دوره 8، شماره 4 - ( زمستان 1401 )
جلد 8 شماره 4 صفحات 373-362 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Eslami Jahromi M, Sheikhtaheri A, Tahmasbi F, Ahmadi M, Rangraz Jeddi F. Evaluation of PhD Curriculum in Health Information Management: A Need for Revision. JMIS 2023; 8 (4) :362-373
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-403-fa.html
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-403-fa.html
اسلامی جهرمی مریم، شیخ طاهری عباس، طهماسبی فوزیه، احمدی مریم، رنگرز جدی فاطمه. ارزیابی برنامه درسی دوره دکتری رشته مدیریت اطلاعات سلامت: ضرورت بازنگری. اطلاع‌رسانی پزشکی نوین. 1401; 8 (4) :362-373
گروه مدیریت اطلاعات سلامت، دانشکده مدیریت و اطلاع رسانی پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 5777 kb]
(750 دریافت)
| چکیده (HTML) (894 مشاهده)
References
متن کامل: (1013 مشاهده)
مقدمه
برنامه درسی به معنای مجموعه‌ای از دروس برای تدریس است [1 ,2]. بنابر تعریف ویلر، برنامه درسی مجموعه‌ای از تجارب برنامه‌ریزی‌شده است که تحت نظارت مجموعه‌ای آموزشی به فراگیران ارائه می‌شود. تنر و تنر نیز برنامه درسی را مجموعه‌ای از تجارب یا اهداف آموزشی می‌دانند که برای رشد مداوم دانشجویان درزمینه صلاحیت‌های علمی، شخصی و اجتماعی تحت نظارت یک واحد آموزشی ارائه می‌شود [3، 4]. آموزش عالی، به‌عنوان سیستم اجتماعی باز با تغییرات بسیاری در محیط درونی و بیرونی رو‌به‌روست که در صورت عدم پاسخ‌گویی مناسب به آن‌ها، پویایی خود را از دست داده و نمی‌تواند رسالت سیستمی خود را تأمین کند. در این میان، برنامه درسی به‌عنوان خرده‌سیستم در نظام آموزش عالی نقشی مهم در ارتباط با محیط و پاسخ‌گویی به نیازهای آن دارد. توجه به نیازها و اقتضائات محیطی، نوآوری، بهبود کیفیت در ایفای نقش‌ها، پویایی و پیشرفت جامعه و خلاقیّت باید در طراحی برنامه درسی در نظر گرفته شوند [5, 6]. طراح برنامه درسی باید اهداف موضوعات درسی، نیازهای فراگیران و نیازهای اجتماعی را در نظر بگیرد [4 ,7, 8]. ارزیابی برنامه درسی بحثی اساسی در برنامه‌ریزی درسی محسوب می‌شود که به دنبال شناسایی نقاط قوت و ضعف برنامه درسی پیش از پیاده‌سازی آن و نیز تأثیر آن پس از پیاده‌سازی است [9, 10].
رشد سریع فناوری و پیشرفت‌های صورت گرفته در آن، انواع محیط‌های مراقبت سلامت را با تغییرات گسترده‌ای رو‌به‌رو کرده است. رشته‌ی مدیریت اطلاعات سلامت نیز مانند سایر رشته‌های علمی، در روند توسعه خود، تحت تأثیر محیط بیرونی و روند توسعه‌های برون‌رشته‌ای و درون‌رشته‌ای بوده و بنابراین، لازم است برنامه درسی آن هم‌راستا با روند توسعه علمی و تغیرات محیطی به‌روزرسانی شود. به‌علاوه، انتظارات شغلی و صلاحیت‌های حرفه‌ای موردنیاز دانشجویان این رشته نیز همواره در حال تغییر است. هم‌زمان با پیشرفت‌های فناوری، نقش آن‌ها به‌سمت سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعات سلامت دیجیتال تغییر یافته است [11, 12]. این امر می‌تواند به پدیده‌ای منجر شود که آن را شکاف میان صلاحیت-وضعیت شغلی می‌نامند و در آن، برنامه درسی فعلی مناسب نیست و نمی‌تواند نقش‌ها و اهداف را به‌خوبی منعکس کند [13].
طبق مطالعات انجام‌شده، از‌جمله دلایل تمایل دانشجویان مدیریت اطلاعات سلامت به به‌روزرسانی برنامه درسی شامل تکراری بودن مواد درسی ارائه‌شده در سرفصل‌های مختلف، عدم وجود دروسی جهت آشنایی دانشجویان با محیط واقعی، از‌جمله دسترسی به پرونده الکترونیک سلامت و نیز عدم وجود توازن در سطح پیچیدگی دروس با‌توجه‌به پیشینه تحصیلی متفاوت دانشجویان این رشته است [14].
مطالعه فرزندی‌پور و همکاران نشان داد جایگاه‌های شغلی جدید فناوری اطلاعات سلامت دائماً در حال معرفی و عرضه است و بازنگری مداوم در برنامه دروس متناسب با جایگاه‌های شغلی ضروری است [15]. مطالعه مهدوی و همکاران با هدف تعیین مطابقت بین واحدهای درسی رشته‌های حوزه فناوری اطلاعات در سلامت نشان داد سرفصل‌های موجود تکراری است و روزآمد نیست و با‌توجه‌به نیازهای نوین جامعه ایران در حوزه مدیریت اطلاعات سلامت، بهتر است تغییراتی مرتبط با نیازهای محیط کاری انجام گیرد [16].
توسعه نیروهای کاری متناسب با شرایط رو به رشد و تکنولوژی‌محور سلامت، مستلزم طراحی برنامه درسی متناسب با تغییرات جدید محیط فناوری برای رشته مدیریت اطلاعات سلامت است [17]. با‌این‌حال به نظر می‌رسد تاکنون برنامه درسی دوره دکتری مدیریت اطلاعات سلامت ارزیابی و نقاط ضعف و قوت آن از دید ذی‌نفعان آن شناسایی نشده است.
با‌توجه‌به نقش کلیدی برنامه درسی و لزوم ارزیابی برنامه درسی مقطع دکتری مدیریت اطلاعات سلامت جهت انطباق با اهداف، نیازها، محیط روبه‌رشد و تغییر به‌سمت سلامت دیجیتال، این مطالعه با هدف ارزیابی برنامه درسی جاری دوره دکتری رشته مدیریت اطلاعات سلامت (مصوب 1391) انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه توصیفی در سال 1400 انجام شد. نمونه پژوهش شامل دانشجویان و دانش‌آموختگان دکتری مدیریت اطلاعات سلامت کشور و همچنین، کلیه اساتید (با مدرک تحصیلی دکتری مدیریت اطلاعات سلامت یا انفورماتیک سلامت که در تدریس دروس این رشته نقش دارند) در گروه‌های مدیریت و فناوری اطلاعات سلامت و انفورماتیک پزشکی کشور بود که به روش سرشماری به مطالعه دعوت شدند. 6 دانشگاه علوم‌پزشکی دارای مقطع دکتری مدیریت اطلاعات سلامت هستند و تعداد دانشجویان و دانش‌آموختگان دکتری این دانشگاه‌ها 78 نفر و تعداد اعضای هیئت‌علمی مرتبط 95 نفر به دست آمد. ابتدا ایمیل و مشخصات این افراد شناسایی و سپس پرسش‌نامه برای 80 نفر شناسایی‌شده ارسال شد. 41 نفر از اعضای هیئت‌علمی و 26 نفر از دانشجویان و دانش‌آموختگان در مطالعه شرکت کردند.
ابزار گردآوری داده، پرسش‌نامه محقق‌ساخته و دارای 3 قسمت اصلی بود. قسمت اول شامل مشخصات فردی پرسش‌شونده، قسمت دوم شامل 5 سؤال در ارتباط با هریک از دروس اصلی و اختیاری سرفصل مصوب و قسمت سوم شامل پیشنهادات بود.
در هریک از دروس، سؤالات و گزینه‌های مطرح‌شده عبارت بودند از: مرتبط بودن محتوای دروس با رشته مدیریت اطلاعات سلامت با 2 گزینه (بلی / خیر)، کاربردی بودن محتوای دروس با 2 گزینه (بلی / خیر)، میزان ویرایش موردنیاز در سرفصل با 4 گزینه (سرفصل فعلی مناسب است، نیاز به تغییرات کم دارد، نیاز به تغییرات اساسی دارد، درس حذف شود)، میزان هم‌پوشانی محتوای دروس (سؤال باز)، تغییرات مدنظر مشارکت‌کنندگان (سؤال باز). در قسمت سوم نیز نظر یا پیشنهادهای شرکت‌کنندگان جهت رفع نقایص پرسیده شده بود.
