دوره 9، شماره 1 - ( بهار 1402 )
جلد 9 شماره 1 صفحات 101-90 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Tavosi M, Shirshahi S, Riahinia N. Science Mapping COVID-19 Infodemic. JMIS 2023; 9 (1) :90-101
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-420-fa.html
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-420-fa.html
طاوسی مریم، شیرشاهی سعید، ریاحی نیا نصرت. ترسیم ساختار علمنگاشتی اینفودمیک حوزه کووید-19(مطالعه کاربردی). اطلاع‌رسانی پزشکی نوین. 1402; 9 (1) :90-101
گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی، مرکز تحقیقات فناوری اطلاعات در امور سلامت، دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
متن کامل [PDF 2570 kb]
(988 دریافت)
| چکیده (HTML) (1932 مشاهده)
References
متن کامل: (1298 مشاهده)
مقدمه
نخستین بار، واژه «اینفودمیک» را آیزنباخ ابداع کرد [1]. به گفته سازمان بهداشت جهانی، هنگامی که یک اتفاق اورژانسی در جامعه در سطح ملی یا بین‌المللی رخ می‌دهد، نیاز به اطلاعات به‌روز و معتبر افزایش می‌یابد. بنابراین تارنمایی متعلق به همین سازمان با عنوان «شبکه اطلاعاتی سازمان بهداشت جهانی برای همه‌گیری‌ها» ایجاد شده است؛ هدفش این است که به عموم مردم اجازه دهد تا به توصیه‌ها و اطلاعات به‌موقع، دقیق و قابل درک از منابع قابل اعتماد در مورد رویدادها و شیوع‌های بهداشت عمومی دسترسی داشته باشند. در حال حاضر وضعیت اضطراری بهداشت عمومی مربوط به همه‌گیری ناشی از کووید-19 است [1]. جنبش ضد واکسیناسیون کووید-19 در حال حاضر در حال افزایش است و اطلاعات نادرست برخط درباره ایمنی واکسن، باعث کاهش نگران‌کننده نرخ واکسیناسیون در سراسر جهان شده است [2].
اینفودمیک، اطلاعات بیش از حد، ازجمله اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده در محیط‌های دیجیتالی و نیز فیزیکی در طول شیوع یک بیماری است. اینفودمیک، باعث سردرگمی و رفتارهای پرخطر می‌شود که می‌تواند به سلامت آسیب برساند. همچنین منجر به بی‌اعتمادی به مقامات بهداشتی و تضعیف پاسخ بهداشت عمومی می‌شود [3]. به گفته سورگا، کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی می‌توانند در مبارزه با شیوع اطلاعات نادرست، نقش مهمی را ایفا کنند [4].
مطابق پژوهش اسمال، اینفودمیک به اندازه همه‌گیری‌ها، جدی است و می‌تواند با سرعتی بالاتر از همه‌گیری شیوع پیدا کند. ازاین‌رو، برخورد مناسب و به‌موقع با اینفودمیک به منظور ارتقای سلامت، رفاه و کمک به پیشگیری، واکسیناسیون و مدیریت بیماری همه‌گیر کووید-19 بسیار مهم و ضروری است [5]. به گفته کوود هاری و همکاران و چو و همکاران، ظهور اینترنت و رسانه‌های اجتماعی باعث تشدید ایجاد و انتشار اطلاعات نادرست در همه زمینه‌های سلامت شده است [6].
بنابراین با عنایت به افزایش و گسترش اطلاعات نادرست سهوی و عمدی در شبکه‌های اجتماعی در حوزه کووید-19 و نیز تأکید سازمان بهداشت جهانی بر لزوم توجه به اینفودمیک مرتبط با همه‌گیری ناشی از ویروس کووید-19، پژوهش حاضر بر آن است تا به ترسیم ساختار علمی حوزه اینفودمیک کووید-19 بپردازد.
پژوهش حاضر بر آن است تا با رویکرد علم‌سنجی به اهداف زیر دست یابد:
-تحلیل بیشترین مقولات مورد استفاده در حوزه اینفودمیک ویروس کووید-19،
- شناسایی کشورها از حیث تولیدات علمی در حوزه اینفودمیک ویروس کووید-19،
-شناسایی نویسندگان منتشرکننده مقالات علمی حوزه اینفودمیک ویروس کووید-19،
-تحلیل هم نگاشتی تولیدات علمی حوزه اینفودمیک ویروس کووید-19.
