCoV) Situation Report - 11. In: International WHO, editor. WHO.
17.Centers for Disease Control and Prevention. 2019 Novel Coronavirus, Wuhan, China:Interim guidance for healthcare professionals. Georgia: Centers for Disease Control and Prevention; 2020. [Link]
18.Kamel MI. A view of the health services after COVID-19: An Egyptian perspective. Alexandria J Med. 2020; 56 (1):118-29. [Link]
19.Hale T, Hale AJ, Kira B, Petherick A, Phillips T, Sridhar D, et al. Global assessment of the relationship between government response measures and COVID-19 deaths. MedRxiv. 2020. [Link]
20.Duan L, Zhu G. Psychological interventions for people affected by the COVID-19 epidemic. Lancet Psychiatry. 2020; 7(4):300-2. [DOI:10.1016/S2215-0366(20)30073-0] [PMID]
21.Zhang Z, Fu D, Wang J. How containment policy and medical service impact COVID-19 transmission: A cross-national comparison among China, the USA, and Sweden. Int J Disaster Risk Reduct. 2023; 91:103685. [DOI:10.1016/j.ijdrr.2023.103685] [PMID]
22.Desson Z, Lambertz L, Peters JW, Falkenbach M, Kauer L. Europe’s Covid-19 outliers: German, Austrian and Swiss policy responses during the early stages of the 2020 pandemic. Health Policy Technol. 2020; 9(4):405-18. [DOI:10.1016/j.hlpt.2020.09.003] [PMID]
23.Wang J, Zhou M, Liu F. Reasons for healthcare workers becoming infected with novel coronavirus disease 2019 (COVID-19) in China. J Hosp Infect. 2020; 105(1):100-1. [DOI:10.1016/j.jhin.2020.03.002] [PMID]
24.WHO. Global surveillance for COVID-19 caused by human infection with COVID-19 virus. Geneva: WHO; 2020. [Link]
25.Yen H, Woodward C. AP fact check: Trump, ‘wartime’ pandemic leader or ‘backup’? New York: The Associated Press; 2020. [Link]
26.Pooladi M, Entezari M, Hashemi M, Bahonar A, Hushmandi K, Raei M. [Investigating the efficient management of different countries in the COVID-19 pandemic (Persian)]. J Mar Med. 2020; 2(1):18-25. [Link]
27.Thunstrom L, Newbold SC, Finnoff D, Ashworth M, Shogren JF. The benefits and costs of using social distancing to flatten the curve for covid-19. Journal of Benefit-Cost Analysis. 2020; 11(2):179-95. [Link]
28.Amraei M, Faraji Khiavi F. [Control policies in Iran, South Korea, China and Germany against Covid-19: A cross country investigation (Prsian)]. Payesh 2020; 19 (6):633-44. [DOI:10.29252/payesh.19.6.633]
29.Mosadeghrad AM. [Essentials of healthcare organization and management (Persian)]. Tehran: Dibagran Tehran; 2015. [Link]
30.Mosadeghrad AM, Rahimi-Tabar P. [Health system governance in Iran: A comparative study (Persian)]. Razi J Med Sci.2019; 26(9):10-28. [Link]
31.Wang X, Wang S, Sun L, Qin G. Prevalence of diabetes mellitus in 2019 novel coronavirus: A metaanalysis. Diabetes Res Clin Pract. 2020; 164:108200. [DOI:10.1016/j.diabres.2020.108200] [PMID]
32.Wu Y, Zhang C, Liu H, Duan C, Li C, Fan J, et al. Perinatal depressive and anxiety symptoms of pregnant women along with COVID-19 outbreak in China. Am J Obstet Gynecol. 2020; 223(2):240.e1-9. [DOI:10.1016/j.ajog.2020.05.009] [PMID]
33.Kadkhodaeia M, Asgari M. The relationship between Burnout and Mental Health in Kashan University of Medical Sciences Staff, Iran. Archi Hyg Sci. 2015; 4(1):31-40. [Link]
34.Kadkhodaei M, Moosavi GA, Seyyedi R. Burnout among the Nurses of Kashan Beheshti Hospital During 2014. Int Arch Health Sci. 2019; 6(2):84-8. [DOI:10.4103/iahs.iahs_11_19]