برای کنترل روایی، پرسش‌نامه در اختیار 3 نفر از اعضای هیئت‌علمی گروه‌های مدیریت و فناوری اطلاعات سلامت با تحصیلات دکتری قرار گرفته و براساس نظرات ایشان اصلاحاتی در متن پرسش‌نامه انجام شد. پس از آن، پرسش‌نامه توسط همان افراد بررسی و تأیید شد. همچنین، 15 نفر از دانشجویان دکتری پرسش‌نامه را تکمیل کرده و براساس پیشنهادهای مطرح‌شده اصلاحات لازم انجام شد. برای کنترل پایایی، آلفای کرونباخ پرسش‌نامه‌های تکمیل‌شده محاسبه شد (معادل 0/9).
پس از ارائه توضیحات کافی در‌مورد اهداف مطالعه، اطمینان از رعایت اصل محرمانگی اطلاعات افراد و با گرفتن رضایت آگاهانه در ابتدای پرسش‌نامه، افراد وارد مطالعه شده و پرسش‌نامه‌ها به‌صورت الکترونیکی در اختیار افراد مطالعه قرار گرفت. پرسش‌نامه‌ها در فاصله زمانی 2 ماه (با ارسال 3 یادآور) گردآوری شد. همچنین، جهت بررسی هم‌پوشانی دروس با یکدیگر و با دروس کارشناسی ارشد فناوری اطلاعات سلامت که به‌تازگی بازنگری شده است، 3 نفر از اعضای تیم پژوهش محتوای دروس را مقایسه کرده و نظرات آن‌ها تجمیع شد.
تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار SPSS و روش‌های آمار توصیفی مانند فراوانی، میانگین و انحراف‌معیار انجام شد. برای تعیین نمره هر درس، مجموع امتیاز در نظر گرفته‌شده برای هر سؤال محاسبه شد. برای پاسخ بله و خیر به ترتیب نمرات 1 و صفر و برای سؤال ویرایش موردنیاز نمرات از صفر (حدف درس) تا 3 (سرفصل فعلی مناسب است) اختصاص یافت.
درخصوص سؤالات با حداکثر 1 امتیاز، میانگین زیر 0/5 به‌عنوان محتوای نامرتبط / غیرکاربردی، میانگین 0/5 تا 0/75 محتوای نسبتاً مرتبط / کاربردی (نیازمند اصلاح) و میانگین 0/75 تا 1 محتوای مرتبط / کاربردی درنظر گرفته شد.
درخصوص میزان ویرایش موردنیاز، میانگین زیر 2 مستلزم ویرایش زیاد، میانگین 2 تا 2/25 مستلزم مقداری ویرایش و میانگین 2/25 تا 3 به‌عنوان محتوای مناسب در نظر گرفته شد. درمجموع نمرات (از 5 نمره)، دروس با میانگین نمره زیر 3 به‌عنوان درس قابل‌حذف و دروس با میانگین 3/75 تا 5 (حداقل 75 درصد نمره ممکن) به‌عنوان درس مناسب در نظر گرفته شد. دروس با میانگین 3 تا 3/75 دروس مستلزم اصلاح در نظر گرفته شد. برای مقایسه گروه‌های اعضای هیئت‌علمی و غیر هیئت‌علمی از آزمون من‌ویتنی جهت مقایسه میانگین گروه‌ها استفاده شد.
تحلیل پاسخ به سؤالات باز نیز به‌صورت کیفی با و روش تحلیل محتوا انجام و پیشنهادات در قالب گروه و زیرگروه سازمان‌دهی شد.
یافته‌ها
از 80 شرکت‌کننده، 67 نفر (84 درصد) به پرسش‌نامه‌ها پاسخ دادند که بیش از نیمی از آنان (61/1 درصد) هیئت‌علمی و اکثر آنان (71/6 درصد) زن با میانگین سنی 38/14 سال بودند. رشته تحصیلی اکثر پاسخ‌گویان مدیریت اطلاعات سلامت (91 درصد) بود. اعضای غیرهیئت‌علمی از 6 دانشگاه و اعضای هیئت‌علمی از 24 دانشگاه در مطالعه شرکت کردند. میانگین مدت تدریس اعضای هیئت‌علمی 8/5±10/9 سال بود (جدول شماره 1).
.jpg)
مطابق جدول شماره 2، به‌جز دروس «سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی» و «اقتصاد اطلاعات سلامت»، سایر دروس کاملاًً مرتبط با این رشته ارزیابی شدند.
.jpg)
مطابق جدول شماره 3، به‌جز دروس «سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی»، «اقتصاد اطلاعات سلامت» و «روش‌های بهبود و مدیریت کیفیت اطلاعات» که مستلزم اصلاح شناخته شدند، سایر دروس کاربردی ارزیابی شدند.
.jpg)
مطابق جدول شماره 4، به‌جز دروس «روش‌های پیشرفته آماری»، «پایان‌نامه»، «سمینار تحقیق»، «طراحی و توسعه سیستم‌های اطلاعات سلامت 1» ، سایر دروس نیاز به بازنگری جدی دارند.
.jpg)
مطابق جدول شماره 5، براساس نمرات کل، تنها دروس «طراحی و توسعه سیستم‌های اطلاعات سلامت 1»، «داده‌کاوی و سیستم‌های دانش‌بنیان»، «پایان‌نامه» و «روش‌های پیشرفته آماری در تحلیل داده‌ها» مناسب بودند.
.jpg)
«سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی» مناسب حذف و سایر دروس مستلزم ویرایش تشخیص داده شدند. همچنین، بنا به بررسی تیم پژوهش و مقایسه سرفصل این مقطع با مقاطع کارشناسی و ارشد فناوری اطلاعات سلامت، دروس «پرونده الکترونیک سلامت»، «سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی»، «نظام دیده‌بانی و پایش سلامت» و «روش‌های بهبود کیفیت» هم‌پوشانی زیادی با مقاطع پایین‌تر داشتند.
بر اساس پاسخ‌های سؤالات باز، موارد مطرح‌شده پرتکرار به شرح زیر بود:
هم‌پوشانی زیاد و تکرار دروس پرونده الکترونیک سلامت با مقاطع کارشناسی و ارشد، درس انفورماتیک سلامت و فناوری‌های نوین در مدیریت اطلاعات سلامت، تکراری بودن درس روش‌های بهبود و مدیریت کیفیت اطلاعات و شبکه‌های ارتباطات با دروس موجود در مقطع کارشناسی ارشد، هم‌پوشانی درس «سیستم اطلاعات حاکمیت بالینی» با «روش‌های بهبود و مدیریت کیفیت اطلاعات»و هم‌پوشانی درس «نظام دیده‌بانی و پایش سلامت» با برخی دروس مقاطع پایین‌تر.
همچنین، مباحث پرتکرار مدنظر شرکت‌کنندگان برای قرار گرفتن در سرفصل این مقطع عبارت‌اند از: کلان داده، یادگیری عمیق، مصورسازی داده‌ها، هستی‌شناسی (آنتولوژی)، مدیریت اطلاعات سلامت بیمارمحور، فناوری‌های نوین سلامت دیجیتال (شبکه اجتماعی، سیستم پشتیبان تصمیم و بازی در سلامت، سیستم‌های پزشکی از راه دور، اینترنت اشیا و وب اشیا، فناوری‌های واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، رایانش ابری و رایانش مه و بلاکچین در سلامت)، امنیت سیستم‌های اطلاعات سلامت، ارزیابی سیستم‌های اطلاعات سلامت، حاکمیت اطلاعات سلامت، کارآفرینی، مدیریت شبکه و طراحی پیشرفته پایگاه داده.