به نظر می‌رسد، نخستین تلاش‌های نظام‌مند در داخل کشور ایران، برای مبارزه با اینفودمیک کووید-19، توسط دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده باشد. به گزارش آشورخانی و همکاران، حدود 300 محتوا، مشتمل بر «متن»، «تصویر»، «پادکست»، «فیلم» و غیره درخصوص آموزش همگانی اینفودمیک ویروس کرونا و رفع ابهام درباره شایعات، تولید و در وبسایت دانشکده علوم پزشکی تهران قرار داده شده است [7].
سیف و همکاران [8]، در مصاحبه با متخصصان حوزه رسانه و بحران، دریافتند رسانه‌های اجتماعی خط مقدم، اخبار جعلی در بحران‌ها هستند. ضمن اینکه جلب مشارکت کارشناسان خبره حوزه سلامت در کنار استخدام فارغ التحصیلان دانشگاهی درزمینه مبارزه با اینفودمیک کووید-19 در رسانه‌های اجتماعی برخط، پیشنهاد شده است.
جرمنی و بیلر-اندرنو ضمن مطالعه رفتار حامیان ضد واکسیناسیون در رسانه اجتماعی بین‌المللی توییتر دریافتند حامیان ضد واکسیناسیون محتوای اصلی کمتری در توییتر تولید می‌کنند، اما محتوای بیشتری را نسبت به کاربران متعلق به گروه واکسیناسیون یا کنترل به اشتراک می‌گذارند. بااین‌حال، میانگین مشارکت محاسبه‌شده به‌عنوان مجموع نظرات، لایک‌ها (پسندیدن) و بازتوییت‌های دریافت‌شده توسط یک توییت ضد واکسیناسیون، در مقایسه با توییت‌هایی که توسط پروفایل‌های طرفدار واکسیناسیون منتشر شده‌اند، بسیار کمتر است [2].
هرناندز و همکاران، ضمن تحلیل محتوای کیفی حدود 1 ملیون توییت مرتبط با مکالمات واکسن کووید-19 در شبکه اجتماعی توییتر دریافتند که فقط 10 درصد از محتوای توییت‌های پیش‌گفت، توسط افراد معتبر و سرشناس متعلق به جامعه پزشکی منتشر شده است. ضمن اینکه فقدان رسیدگی به انتشار اطلاعات نادرست در حوزه یادشده، دیده شده است [9].
سینگ و همکاران، طی نظرسنجی بین‌المللی از 18400 فرد متعلق به 40 کشور، دریافتند ارتباط بسیار قوی میان «باورپذیری اطلاعات غلط» با « تردید در انجام واکسیناسیون» وجود دارد. ضمن اینکه نیمی از کاربران آنلاینی که با شایعات مواجه می‌شدند، درستی آن‌ها را ممکن بود بررسی کنند. همچنین، افراد ساکن در کشورهای فقیرتر، بیشتر از سایرین مستعد «مواجه شدن» و نیز «باورپذیری اطلاعات غلط» بودند [10].
دمویاکر و همکاران، ضمن نظرسنجی آنلاین از 1800 دانشجوی وابسته به 5 دانشگاه دولتی واقع در پایتخت غنا، دریافتند هجوم شایعات و اطلاعات نادرست در شبکه‌های اجتماعی مجازی در مورد کووید-19 باعث وحشت و بی‌اعتمادی نسبت به تزریق واکسن می‌شود [11]. به گفته اسمال، مشارکت و نظارت دولت‌ها در جلوگیری از انتشار اینفودمی ویروس کرونا در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند مؤثر واقع شود [5].
براساس مطالعه‌ای از کودهاری و همکاران، «زنان» و «جوانان»، بیش از سایرین، مستعد باور کردن و نیز انتشار اطلاعات نادرست در هنگام شیوع بیماری‌های عفونی هستند. همچنین، اضطراب و کم بودن سطح تحصیلات علمی، منجر به مصرف اطلاعات نادرست سهوی می‌شود. ضمن اینکه رسانه‌های جمعی به‌ویژه رسانه‌های اجتماعی برخط، تا حد زیادی در انتشار اطلاعات نادرست نقش دارند [6].