35.Mitchell EP. Corona Virus: Global pandemic causing world-wide shutdown. J Natl Med Assoc. 2020; 112(2):113-4. [DOI:10.1016/j.jnma.2020.03.015] [PMID]
36.United Nations. COVID-19: UN In Egypt launches campaign to curb online rumors. New York: United Nations; 2020. [Link]
37.Agheli L, Emamgholipour S. [An analysis of the economic consequences of covid-19 and the functioning of governments’ financial packages in its management (Persian)]. Iran J Cult Health Promot 2020; 4(1):71-8. [Link]
38.WHO. Report of the WHO-china joint mission on coronavirus disease 2019 (COVID-19). Geneva: WHO; 2020. [Link]
39.Valieiny N, Poorcheraghi H, Pashaeypoor S. [Tendency to receive covid-19 vaccine and its associated factors: A systematic review study (Persian)]. Iran J Nurs Res. 2022; 17(2):58-73. [Link]
40.Wolf LJ, Haddock G, Manstead ASR, Maio GR. The importance of (shared) human values for containing the COVID-19 pandemic. Br J Soc Psychol. 2020; 59(3):618-27. [DOI:10.1111/bjso.12401] [PMID]
41.Islam MS, Sarkar T, Khan SH, Mostofa Kamal AH, Hasan SMM, Kabir A, et al. COVID-19-related infodemic and its impact on public health: A global social media analysis. Am J Trop Med Hyg. 2020; 103(4):1621-9. [DOI:10.4269/ajtmh.20-0812] [PMID]
42.Wang J, Wei H, Zhou L. Hotline services in China during COVID-19 pandemic. J Affect Disord. 2020; 275:125-6. [PMID]
43.Zarocostas J. How to fight an infodemic. Lancet. 2020; 395:(10225):676 [DOI:10.1016/S0140-6736(20)30461-X] [PMID]
44.World Economic Forum. How experts are fighting the Coronavirus ‘infodemic’ [Internet]. Geneva: World Economic Forum; 2020. [Link]
45.Bastani P, Bahrami MA. COVID-19 related misinformation on social media: A qualitative study from Iran. J Med Internet Res. 2020. [PMID]
46.Ahamadipour Z, Nasirzade A. [Urban policies in Coronavirus crisis management (Persian)]. Pol Spat Plan. 2021; 3(3):163-78. [Link]
47.Raoofi A, Takian A, Akbari Sari A, Olyaeemanesh A, Haghighi H, Aarabi M. COVID-19 pandemic and comparative health policy learning in Iran. Arch Iran Med March. 2020 ; 23(4):220-34. [DOI:10.34172/aim.2020.02] [PMID]

پرسش‌نامه 
فرهیخته گرامی با درود و عرض ادب
پرسش‌نامه دلفی که در پیش رو دارید با برخورداری از پشتوانه علمی به‌منظور دریافت نظرات سازنده شما در راستای مطالعه تطبیقی خط‌مشی‌های مقابله با کووید-19 در ایران و کشورهای منتحب است. بنابر‌این خواهشمند است به‌عنوان یک صاحب‌نظر دیدگاه خود را در‌باره اینکه تا چه میزان هریک از موارد ذکر‌شده را در شناسایی خط‌مشی‌های مقابله با کرونا لازم می‌دانید براساس طیف 7 درجه‌ای لیکرت (خیلی زیاد، زیاد، نسبتاً زیاد، متوسط، نسبتاً کم ،کم، خیلی کم) با علامت ضربدر مشخص فرمایید. همچنین چنانچه شاخصی ازنظر شما مناسب است و در پرسش‌نامه حاضر ذکر نشده یا از‌نظر شما لازم است در بعد و مؤلفه‌ای دیگر قرار گیرد یا با شاخصی دیگر هم‌معنا است و یک مفهوم را می‌سنجند، در انتهای هر مؤلفه و یا در قسمت ملاحظات ذکر کنید. از همکاری و مساعدت شما سپاس‌گزارم.

مشخصات فردی
نام و نام خانوادگی:
جنس: 
مرد     زن 
سن: 
زیر 35 سال      45-35 سال      بالاتر از 45 سال 
سابقه کاری: 
تا 10 سال      20-11 سال      30-21سال      بالاتر از 30 سال 
وضعیت تاهل: 
متأهل          مجرد 
رشته تحصیلی:....................................  
 نوع مدرک: 
استاد      دانشیار      استادیار  هیچ‌کدام
استان:..............................