بحث
نتایج مطالعه حاضر با هدف شناخت نواقص برنامه درسی جاری دوره دکتری رشته مدیریت اطلاعات سلامت نشان داد از‌لحاظ مرتبط بودن، دروس «سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی» و «اقتصاد اطلاعات سلامت» نیازمند اصلاح است. از‌لحاظ کاربردی بودن، دروس «سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی»، «اقتصاد اطلاعات سلامت» و «روش‌های بهبود و مدیریت کیفیت اطلاعات» مستلزم اصلاح هستند. همچنین، ازنظر ویرایش موردنیاز، اکثر دروس فعلی به‌جز دروس «روش‌های پیشرفته آماری»، «پایان‌نامه»، «سمینار تحقیق» و «طراحی و توسعه سیستم‌های اطلاعات سلامت 1» نیاز به بازنگری جدی دارند.
نتیجه‌گیری
درمجموع، تنها دروس «طراحی و توسعه سیستم‌های اطلاعات سلامت 1»، «داده‌کاوی و سیستم‌های دانش‌بنیان»، «پایان‌نامه» و «روش‌های پیشرفته آماری در تحلیل داده‌ها» مناسب تشخیص داده شدند. درس «سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی» نیازمند حذف و سایر دروس نیازمند اصلاح بودند. همچنین دروس «نظام دیده‌بانی و پایش سلامت»، «فناوری‌های نوین در مدیریت اطلاعات سلامت»، «اقتصاد اطلاعات سلامت»، «شبکه‌های ارتباطات در نظام سلامت»، «انفورماتیک سلامت»، «روش‌های بهبود و مدیریت کیفیت اطلاعات»، «پرونده الکترونیک سلامت» و «مدیریت سیستم‌های اطلاعات سلامت» مستلزم اصلاحات زیاد بوده و با‌توجه‌به میزان زیاد هم‌پوشانی آن‌ها با یکدیگر و با دروس مقاطع پایین‌تر می‌توان آن‌ها را حذف و دروس مناسب‌تری جایگزین کرد.
درخصوص ارزیابی برنامه درسی رشته مدیریت اطلاعات سلامت مطالعات مشابهی در دسترس نیست. با‌این‌حال، در رابطه با بحث هم‌پوشانی دروس، مطالعه حاضر با مطالعه مهدوی و همکاران [16] هم‌راستا بود. این مطالعه کیفی براساس تحلیل محتوای سرفصل دروس رشته‌های فناوری اطلاعات سلامت، مهندسی فناوری اطلاعات، انفورماتیک پزشکی و مدیریت اطلاعات سلامت و مصاحبه با اساتید مربوطه دانشگاه علوم‌پزشکی اردبیل انجام شد. در این مطالعه با‌توجه‌به تکراری بودن و روزآمد نبودن سرفصل‌های موجود در حوزه مدیریت اطلاعات سلامت، بر لزوم تغییر در سرفصل‌های جاری با‌توجه‌به سرفصل دروس این رشته در سایر کشورها تأکید شده است. در این مطالعه، نیز مشابه مطالعه حاضر، درس «پرونده الکترونیک سلامت» در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکتری، تکراری شناخته شد. همچنین لزوم توجه بیشتر به دروس فناوری اطلاعات، مانند برنامه‌نویسی و شبکه در این رشته مطرح شد که مطابق نظرات شرکت‌کنندگان پژوهش حاضر بود. در مطالعه حاضر براساس تحلیل پاسخ‌های سؤالات باز، مباحث جدیدی برای بازنگری برنامه درسی شناسایی شد که عمدتاً ناظر بر در نظر گرفتن فناوری‌های جدید سلامت دیجیتال، تحلیل‌های پیشرفته داده‌های سلامت و حاکمیت اطلاعات سلامت است. در مطالعه ژانگ و همکاران [18] نیز با هدف تدوین برنامه درسی فناوری اطلاعات سلامت، مروری بر ابتکارات توسعه نیروی کار فناوری اطلاعات سلامت، منابع اصلی آموزشی فناوری اطلاعات سلامت و مدیریت اطلاعات سلامت انجام شد. کارگروه فناوری اطلاعات سلامت مرکز هماهنگی ملی فناوری اطلاعات سلامت در آمریکا 12 نقش اصلی برای دانش‌آموختگان فناوری اطلاعات سلامت در نظر گرفته است. در مطالعه ژانگ و همکاران براساس این 12 نقش، منابع درسی جاری و نیز با توجه به نظرات دانشجویان، متخصصان فناوری اطلاعات سلامت و شاغلان این حرفه، 5 مبحث اصلی و لازم برای دانشجویان این رشته شناسایی و توسعه داده شد که شامل مبانی فناوری اطلاعات سلامت، فرایندهای جریان کاری بالینی، تحلیل و طراحی مجدد فرایندها، سیستم‌ها و برنامه‌های کاربردی پرونده الکترونیک سلامت، امنیت و حریم خصوصی در فناوری اطلاعات سلامت و به‌کارگیری و یکپارچه‌سازی سیستم‌های فناوری اطلاعات بود [18].
در مطالعه رز و همکاران [19] مطابق پژوهش حاضر به اهمیت شناسایی نواقص برنامه درسی در رشته مدیریت اطلاعات سلامت پرداخته شد. در این مطالعه با‌توجه‌به گسترش حوزه مدیریت اطلاعات سلامت و در‌نتیجه نیاز به تطبیق برنامه‌های درسی آن با محیط، الگوی ارزیابی کرک پاتریک برای تعیین اثربخشی دوره‌ها و برنامه‌های مدیریت اطلاعات سلامت به کار گرفته شد و بر لزوم بازنگری این رشته براساس فناوری‌های جدید تأکید شد.
مطالعه موهان و همکاران [14] با هدف بررسی سودمندی واحدهای درسی با تمرکز بر نیازهای جامعه هدف به‌خصوص دانشجویان این رشته انجام شد. 89 درصد از پاسخ‌دهندگان در این مطالعه اظهار کردند به نسخه به‌روز‌شده از واحدهای درسی نیاز است که باید به‌روزرسانی و توسعه آن با سرعت بیشتری همراه باشد تا از خطر آموزش دانشجویان با منابع قدیمی و منسوخ جلوگیری شود. در این مطالعه بر اهمیت گنجاندن دروس مرتبط با فناوری اطلاعات در واحدهای درسی اشاره شد که مشابه مطالعه حاضر است.
هم‌راستا با مطالعه حاضر در مطالعه پترسون [20] در آمریکا نیز به ارزیابی تغییرات برنامه درسی رشته مدیریت اطلاعات سلامت از دیدگاه دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و کارفرمایان پرداخته شد. برنامه درسی جدید مدیریت اطلاعات سلامت با تأکید بیشتر بر دروس فناوری اطلاعات، تحلیل داده‌های اطلاعات سلامت و مدیریت اطلاعات سلامت و حاکمیت اطلاعات با تمرکز بر استفاده از سیستم‌های پرونده الکترونیک سلامت بود. در این مطالعه همه دانشجویان از برنامه درسی راضی بودند و بیشتر آنان دروس فناوری اطلاعات، مانند امنیت فناوری اطلاعات، توسعه سیستم‌ها و مدیریت پروژه را برای شغلشان مفیدتر ذکر کردند. فارغ‌التحصیلان از برنامه درسی جدید حمایت کرده و آن را راهی برای فرصت‌های شغلی گسترده‌تر برای فارغ‌التحصیلان می‌دانستند و معتقد بودند دروس فناوری اطلاعات متمرکز بر مراقبت‌های بهداشتی نیستند و برنامه‌نویسی رایانه درزمینه مدیریت اطلاعات سلامت مورد نیاز نیست. در این مطالعه کارفرمایان نیز اظهار کردند برنامه درسی جدید با مهارت‌های موردنیاز نیروی کار مدیریت اطلاعات سلامت امروز همسو است و برنامه درسی جدید، دانشجویان را بهتر آماده می‌کند. آن‌ها نیز درس برنامه‌نویسی کامپیوتر را مهارت موردنیاز در مدیریت اطلاعات سلامت نمی‌دانستند.
در مطالعه القحطانی و همکاران [21] در عربستان، ارزیابی برنامه مدیریت و فناوری اطلاعات سلامت براساس دیدگاه دانشجویان و اساتید نشان داد برخی دروس برنامه مدیریت اطلاعات سلامت بی‌ربط هستند. همچنین، بنا به نظر یک‌پنجم اعضای هیئت‌علمی، برنامه درسی نیاز به اصلاح داشت. این مطالعه نشان داد با‌توجه‌به نیاز آشکار متخصصان مدیریت اطلاعات سلامت به دانش و مهارتی فراتر از آنچه در برنامه‌های آموزشی گذشته ارائه شده، تغییرات برنامه درسی مدیریت اطلاعات سلامت برای بهبود مستمر آن ضروری است.