به گفته اسکات، برای مبارزه با ایفودمیک ویروس کووید-19 به جای اینکه پزشکان و یا افراد مؤثر، به افشاگری در مقابل اطلاعات غلط بپردازند، بهتر است به مردم آموزش داده شود که به هر پیامی یا هر اطلاعاتی اعتماد نکنند و اگر این مهم، با کمک نهادهای دولتی و نیز با حضور و مشارکت تمامی حوزه‌های علمی بین رشته‌ای صورت گیرد، نتیجه‌بخش‌تر خواهد بود. گرچه تلاش‌های فردی در تفهیم غلط بودن اطلاعات نادرست سهوی یا عمدی نیز می‌تواند مفید باشد [12].
بنابر سخنان آیزنباخ به‌عنوان نخستین اینفودمیولوژیست، مدیریت اینفودمیک دارای 4 رکن اصلی «نظارت بر اطلاعات»، «ایجاد ظرفیت سواد سلامت الکترونیک و سواد علمی»، «تشویق به پالایش دانش و فرآیندهای بهبود کیفیت مانند بررسی و تحلیل واقعیت» و «ترجمه دقیق و به موقع دانش، به حداقل رساندن عوامل تحریف‌کننده مانند تأثیرات سیاسی یا تجاری» می‌باشد. ضمن اینکه موارد گفته‌شده در تضاد کامل با واقعیت‌های سوءمدیریت اطلاعاتی و حذف‌های نادرست (فیلترینگ) بالادستی است؛ تا جایی که پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر سیاست‌های تبلیغاتی دارند که سازمان‌های علمی و ناشران علمی را کنار می‌گذارند و علم مورد تحلیل را به‌عنوان «محتوای نامناسب» قلمداد می‌کنند [13]. نتایج مطالعه هورتن، نشان داده است که آماده‌سازی ذهنی مردم برای پذیرش واکسن کووید-19 در سطح بسیارکمی انجام شده است. ضمن اینکه انتشار اطلاعات نادرست نیز به این موضوع دامن می‌زند [14].
بنابر مطالعه لومبا و همکاران، در هر دو کشور انگلستان و ایالات متحده آمریکا، انتشار اطلاعات نادرست برخط، با کاهش تمایل به انجام واکسیناسیون کووید-19 همراه است [15].
گابارن و همکاران، ضمن مرور نظام‌مند بر روی مقالات منتشرشده حوزه «انشار اطلاعات نادرست درباره کووید-19 در شبکه‌های برخط»، دریافتند رسانه‌های اجتماعی نقش فزاینده‌ای در انتشار اطلاعات دقیق یا صحیح و نیز اطلاعات نادرست دارند [16].
یانگ و همکاران، دو شبکه اجتماعی برخط توییتر و فیس‌بوک را با یکدیگر مقایسه کردند (رویکرد داده‌کاوی) و دریافتند شبکه فیس‌بوک، به‌طور گسترده‌تر و کارآمدتری با انتشار اطلاعات نادرست حوزه کووید-19 مبارزه کرده و به‌عبارت دیگر از منظر حذف یا عدم انتشار اطلاعات اینفودمیک در مورد کووید-19 ، فعال‌تر عمل کرده است [17].
مطالعه حاضر می‌تواند در تکمیل پیشینه‌های داخلی و بین‌المللی یادشده ضمن ترسیم ساختار علمی حوزه ایفودمیک کووید-19 مفید واقع شود و چشم‌اندازی برای آینده باشد.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر از نوع کاربردی-علم‌سنجی می‌باشد. داده‌های مورد نیاز از وبگاه علوم (وبآوساینس) و پابمد استخراج شد. جامعه مورد بررسی شامل تمام مدارک تولیدشده در حوزه اینفودمیک برخط ویروس کووید-19 و واکسن آن، در 3 سال اخیر (2019-2022)، نمایه‌شده در وبگاه علوم می‌باشد که شامل 23533 مدرک بود. تحقیق حاضر فاقد نمونه آماری بوده و تمامی جامعه آماری مورد بررسی قرار گرفته است. عملیات جست‌وجو در 22/04/2022 میلادی مقارن با 2 اردیبهشت 1401 شمسی، انجام شد (عبارت مورد جست‌وجو در پایگاه وبآوساینس: (“infodemic” OR (“misinformation” OR “disinformation”)) AND (“COVID-19” OR “vaccine”)) بود و برای ذخیره داده‌ها، از قسمت ذخیره وبگاه علوم استفاده شد. جهت تحلیل یافته‌های پایگاه وبآوساینس، ابتدا از قسمت تحلیل وبگاه علوم و در ادامه، جهت ترسیم جداول از نسخه 2019 نرم‌افزار اکسل استفاده شد. جهت ترسیم نقشه‌های علمی نگاشتی و هم‌رخدادی و تعیین خوشه‌های علمی و خوشه‌های هم‌رخدادی تازه شکل‌گرفته، از نرم‌افزار ویس ویوئر نسخه 6/1 استفاده شد. قبل از ترسیم نقشه‌ها، ابتدا برای نرمال‌سازی داده‌ها از روش Strength Association استفاده و سپس با استفاده از ماتریس Visualization Network، نقشه‌های مربوط به ساختار علمی حوزه ایفودمیک ویروس کرونا (کووید-19) ترسیم شد. در قسمت بعدی مطالعه داده‌های مورد نیاز از وبگاه پابمد استخراج شد.
جامعه مورد بررسی در این قسمت مطالعه را تمام مدارک تولیدشده در حوزه اینفودمیک برخط ویروس کووید-19 و واکسن آن، در 3 سال اخیر (2019-2022)، نمایه‌شده در پایگاه پابمد، تشکیل داد که شامل 21325 مدرک بود. عبارت مورد جست‌وجو در پایگاه پابمد شامل: (infodemic[Title/Abstract]) OR (infode*[Title/Abstract]) OR (misinformation[Title/Abstract]) OR (misinfor[Title/Abstract]) OR (disinformation[Title/Abstract]) OR (disinfor[Title/Abstract]) AND (covid[Title/Abstract]) OR (COVID-19[Title/Abstract]) OR (covid 19[Title/Abstract]) OR (covid_19[Title/Abstract]) بود و برای ذخیره داده‌ها، از قسمت ذخیره پابمد استفاده شد. برای تحلیل یافته‌های پایگاه پابمد و ترسیم نقشه‌های علمی نگاشتی و هم‌رخدادی و تعیین خوشه‌های علمی و خوشه‌های هم‌رخدادی تازه شکل‌گرفته، نیز به مانند یافته‌های پایگاه وبآوساینس و با نرم‌افزارهای نامبرده در قسمت قبلی مطالعه، عمل شد. ازآنجاکه نمونه‌های مورد بررسی شامل مدارک علمی همچون مقالات پژوهشی، مروری و کتب می‌باشد، بنابراین پژوهش حاضر فاقد ملاحظات اخلاقی می‌باشد.
یافته‌ها
یافته‌های حاصل از بررسی مقولات علمی استخراج شده از پایگاه وبآوساینس نشان داد که مهم‌ترین حوزه‌های پژوهشی مورد علاقه پژوهشگران در مطالعه مربوط به اینفودمیک حوزه کرونا شامل موضوعات سلامت عمومی و سلامت حرفه‌ای با 884 رکورد و بعد از آن حوزه ارتباطات و نقش آن در اینفودمیک با 778 رکورد و موضوعات روان‌شناسی با 599 و علوم کامپیوتر و اطلاع رسانی با 573 رکورد بودند.
نویسندگانی که بیشترین تولید را در حوزه اینفودمیک در مورد کووید-19 داشته‌اند (وبآوساینس) به‌ترتیب شامل لوفتوس، لواندوفسکی، اکلر یوخ، اوتگار و ویگتس دی بی بودند؛ رتبه پنجم مربوط به نویسندگان فاقد نام بود که به‌جای رتبه ششم نویسندگان پرتولید در حوزه اینفودمیک کرونا را قرار داده شد.