در مطالعه لودویگ و همکاران در دانشگاه پیتزبورگ، در سال 2010، به دلیل نیاز به افزودن اطلاعات مربوط به ژنوم انسان در پرونده الکترونیک سلامت و نیز نقش دانشجویان مدیریت اطلاعات سلامت در مدیریت، حفاظت، انتشار و استفاده از اطلاعات پرونده الکترونیک سلامت، بخش اطلاعات ژنوم به برنامه درسی دانشجویان مدیریت اطلاعات سلامت افزوده شد. [11] این مطالعات بر نیاز به تغییر برنامه درسی این رشته متناسب با مهارت‌های شغلی، فناوری‌های نوین سلامت دیجیتال و همچنین تنوع روزافزون اطلاعات سلامت تأکید داشتند.
مطالعه حاضر دارای محدودیت‌هایی است. با بررسی اولیه تنها امکان شناسایی و دسترسی به 80 نفر فراهم شد که از این میان 67 نفر در مطالعه شرکت کردند و به‌خصوص مشارکت دانشجویان و دانش‌آموختگان پایین بود. همچنین مشارکت برخی دانشگاه‌ها نیز پایین و در حد یک دانشجو یا هیئت‌علمی بود.
درمجموع می‌توان نتیجه گرفت اکثر دروس فعلی مقطع دکتری مدیریت اطلاعات سلامت نیازمند ویرایش زیاد است. هرچند براساس معیار مرتبط بودن و کاربردی بودن، اکثر دروس فعلی مناسب تشخیص داده شد، اما هم‌پوشانی این دروس با یکدیگر و با دروس ارائه‌شده در مقاطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد فناوری اطلاعات سلامت نشان از نیاز مبرم به تجدیدنظر در محتوا و برنامه درسی دکتری مدیریت اطلاعات سلامت دارد. از بین 17 درس مورد‌بررسی، 13 درس (76 درصد) باید حذف یا اصلاح شوند و تنها 4 درس مناسب تشخیص داده شدند. پیشنهاد می‌شود این دروس با‌توجه‌به تغییرات حوزه سلامت به‌سمت سلامت دیجیتال و لزوم بازنگری در نقش‌ها و صلاحیت‌های حرفه‌ای موردنیاز در این حوزه، بازنگری شوند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.NASRME.REC.1400.309 از کمیته اخلاق در پژوهش مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی است.
حامی مالی
این مطالعه با حمایت مالی مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی (تهران، ایران (نصر)) با کد 4000337 انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعه: فاطمه رنگرزجدی، مریم احمدی، عباس شیخ طاهری؛ جمع‌آوری داده‌ها: مریم احمدی، فوزیه طهماسبی، عباس شیخ طاهری، مریم اسلامی جهرمی؛ تحلیل داده‌ها و نگارش مقاله: مریم احمدی، فوزیه طهماسبی، مریم اسلامی جهرمی، عباس شیخ‌طاهری؛ نظارت بر مطالعه: عباس شیخ طاهری.
تعارض منافع
نویسندگان اعلام می‌کنند تضاد منافعی در این پژوهش وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
بدینوسیله از تمامی دانشجویان، فارغ التحصیلان و اساتیدی که آزادانه در این مطالعه شرکت کردند، تشکر می‌کنیم. همچنین از مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی برای تأمین مالی این مطالعه تشکر کنیم (گرنت شماره: 4000337).
برنامه درسی به معنای مجموعه‌ای از دروس برای تدریس است [1 ,2]. بنابر تعریف ویلر، برنامه درسی مجموعه‌ای از تجارب برنامه‌ریزی‌شده است که تحت نظارت مجموعه‌ای آموزشی به فراگیران ارائه می‌شود. تنر و تنر نیز برنامه درسی را مجموعه‌ای از تجارب یا اهداف آموزشی می‌دانند که برای رشد مداوم دانشجویان درزمینه صلاحیت‌های علمی، شخصی و اجتماعی تحت نظارت یک واحد آموزشی ارائه می‌شود [3، 4]. آموزش عالی، به‌عنوان سیستم اجتماعی باز با تغییرات بسیاری در محیط درونی و بیرونی رو‌به‌روست که در صورت عدم پاسخ‌گویی مناسب به آن‌ها، پویایی خود را از دست داده و نمی‌تواند رسالت سیستمی خود را تأمین کند. در این میان، برنامه درسی به‌عنوان خرده‌سیستم در نظام آموزش عالی نقشی مهم در ارتباط با محیط و پاسخ‌گویی به نیازهای آن دارد. توجه به نیازها و اقتضائات محیطی، نوآوری، بهبود کیفیت در ایفای نقش‌ها، پویایی و پیشرفت جامعه و خلاقیّت باید در طراحی برنامه درسی در نظر گرفته شوند [5, 6]. طراح برنامه درسی باید اهداف موضوعات درسی، نیازهای فراگیران و نیازهای اجتماعی را در نظر بگیرد [4 ,7, 8]. ارزیابی برنامه درسی بحثی اساسی در برنامه‌ریزی درسی محسوب می‌شود که به دنبال شناسایی نقاط قوت و ضعف برنامه درسی پیش از پیاده‌سازی آن و نیز تأثیر آن پس از پیاده‌سازی است [9, 10].
رشد سریع فناوری و پیشرفت‌های صورت گرفته در آن، انواع محیط‌های مراقبت سلامت را با تغییرات گسترده‌ای رو‌به‌رو کرده است. رشته‌ی مدیریت اطلاعات سلامت نیز مانند سایر رشته‌های علمی، در روند توسعه خود، تحت تأثیر محیط بیرونی و روند توسعه‌های برون‌رشته‌ای و درون‌رشته‌ای بوده و بنابراین، لازم است برنامه درسی آن هم‌راستا با روند توسعه علمی و تغیرات محیطی به‌روزرسانی شود. به‌علاوه، انتظارات شغلی و صلاحیت‌های حرفه‌ای موردنیاز دانشجویان این رشته نیز همواره در حال تغییر است. هم‌زمان با پیشرفت‌های فناوری، نقش آن‌ها به‌سمت سیستم‌ها و فناوری‌های اطلاعات سلامت دیجیتال تغییر یافته است [11, 12]. این امر می‌تواند به پدیده‌ای منجر شود که آن را شکاف میان صلاحیت-وضعیت شغلی می‌نامند و در آن، برنامه درسی فعلی مناسب نیست و نمی‌تواند نقش‌ها و اهداف را به‌خوبی منعکس کند [13].
طبق مطالعات انجام‌شده، از‌جمله دلایل تمایل دانشجویان مدیریت اطلاعات سلامت به به‌روزرسانی برنامه درسی شامل تکراری بودن مواد درسی ارائه‌شده در سرفصل‌های مختلف، عدم وجود دروسی جهت آشنایی دانشجویان با محیط واقعی، از‌جمله دسترسی به پرونده الکترونیک سلامت و نیز عدم وجود توازن در سطح پیچیدگی دروس با‌توجه‌به پیشینه تحصیلی متفاوت دانشجویان این رشته است [14].
مطالعه فرزندی‌پور و همکاران نشان داد جایگاه‌های شغلی جدید فناوری اطلاعات سلامت دائماً در حال معرفی و عرضه است و بازنگری مداوم در برنامه دروس متناسب با جایگاه‌های شغلی ضروری است [15]. مطالعه مهدوی و همکاران با هدف تعیین مطابقت بین واحدهای درسی رشته‌های حوزه فناوری اطلاعات در سلامت نشان داد سرفصل‌های موجود تکراری است و روزآمد نیست و با‌توجه‌به نیازهای نوین جامعه ایران در حوزه مدیریت اطلاعات سلامت، بهتر است تغییراتی مرتبط با نیازهای محیط کاری انجام گیرد [16].