پرتولیدترین دانشگاه ها و مؤسسات علمی در حوزه اینفودمیک در مورد کووید-19 (وبآوساینس) به‌ترتیب شامل دانشگاه‌های پژوهشی لیگ اروپا با 344 رکورد علمی، دانشگاه کلیفرنیا با 315 رکورد علمی، دانشگاه هاروارد با 214 رکورد علمی، دانشگاه لندن با 198 رکورد علمی و دانشگاه تگزاس با 158 رکورد علمی بودند.
پرتولیدترین مؤسسات منتشرکننده پژوهش‌های حوزه اینفودمیک در مورد کووید-19 (وبآوساینس) به‌ترتیب شامل الزویر، تیلور، اشپرینگر، وایلی و سیج بودند.
در جدول شماره 1 بیشترین حوزه پژوهشی در حوزه اینفودمیک در مورد کووید-19 (وبآوساینس) ارائه شده است.
نتایج حاصل از پایگاه وبآوساینس
10 کشوری که بیشترین تولیدات در حوزه اینفودمیک در مورد کووید-19 را داشته‌اند، به‌ترتیب شامل ایالات متحده امریکا، کشور انگلستان، استرالیا، کانادا، جمهوری خلق چین، آلمان، اسپانیا، ایتالیا، هند و کشور هلند بودند. کشور ایران با تولید 59 رکورد معادل 0/719 درصد در رده 33 جهان قرار گرفته بود.
نقشه کلی خروجی پایگاه وبآوساینس به شرح ذیل می‌باشد که ارتباطات بین کووید-19 و واکسن و عمل واکسیناسیون، سلامتی و غیره به وضوح قابل مشاهده است که نشان از وجود اینفودمیک بیشتر در این حوزه‌های مرتبط با کووید-19 می‌باشد (نقشه شماره 1):
نخستین بار، واژه «اینفودمیک» را آیزنباخ ابداع کرد [1]. به گفته سازمان بهداشت جهانی، هنگامی که یک اتفاق اورژانسی در جامعه در سطح ملی یا بین‌المللی رخ می‌دهد، نیاز به اطلاعات به‌روز و معتبر افزایش می‌یابد. بنابراین تارنمایی متعلق به همین سازمان با عنوان «شبکه اطلاعاتی سازمان بهداشت جهانی برای همه‌گیری‌ها» ایجاد شده است؛ هدفش این است که به عموم مردم اجازه دهد تا به توصیه‌ها و اطلاعات به‌موقع، دقیق و قابل درک از منابع قابل اعتماد در مورد رویدادها و شیوع‌های بهداشت عمومی دسترسی داشته باشند. در حال حاضر وضعیت اضطراری بهداشت عمومی مربوط به همه‌گیری ناشی از کووید-19 است [1]. جنبش ضد واکسیناسیون کووید-19 در حال حاضر در حال افزایش است و اطلاعات نادرست برخط درباره ایمنی واکسن، باعث کاهش نگران‌کننده نرخ واکسیناسیون در سراسر جهان شده است [2].
اینفودمیک، اطلاعات بیش از حد، ازجمله اطلاعات نادرست یا گمراه‌کننده در محیط‌های دیجیتالی و نیز فیزیکی در طول شیوع یک بیماری است. اینفودمیک، باعث سردرگمی و رفتارهای پرخطر می‌شود که می‌تواند به سلامت آسیب برساند. همچنین منجر به بی‌اعتمادی به مقامات بهداشتی و تضعیف پاسخ بهداشت عمومی می‌شود [3]. به گفته سورگا، کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی می‌توانند در مبارزه با شیوع اطلاعات نادرست، نقش مهمی را ایفا کنند [4].
مطابق پژوهش اسمال، اینفودمیک به اندازه همه‌گیری‌ها، جدی است و می‌تواند با سرعتی بالاتر از همه‌گیری شیوع پیدا کند. ازاین‌رو، برخورد مناسب و به‌موقع با اینفودمیک به منظور ارتقای سلامت، رفاه و کمک به پیشگیری، واکسیناسیون و مدیریت بیماری همه‌گیر کووید-19 بسیار مهم و ضروری است [5]. به گفته کوود هاری و همکاران و چو و همکاران، ظهور اینترنت و رسانه‌های اجتماعی باعث تشدید ایجاد و انتشار اطلاعات نادرست در همه زمینه‌های سلامت شده است [6].
بنابراین با عنایت به افزایش و گسترش اطلاعات نادرست سهوی و عمدی در شبکه‌های اجتماعی در حوزه کووید-19 و نیز تأکید سازمان بهداشت جهانی بر لزوم توجه به اینفودمیک مرتبط با همه‌گیری ناشی از ویروس کووید-19، پژوهش حاضر بر آن است تا به ترسیم ساختار علمی حوزه اینفودمیک کووید-19 بپردازد.
پژوهش حاضر بر آن است تا با رویکرد علم‌سنجی به اهداف زیر دست یابد:
-تحلیل بیشترین مقولات مورد استفاده در حوزه اینفودمیک ویروس کووید-19،
- شناسایی کشورها از حیث تولیدات علمی در حوزه اینفودمیک ویروس کووید-19،
-شناسایی نویسندگان منتشرکننده مقالات علمی حوزه اینفودمیک ویروس کووید-19،
-تحلیل هم نگاشتی تولیدات علمی حوزه اینفودمیک ویروس کووید-19.
به نظر می‌رسد، نخستین تلاش‌های نظام‌مند در داخل کشور ایران، برای مبارزه با اینفودمیک کووید-19، توسط دانشگاه علوم پزشکی تهران انجام شده باشد. به گزارش آشورخانی و همکاران، حدود 300 محتوا، مشتمل بر «متن»، «تصویر»، «پادکست»، «فیلم» و غیره درخصوص آموزش همگانی اینفودمیک ویروس کرونا و رفع ابهام درباره شایعات، تولید و در وبسایت دانشکده علوم پزشکی تهران قرار داده شده است [7].
سیف و همکاران [8]، در مصاحبه با متخصصان حوزه رسانه و بحران، دریافتند رسانه‌های اجتماعی خط مقدم، اخبار جعلی در بحران‌ها هستند. ضمن اینکه جلب مشارکت کارشناسان خبره حوزه سلامت در کنار استخدام فارغ التحصیلان دانشگاهی درزمینه مبارزه با اینفودمیک کووید-19 در رسانه‌های اجتماعی برخط، پیشنهاد شده است.
جرمنی و بیلر-اندرنو ضمن مطالعه رفتار حامیان ضد واکسیناسیون در رسانه اجتماعی بین‌المللی توییتر دریافتند حامیان ضد واکسیناسیون محتوای اصلی کمتری در توییتر تولید می‌کنند، اما محتوای بیشتری را نسبت به کاربران متعلق به گروه واکسیناسیون یا کنترل به اشتراک می‌گذارند. بااین‌حال، میانگین مشارکت محاسبه‌شده به‌عنوان مجموع نظرات، لایک‌ها (پسندیدن) و بازتوییت‌های دریافت‌شده توسط یک توییت ضد واکسیناسیون، در مقایسه با توییت‌هایی که توسط پروفایل‌های طرفدار واکسیناسیون منتشر شده‌اند، بسیار کمتر است [2].
هرناندز و همکاران، ضمن تحلیل محتوای کیفی حدود 1 ملیون توییت مرتبط با مکالمات واکسن کووید-19 در شبکه اجتماعی توییتر دریافتند که فقط 10 درصد از محتوای توییت‌های پیش‌گفت، توسط افراد معتبر و سرشناس متعلق به جامعه پزشکی منتشر شده است. ضمن اینکه فقدان رسیدگی به انتشار اطلاعات نادرست در حوزه یادشده، دیده شده است [9].
سینگ و همکاران، طی نظرسنجی بین‌المللی از 18400 فرد متعلق به 40 کشور، دریافتند ارتباط بسیار قوی میان «باورپذیری اطلاعات غلط» با « تردید در انجام واکسیناسیون» وجود دارد. ضمن اینکه نیمی از کاربران آنلاینی که با شایعات مواجه می‌شدند، درستی آن‌ها را ممکن بود بررسی کنند. همچنین، افراد ساکن در کشورهای فقیرتر، بیشتر از سایرین مستعد «مواجه شدن» و نیز «باورپذیری اطلاعات غلط» بودند [10].