توسعه نیروهای کاری متناسب با شرایط رو به رشد و تکنولوژی‌محور سلامت، مستلزم طراحی برنامه درسی متناسب با تغییرات جدید محیط فناوری برای رشته مدیریت اطلاعات سلامت است [17]. با‌این‌حال به نظر می‌رسد تاکنون برنامه درسی دوره دکتری مدیریت اطلاعات سلامت ارزیابی و نقاط ضعف و قوت آن از دید ذی‌نفعان آن شناسایی نشده است.
با‌توجه‌به نقش کلیدی برنامه درسی و لزوم ارزیابی برنامه درسی مقطع دکتری مدیریت اطلاعات سلامت جهت انطباق با اهداف، نیازها، محیط روبه‌رشد و تغییر به‌سمت سلامت دیجیتال، این مطالعه با هدف ارزیابی برنامه درسی جاری دوره دکتری رشته مدیریت اطلاعات سلامت (مصوب 1391) انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه توصیفی در سال 1400 انجام شد. نمونه پژوهش شامل دانشجویان و دانش‌آموختگان دکتری مدیریت اطلاعات سلامت کشور و همچنین، کلیه اساتید (با مدرک تحصیلی دکتری مدیریت اطلاعات سلامت یا انفورماتیک سلامت که در تدریس دروس این رشته نقش دارند) در گروه‌های مدیریت و فناوری اطلاعات سلامت و انفورماتیک پزشکی کشور بود که به روش سرشماری به مطالعه دعوت شدند. 6 دانشگاه علوم‌پزشکی دارای مقطع دکتری مدیریت اطلاعات سلامت هستند و تعداد دانشجویان و دانش‌آموختگان دکتری این دانشگاه‌ها 78 نفر و تعداد اعضای هیئت‌علمی مرتبط 95 نفر به دست آمد. ابتدا ایمیل و مشخصات این افراد شناسایی و سپس پرسش‌نامه برای 80 نفر شناسایی‌شده ارسال شد. 41 نفر از اعضای هیئت‌علمی و 26 نفر از دانشجویان و دانش‌آموختگان در مطالعه شرکت کردند.
ابزار گردآوری داده، پرسش‌نامه محقق‌ساخته و دارای 3 قسمت اصلی بود. قسمت اول شامل مشخصات فردی پرسش‌شونده، قسمت دوم شامل 5 سؤال در ارتباط با هریک از دروس اصلی و اختیاری سرفصل مصوب و قسمت سوم شامل پیشنهادات بود.
در هریک از دروس، سؤالات و گزینه‌های مطرح‌شده عبارت بودند از: مرتبط بودن محتوای دروس با رشته مدیریت اطلاعات سلامت با 2 گزینه (بلی / خیر)، کاربردی بودن محتوای دروس با 2 گزینه (بلی / خیر)، میزان ویرایش موردنیاز در سرفصل با 4 گزینه (سرفصل فعلی مناسب است، نیاز به تغییرات کم دارد، نیاز به تغییرات اساسی دارد، درس حذف شود)، میزان هم‌پوشانی محتوای دروس (سؤال باز)، تغییرات مدنظر مشارکت‌کنندگان (سؤال باز). در قسمت سوم نیز نظر یا پیشنهادهای شرکت‌کنندگان جهت رفع نقایص پرسیده شده بود.
برای کنترل روایی، پرسش‌نامه در اختیار 3 نفر از اعضای هیئت‌علمی گروه‌های مدیریت و فناوری اطلاعات سلامت با تحصیلات دکتری قرار گرفته و براساس نظرات ایشان اصلاحاتی در متن پرسش‌نامه انجام شد. پس از آن، پرسش‌نامه توسط همان افراد بررسی و تأیید شد. همچنین، 15 نفر از دانشجویان دکتری پرسش‌نامه را تکمیل کرده و براساس پیشنهادهای مطرح‌شده اصلاحات لازم انجام شد. برای کنترل پایایی، آلفای کرونباخ پرسش‌نامه‌های تکمیل‌شده محاسبه شد (معادل 0/9).
پس از ارائه توضیحات کافی در‌مورد اهداف مطالعه، اطمینان از رعایت اصل محرمانگی اطلاعات افراد و با گرفتن رضایت آگاهانه در ابتدای پرسش‌نامه، افراد وارد مطالعه شده و پرسش‌نامه‌ها به‌صورت الکترونیکی در اختیار افراد مطالعه قرار گرفت. پرسش‌نامه‌ها در فاصله زمانی 2 ماه (با ارسال 3 یادآور) گردآوری شد. همچنین، جهت بررسی هم‌پوشانی دروس با یکدیگر و با دروس کارشناسی ارشد فناوری اطلاعات سلامت که به‌تازگی بازنگری شده است، 3 نفر از اعضای تیم پژوهش محتوای دروس را مقایسه کرده و نظرات آن‌ها تجمیع شد.
تحلیل داده‌ها با نرم‌افزار SPSS و روش‌های آمار توصیفی مانند فراوانی، میانگین و انحراف‌معیار انجام شد. برای تعیین نمره هر درس، مجموع امتیاز در نظر گرفته‌شده برای هر سؤال محاسبه شد. برای پاسخ بله و خیر به ترتیب نمرات 1 و صفر و برای سؤال ویرایش موردنیاز نمرات از صفر (حدف درس) تا 3 (سرفصل فعلی مناسب است) اختصاص یافت.
درخصوص سؤالات با حداکثر 1 امتیاز، میانگین زیر 0/5 به‌عنوان محتوای نامرتبط / غیرکاربردی، میانگین 0/5 تا 0/75 محتوای نسبتاً مرتبط / کاربردی (نیازمند اصلاح) و میانگین 0/75 تا 1 محتوای مرتبط / کاربردی درنظر گرفته شد.
درخصوص میزان ویرایش موردنیاز، میانگین زیر 2 مستلزم ویرایش زیاد، میانگین 2 تا 2/25 مستلزم مقداری ویرایش و میانگین 2/25 تا 3 به‌عنوان محتوای مناسب در نظر گرفته شد. درمجموع نمرات (از 5 نمره)، دروس با میانگین نمره زیر 3 به‌عنوان درس قابل‌حذف و دروس با میانگین 3/75 تا 5 (حداقل 75 درصد نمره ممکن) به‌عنوان درس مناسب در نظر گرفته شد. دروس با میانگین 3 تا 3/75 دروس مستلزم اصلاح در نظر گرفته شد. برای مقایسه گروه‌های اعضای هیئت‌علمی و غیر هیئت‌علمی از آزمون من‌ویتنی جهت مقایسه میانگین گروه‌ها استفاده شد.
تحلیل پاسخ به سؤالات باز نیز به‌صورت کیفی با و روش تحلیل محتوا انجام و پیشنهادات در قالب گروه و زیرگروه سازمان‌دهی شد.
یافته‌ها
از 80 شرکت‌کننده، 67 نفر (84 درصد) به پرسش‌نامه‌ها پاسخ دادند که بیش از نیمی از آنان (61/1 درصد) هیئت‌علمی و اکثر آنان (71/6 درصد) زن با میانگین سنی 38/14 سال بودند. رشته تحصیلی اکثر پاسخ‌گویان مدیریت اطلاعات سلامت (91 درصد) بود. اعضای غیرهیئت‌علمی از 6 دانشگاه و اعضای هیئت‌علمی از 24 دانشگاه در مطالعه شرکت کردند. میانگین مدت تدریس اعضای هیئت‌علمی 8/5±10/9 سال بود (جدول شماره 1).
مطابق جدول شماره 2، به‌جز دروس «سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی» و «اقتصاد اطلاعات سلامت»، سایر دروس کاملاًً مرتبط با این رشته ارزیابی شدند.
مطابق جدول شماره 3، به‌جز دروس «سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی»، «اقتصاد اطلاعات سلامت» و «روش‌های بهبود و مدیریت کیفیت اطلاعات» که مستلزم اصلاح شناخته شدند، سایر دروس کاربردی ارزیابی شدند.
مطابق جدول شماره 4، به‌جز دروس «روش‌های پیشرفته آماری»، «پایان‌نامه»، «سمینار تحقیق»، «طراحی و توسعه سیستم‌های اطلاعات سلامت 1» ، سایر دروس نیاز به بازنگری جدی دارند.
مطابق جدول شماره 5، براساس نمرات کل، تنها دروس «طراحی و توسعه سیستم‌های اطلاعات سلامت 1»، «داده‌کاوی و سیستم‌های دانش‌بنیان»، «پایان‌نامه» و «روش‌های پیشرفته آماری در تحلیل داده‌ها» مناسب بودند.
«سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی» مناسب حذف و سایر دروس مستلزم ویرایش تشخیص داده شدند. همچنین، بنا به بررسی تیم پژوهش و مقایسه سرفصل این مقطع با مقاطع کارشناسی و ارشد فناوری اطلاعات سلامت، دروس «پرونده الکترونیک سلامت»، «سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی»، «نظام دیده‌بانی و پایش سلامت» و «روش‌های بهبود کیفیت» هم‌پوشانی زیادی با مقاطع پایین‌تر داشتند.
بر اساس پاسخ‌های سؤالات باز، موارد مطرح‌شده پرتکرار به شرح زیر بود:
هم‌پوشانی زیاد و تکرار دروس پرونده الکترونیک سلامت با مقاطع کارشناسی و ارشد، درس انفورماتیک سلامت و فناوری‌های نوین در مدیریت اطلاعات سلامت، تکراری بودن درس روش‌های بهبود و مدیریت کیفیت اطلاعات و شبکه‌های ارتباطات با دروس موجود در مقطع کارشناسی ارشد، هم‌پوشانی درس «سیستم اطلاعات حاکمیت بالینی» با «روش‌های بهبود و مدیریت کیفیت اطلاعات»و هم‌پوشانی درس «نظام دیده‌بانی و پایش سلامت» با برخی دروس مقاطع پایین‌تر.
همچنین، مباحث پرتکرار مدنظر شرکت‌کنندگان برای قرار گرفتن در سرفصل این مقطع عبارت‌اند از: کلان داده، یادگیری عمیق، مصورسازی داده‌ها، هستی‌شناسی (آنتولوژی)، مدیریت اطلاعات سلامت بیمارمحور، فناوری‌های نوین سلامت دیجیتال (شبکه اجتماعی، سیستم پشتیبان تصمیم و بازی در سلامت، سیستم‌های پزشکی از راه دور، اینترنت اشیا و وب اشیا، فناوری‌های واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، رایانش ابری و رایانش مه و بلاکچین در سلامت)، امنیت سیستم‌های اطلاعات سلامت، ارزیابی سیستم‌های اطلاعات سلامت، حاکمیت اطلاعات سلامت، کارآفرینی، مدیریت شبکه و طراحی پیشرفته پایگاه داده.
بحث
نتایج مطالعه حاضر با هدف شناخت نواقص برنامه درسی جاری دوره دکتری رشته مدیریت اطلاعات سلامت نشان داد از‌لحاظ مرتبط بودن، دروس «سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی» و «اقتصاد اطلاعات سلامت» نیازمند اصلاح است. از‌لحاظ کاربردی بودن، دروس «سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی»، «اقتصاد اطلاعات سلامت» و «روش‌های بهبود و مدیریت کیفیت اطلاعات» مستلزم اصلاح هستند. همچنین، ازنظر ویرایش موردنیاز، اکثر دروس فعلی به‌جز دروس «روش‌های پیشرفته آماری»، «پایان‌نامه»، «سمینار تحقیق» و «طراحی و توسعه سیستم‌های اطلاعات سلامت 1» نیاز به بازنگری جدی دارند.
نتیجه‌گیری
درمجموع، تنها دروس «طراحی و توسعه سیستم‌های اطلاعات سلامت 1»، «داده‌کاوی و سیستم‌های دانش‌بنیان»، «پایان‌نامه» و «روش‌های پیشرفته آماری در تحلیل داده‌ها» مناسب تشخیص داده شدند. درس «سیستم‌های اطلاعات حاکمیت بالینی» نیازمند حذف و سایر دروس نیازمند اصلاح بودند. همچنین دروس «نظام دیده‌بانی و پایش سلامت»، «فناوری‌های نوین در مدیریت اطلاعات سلامت»، «اقتصاد اطلاعات سلامت»، «شبکه‌های ارتباطات در نظام سلامت»، «انفورماتیک سلامت»، «روش‌های بهبود و مدیریت کیفیت اطلاعات»، «پرونده الکترونیک سلامت» و «مدیریت سیستم‌های اطلاعات سلامت» مستلزم اصلاحات زیاد بوده و با‌توجه‌به میزان زیاد هم‌پوشانی آن‌ها با یکدیگر و با دروس مقاطع پایین‌تر می‌توان آن‌ها را حذف و دروس مناسب‌تری جایگزین کرد.
درخصوص ارزیابی برنامه درسی رشته مدیریت اطلاعات سلامت مطالعات مشابهی در دسترس نیست. با‌این‌حال، در رابطه با بحث هم‌پوشانی دروس، مطالعه حاضر با مطالعه مهدوی و همکاران [16] هم‌راستا بود. این مطالعه کیفی براساس تحلیل محتوای سرفصل دروس رشته‌های فناوری اطلاعات سلامت، مهندسی فناوری اطلاعات، انفورماتیک پزشکی و مدیریت اطلاعات سلامت و مصاحبه با اساتید مربوطه دانشگاه علوم‌پزشکی اردبیل انجام شد. در این مطالعه با‌توجه‌به تکراری بودن و روزآمد نبودن سرفصل‌های موجود در حوزه مدیریت اطلاعات سلامت، بر لزوم تغییر در سرفصل‌های جاری با‌توجه‌به سرفصل دروس این رشته در سایر کشورها تأکید شده است. در این مطالعه، نیز مشابه مطالعه حاضر، درس «پرونده الکترونیک سلامت» در مقاطع کارشناسی، ارشد و دکتری، تکراری شناخته شد. همچنین لزوم توجه بیشتر به دروس فناوری اطلاعات، مانند برنامه‌نویسی و شبکه در این رشته مطرح شد که مطابق نظرات شرکت‌کنندگان پژوهش حاضر بود. در مطالعه حاضر براساس تحلیل پاسخ‌های سؤالات باز، مباحث جدیدی برای بازنگری برنامه درسی شناسایی شد که عمدتاً ناظر بر در نظر گرفتن فناوری‌های جدید سلامت دیجیتال، تحلیل‌های پیشرفته داده‌های سلامت و حاکمیت اطلاعات سلامت است. در مطالعه ژانگ و همکاران [18] نیز با هدف تدوین برنامه درسی فناوری اطلاعات سلامت، مروری بر ابتکارات توسعه نیروی کار فناوری اطلاعات سلامت، منابع اصلی آموزشی فناوری اطلاعات سلامت و مدیریت اطلاعات سلامت انجام شد. کارگروه فناوری اطلاعات سلامت مرکز هماهنگی ملی فناوری اطلاعات سلامت در آمریکا 12 نقش اصلی برای دانش‌آموختگان فناوری اطلاعات سلامت در نظر گرفته است. در مطالعه ژانگ و همکاران براساس این 12 نقش، منابع درسی جاری و نیز با توجه به نظرات دانشجویان، متخصصان فناوری اطلاعات سلامت و شاغلان این حرفه، 5 مبحث اصلی و لازم برای دانشجویان این رشته شناسایی و توسعه داده شد که شامل مبانی فناوری اطلاعات سلامت، فرایندهای جریان کاری بالینی، تحلیل و طراحی مجدد فرایندها، سیستم‌ها و برنامه‌های کاربردی پرونده الکترونیک سلامت، امنیت و حریم خصوصی در فناوری اطلاعات سلامت و به‌کارگیری و یکپارچه‌سازی سیستم‌های فناوری اطلاعات بود [18].
در مطالعه رز و همکاران [19] مطابق پژوهش حاضر به اهمیت شناسایی نواقص برنامه درسی در رشته مدیریت اطلاعات سلامت پرداخته شد. در این مطالعه با‌توجه‌به گسترش حوزه مدیریت اطلاعات سلامت و در‌نتیجه نیاز به تطبیق برنامه‌های درسی آن با محیط، الگوی ارزیابی کرک پاتریک برای تعیین اثربخشی دوره‌ها و برنامه‌های مدیریت اطلاعات سلامت به کار گرفته شد و بر لزوم بازنگری این رشته براساس فناوری‌های جدید تأکید شد.
مطالعه موهان و همکاران [14] با هدف بررسی سودمندی واحدهای درسی با تمرکز بر نیازهای جامعه هدف به‌خصوص دانشجویان این رشته انجام شد. 89 درصد از پاسخ‌دهندگان در این مطالعه اظهار کردند به نسخه به‌روز‌شده از واحدهای درسی نیاز است که باید به‌روزرسانی و توسعه آن با سرعت بیشتری همراه باشد تا از خطر آموزش دانشجویان با منابع قدیمی و منسوخ جلوگیری شود. در این مطالعه بر اهمیت گنجاندن دروس مرتبط با فناوری اطلاعات در واحدهای درسی اشاره شد که مشابه مطالعه حاضر است.
هم‌راستا با مطالعه حاضر در مطالعه پترسون [20] در آمریکا نیز به ارزیابی تغییرات برنامه درسی رشته مدیریت اطلاعات سلامت از دیدگاه دانشجویان، فارغ‌التحصیلان و کارفرمایان پرداخته شد. برنامه درسی جدید مدیریت اطلاعات سلامت با تأکید بیشتر بر دروس فناوری اطلاعات، تحلیل داده‌های اطلاعات سلامت و مدیریت اطلاعات سلامت و حاکمیت اطلاعات با تمرکز بر استفاده از سیستم‌های پرونده الکترونیک سلامت بود. در این مطالعه همه دانشجویان از برنامه درسی راضی بودند و بیشتر آنان دروس فناوری اطلاعات، مانند امنیت فناوری اطلاعات، توسعه سیستم‌ها و مدیریت پروژه را برای شغلشان مفیدتر ذکر کردند. فارغ‌التحصیلان از برنامه درسی جدید حمایت کرده و آن را راهی برای فرصت‌های شغلی گسترده‌تر برای فارغ‌التحصیلان می‌دانستند و معتقد بودند دروس فناوری اطلاعات متمرکز بر مراقبت‌های بهداشتی نیستند و برنامه‌نویسی رایانه درزمینه مدیریت اطلاعات سلامت مورد نیاز نیست. در این مطالعه کارفرمایان نیز اظهار کردند برنامه درسی جدید با مهارت‌های موردنیاز نیروی کار مدیریت اطلاعات سلامت امروز همسو است و برنامه درسی جدید، دانشجویان را بهتر آماده می‌کند. آن‌ها نیز درس برنامه‌نویسی کامپیوتر را مهارت موردنیاز در مدیریت اطلاعات سلامت نمی‌دانستند.
در مطالعه القحطانی و همکاران [21] در عربستان، ارزیابی برنامه مدیریت و فناوری اطلاعات سلامت براساس دیدگاه دانشجویان و اساتید نشان داد برخی دروس برنامه مدیریت اطلاعات سلامت بی‌ربط هستند. همچنین، بنا به نظر یک‌پنجم اعضای هیئت‌علمی، برنامه درسی نیاز به اصلاح داشت. این مطالعه نشان داد با‌توجه‌به نیاز آشکار متخصصان مدیریت اطلاعات سلامت به دانش و مهارتی فراتر از آنچه در برنامه‌های آموزشی گذشته ارائه شده، تغییرات برنامه درسی مدیریت اطلاعات سلامت برای بهبود مستمر آن ضروری است.
در مطالعه لودویگ و همکاران در دانشگاه پیتزبورگ، در سال 2010، به دلیل نیاز به افزودن اطلاعات مربوط به ژنوم انسان در پرونده الکترونیک سلامت و نیز نقش دانشجویان مدیریت اطلاعات سلامت در مدیریت، حفاظت، انتشار و استفاده از اطلاعات پرونده الکترونیک سلامت، بخش اطلاعات ژنوم به برنامه درسی دانشجویان مدیریت اطلاعات سلامت افزوده شد. [11] این مطالعات بر نیاز به تغییر برنامه درسی این رشته متناسب با مهارت‌های شغلی، فناوری‌های نوین سلامت دیجیتال و همچنین تنوع روزافزون اطلاعات سلامت تأکید داشتند.
مطالعه حاضر دارای محدودیت‌هایی است. با بررسی اولیه تنها امکان شناسایی و دسترسی به 80 نفر فراهم شد که از این میان 67 نفر در مطالعه شرکت کردند و به‌خصوص مشارکت دانشجویان و دانش‌آموختگان پایین بود. همچنین مشارکت برخی دانشگاه‌ها نیز پایین و در حد یک دانشجو یا هیئت‌علمی بود.
درمجموع می‌توان نتیجه گرفت اکثر دروس فعلی مقطع دکتری مدیریت اطلاعات سلامت نیازمند ویرایش زیاد است. هرچند براساس معیار مرتبط بودن و کاربردی بودن، اکثر دروس فعلی مناسب تشخیص داده شد، اما هم‌پوشانی این دروس با یکدیگر و با دروس ارائه‌شده در مقاطع کارشناسی و کارشناسی‌ارشد فناوری اطلاعات سلامت نشان از نیاز مبرم به تجدیدنظر در محتوا و برنامه درسی دکتری مدیریت اطلاعات سلامت دارد. از بین 17 درس مورد‌بررسی، 13 درس (76 درصد) باید حذف یا اصلاح شوند و تنها 4 درس مناسب تشخیص داده شدند. پیشنهاد می‌شود این دروس با‌توجه‌به تغییرات حوزه سلامت به‌سمت سلامت دیجیتال و لزوم بازنگری در نقش‌ها و صلاحیت‌های حرفه‌ای موردنیاز در این حوزه، بازنگری شوند.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.NASRME.REC.1400.309 از کمیته اخلاق در پژوهش مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی است.
حامی مالی
این مطالعه با حمایت مالی مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی (تهران، ایران (نصر)) با کد 4000337 انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعه: فاطمه رنگرزجدی، مریم احمدی، عباس شیخ طاهری؛ جمع‌آوری داده‌ها: مریم احمدی، فوزیه طهماسبی، عباس شیخ طاهری، مریم اسلامی جهرمی؛ تحلیل داده‌ها و نگارش مقاله: مریم احمدی، فوزیه طهماسبی، مریم اسلامی جهرمی، عباس شیخ‌طاهری؛ نظارت بر مطالعه: عباس شیخ طاهری.
تعارض منافع
نویسندگان اعلام می‌کنند تضاد منافعی در این پژوهش وجود ندارد.
تشکر و قدردانی
بدینوسیله از تمامی دانشجویان، فارغ التحصیلان و اساتیدی که آزادانه در این مطالعه شرکت کردند، تشکر می‌کنیم. همچنین از مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش پزشکی برای تأمین مالی این مطالعه تشکر کنیم (گرنت شماره: 4000337).
References
1.Alizadeh S. [Principles of curriculum development (Persian)] . Tehran: Golden book; 2019. [Link]
2.Talebi S, Mazloumiyan S, Seyf Z, Mohammad Hasan. [Principles of curriculum development (Persian)]. Tehran: Payame Noor University; 2011. [Link]
3.Mukhaiyar R, Muskhir M, Hambali, Dolly VP. Curriculum evaluation based on aun-qa criterion for the case study of the electrical engineering vocational and educational (eeve) study program. international conference on education science and technology. 2018 Oct 17-18, Banda, Indonesia. [DOI:10.1088/1742-6596/1387/1/012039]
4.Marzoughi R. [Science paradigms and curriculum theories (Persian)]. Tehran: Avayenoor; 2016. [Link]
5.Parse W, Marzoghi R, Mohammadi M. [Framework of responding to environment in higher education curriculum (Persian)]. J New Approaches Educ Adm. 2020; 11(5):211-48. https://jedu.marvdasht.iau.ir/article_4454.html?lang=en
6.Torkzadeh J, Nekoumand S. Validating the scale of university’s power of response to environment. Asian J Soc Sci Humanit. 2015; 5(8):241-52. [DOI:10.5958/2249-7315.2015.00210.5]
7.Buker M, Niklason G. Curriculum evaluation & improvement model. J Health admin Educ. 2019; 36(1):37-55. https://www.proquest.com/openview/0d7328dea41d585693261a510cf8b646/1?pq-origsite=gscholar&cbl=105455
8.Marzoughi R. [Curriculum science: New and future development (Persian)]. Tehran: Avayenoor; 2014. [Link]
9.Özüdoğru F. Analysis of curriculum evaluation studies conducted in foreign language education: 2005-2016. J lang linguist Stud. 2018; 14(2):113-34. https://dergipark.org.tr/en/pub/jlls/issue/43364/527928
10.Nouraey P, Al-Badi A, Riasati MJ, Maata RL. Educational program and curriculum evaluation models: a mini systematic review of the recent trends. Universal J Educ Res. 2020; 8(9):4048-55. [DOI:10.13189/ujer.2020.080930]
11.Ludwig B, Zhou L, Watzlaf V, Abdelhak M. Adding a genomic healthcare component to a health information management curriculum. Perspect Health Inf Manag. 2010; 7(Fall):1b. [PMCID]
12.Ma J, Stahl L, Knotts E. Emerging roles of health information professionals for library and information science curriculum development: a scoping review. J Med Libr Assoc. 2018; 106(4):432-44. [DOI:10.5195/jmla.2018.354] [PMID] [PMCID]
13.Akkermans J, Schaufeli WB, Brenninkmeijer V, Blonk RW. The role of career competencies in the Job Demands-Resources model. J Vocat Behav. 2013; 83(3):356-66. [DOI:10.1016/j.jvb.2013.06.011]
14.Mohan V, Abbott P, Acteson S, Berner ES, Devlin C, Hammond WE, et al. Design and evaluation of the ONC health information technology curriculum. J Am Med Inform Assoc. 2014; 21(3):509-16. [DOI:10.1136/amiajnl-2013-001683] [PMID] [PMCID]
15.Farzandipour M, Rangraz Jeddi F, Meidani Z, Sagaeiannejad S, Nabovati E, Karami M, et al. [Future of health information technology positions and professional qualifications of employees (Persian)]. Iran J Med Educ. 2017; 17:77-88. https://ijme.mui.ac.ir/browse.php?a_id=4382&sid=1&slc_lang=en
16.Mahdavi A, Enaiati S, Khodam S, Rezaie M. [Comparative study of curriculum fields of health information technology (Persian)]. Annual Students Research Congress of Ardabil University of Medical Sciences. 2016 May 12, Ardabil, Iran. https://eprints.arums.ac.ir/7650/
17.Chatterji M, Tripken J, Johnson S, Koh N, Sabain S, Allegrante JP, et al. Development and validation of a health information technology curriculum: toward more meaningful use of electronic health records. Pedagogy Health Promot. 2017; 3(3):154-66. [DOI:10.1177/2373379916669149]
18.Zhang C, Reichgelt H, Rutherfoord RH, Wang AJ. Developing health information technology (HIT) programs and HIT curriculum: the southern polytechnic state university experience. J Inf Syst Educ. 2014; 25(4):295. https://jise.org/Volume25/n4/JISEv25n4p295.html
19.Rouse DN. Employing kirkpatrick’s evaluation framework to determine the effectiveness of health information management courses and programs. Perspect Health Inf Manag. 2011; 8(Spring):1c [PMCID]
20.Peterson JL. An evaluative study of a health information management program following a significant curricular change [PhD, dissertation]. Normal: Illinois State University; 2019. https://www.proquest.com/openview/82bee8b5a06d96840558b30044267e9a/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y
21.Al-Qahtani MF, Alsunaid H, Aljasser M, Almansour R, Alharbi A. Evaluation of the current health information management and technology program: students and faculty perspectives. J Taibah Univ Med Sci. 2011; 6(2):93-113. [DOI:10.1016/S1658-3612(11)70171-8]
2.Talebi S, Mazloumiyan S, Seyf Z, Mohammad Hasan. [Principles of curriculum development (Persian)]. Tehran: Payame Noor University; 2011. [Link]
3.Mukhaiyar R, Muskhir M, Hambali, Dolly VP. Curriculum evaluation based on aun-qa criterion for the case study of the electrical engineering vocational and educational (eeve) study program. international conference on education science and technology. 2018 Oct 17-18, Banda, Indonesia. [DOI:10.1088/1742-6596/1387/1/012039]
4.Marzoughi R. [Science paradigms and curriculum theories (Persian)]. Tehran: Avayenoor; 2016. [Link]
5.Parse W, Marzoghi R, Mohammadi M. [Framework of responding to environment in higher education curriculum (Persian)]. J New Approaches Educ Adm. 2020; 11(5):211-48. https://jedu.marvdasht.iau.ir/article_4454.html?lang=en
6.Torkzadeh J, Nekoumand S. Validating the scale of university’s power of response to environment. Asian J Soc Sci Humanit. 2015; 5(8):241-52. [DOI:10.5958/2249-7315.2015.00210.5]
7.Buker M, Niklason G. Curriculum evaluation & improvement model. J Health admin Educ. 2019; 36(1):37-55. https://www.proquest.com/openview/0d7328dea41d585693261a510cf8b646/1?pq-origsite=gscholar&cbl=105455
8.Marzoughi R. [Curriculum science: New and future development (Persian)]. Tehran: Avayenoor; 2014. [Link]
9.Özüdoğru F. Analysis of curriculum evaluation studies conducted in foreign language education: 2005-2016. J lang linguist Stud. 2018; 14(2):113-34. https://dergipark.org.tr/en/pub/jlls/issue/43364/527928
10.Nouraey P, Al-Badi A, Riasati MJ, Maata RL. Educational program and curriculum evaluation models: a mini systematic review of the recent trends. Universal J Educ Res. 2020; 8(9):4048-55. [DOI:10.13189/ujer.2020.080930]
11.Ludwig B, Zhou L, Watzlaf V, Abdelhak M. Adding a genomic healthcare component to a health information management curriculum. Perspect Health Inf Manag. 2010; 7(Fall):1b. [PMCID]
12.Ma J, Stahl L, Knotts E. Emerging roles of health information professionals for library and information science curriculum development: a scoping review. J Med Libr Assoc. 2018; 106(4):432-44. [DOI:10.5195/jmla.2018.354] [PMID] [PMCID]
13.Akkermans J, Schaufeli WB, Brenninkmeijer V, Blonk RW. The role of career competencies in the Job Demands-Resources model. J Vocat Behav. 2013; 83(3):356-66. [DOI:10.1016/j.jvb.2013.06.011]
14.Mohan V, Abbott P, Acteson S, Berner ES, Devlin C, Hammond WE, et al. Design and evaluation of the ONC health information technology curriculum. J Am Med Inform Assoc. 2014; 21(3):509-16. [DOI:10.1136/amiajnl-2013-001683] [PMID] [PMCID]
15.Farzandipour M, Rangraz Jeddi F, Meidani Z, Sagaeiannejad S, Nabovati E, Karami M, et al. [Future of health information technology positions and professional qualifications of employees (Persian)]. Iran J Med Educ. 2017; 17:77-88. https://ijme.mui.ac.ir/browse.php?a_id=4382&sid=1&slc_lang=en
16.Mahdavi A, Enaiati S, Khodam S, Rezaie M. [Comparative study of curriculum fields of health information technology (Persian)]. Annual Students Research Congress of Ardabil University of Medical Sciences. 2016 May 12, Ardabil, Iran. https://eprints.arums.ac.ir/7650/
17.Chatterji M, Tripken J, Johnson S, Koh N, Sabain S, Allegrante JP, et al. Development and validation of a health information technology curriculum: toward more meaningful use of electronic health records. Pedagogy Health Promot. 2017; 3(3):154-66. [DOI:10.1177/2373379916669149]
18.Zhang C, Reichgelt H, Rutherfoord RH, Wang AJ. Developing health information technology (HIT) programs and HIT curriculum: the southern polytechnic state university experience. J Inf Syst Educ. 2014; 25(4):295. https://jise.org/Volume25/n4/JISEv25n4p295.html
19.Rouse DN. Employing kirkpatrick’s evaluation framework to determine the effectiveness of health information management courses and programs. Perspect Health Inf Manag. 2011; 8(Spring):1c [PMCID]
20.Peterson JL. An evaluative study of a health information management program following a significant curricular change [PhD, dissertation]. Normal: Illinois State University; 2019. https://www.proquest.com/openview/82bee8b5a06d96840558b30044267e9a/1?pq-origsite=gscholar&cbl=18750&diss=y
21.Al-Qahtani MF, Alsunaid H, Aljasser M, Almansour R, Alharbi A. Evaluation of the current health information management and technology program: students and faculty perspectives. J Taibah Univ Med Sci. 2011; 6(2):93-113. [DOI:10.1016/S1658-3612(11)70171-8]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