دمویاکر و همکاران، ضمن نظرسنجی آنلاین از 1800 دانشجوی وابسته به 5 دانشگاه دولتی واقع در پایتخت غنا، دریافتند هجوم شایعات و اطلاعات نادرست در شبکه‌های اجتماعی مجازی در مورد کووید-19 باعث وحشت و بی‌اعتمادی نسبت به تزریق واکسن می‌شود [11]. به گفته اسمال، مشارکت و نظارت دولت‌ها در جلوگیری از انتشار اینفودمی ویروس کرونا در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند مؤثر واقع شود [5].
براساس مطالعه‌ای از کودهاری و همکاران، «زنان» و «جوانان»، بیش از سایرین، مستعد باور کردن و نیز انتشار اطلاعات نادرست در هنگام شیوع بیماری‌های عفونی هستند. همچنین، اضطراب و کم بودن سطح تحصیلات علمی، منجر به مصرف اطلاعات نادرست سهوی می‌شود. ضمن اینکه رسانه‌های جمعی به‌ویژه رسانه‌های اجتماعی برخط، تا حد زیادی در انتشار اطلاعات نادرست نقش دارند [6].
به گفته اسکات، برای مبارزه با ایفودمیک ویروس کووید-19 به جای اینکه پزشکان و یا افراد مؤثر، به افشاگری در مقابل اطلاعات غلط بپردازند، بهتر است به مردم آموزش داده شود که به هر پیامی یا هر اطلاعاتی اعتماد نکنند و اگر این مهم، با کمک نهادهای دولتی و نیز با حضور و مشارکت تمامی حوزه‌های علمی بین رشته‌ای صورت گیرد، نتیجه‌بخش‌تر خواهد بود. گرچه تلاش‌های فردی در تفهیم غلط بودن اطلاعات نادرست سهوی یا عمدی نیز می‌تواند مفید باشد [12].
بنابر سخنان آیزنباخ به‌عنوان نخستین اینفودمیولوژیست، مدیریت اینفودمیک دارای 4 رکن اصلی «نظارت بر اطلاعات»، «ایجاد ظرفیت سواد سلامت الکترونیک و سواد علمی»، «تشویق به پالایش دانش و فرآیندهای بهبود کیفیت مانند بررسی و تحلیل واقعیت» و «ترجمه دقیق و به موقع دانش، به حداقل رساندن عوامل تحریف‌کننده مانند تأثیرات سیاسی یا تجاری» می‌باشد. ضمن اینکه موارد گفته‌شده در تضاد کامل با واقعیت‌های سوءمدیریت اطلاعاتی و حذف‌های نادرست (فیلترینگ) بالادستی است؛ تا جایی که پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر سیاست‌های تبلیغاتی دارند که سازمان‌های علمی و ناشران علمی را کنار می‌گذارند و علم مورد تحلیل را به‌عنوان «محتوای نامناسب» قلمداد می‌کنند [13]. نتایج مطالعه هورتن، نشان داده است که آماده‌سازی ذهنی مردم برای پذیرش واکسن کووید-19 در سطح بسیارکمی انجام شده است. ضمن اینکه انتشار اطلاعات نادرست نیز به این موضوع دامن می‌زند [14].
بنابر مطالعه لومبا و همکاران، در هر دو کشور انگلستان و ایالات متحده آمریکا، انتشار اطلاعات نادرست برخط، با کاهش تمایل به انجام واکسیناسیون کووید-19 همراه است [15].
گابارن و همکاران، ضمن مرور نظام‌مند بر روی مقالات منتشرشده حوزه «انشار اطلاعات نادرست درباره کووید-19 در شبکه‌های برخط»، دریافتند رسانه‌های اجتماعی نقش فزاینده‌ای در انتشار اطلاعات دقیق یا صحیح و نیز اطلاعات نادرست دارند [16].
یانگ و همکاران، دو شبکه اجتماعی برخط توییتر و فیس‌بوک را با یکدیگر مقایسه کردند (رویکرد داده‌کاوی) و دریافتند شبکه فیس‌بوک، به‌طور گسترده‌تر و کارآمدتری با انتشار اطلاعات نادرست حوزه کووید-19 مبارزه کرده و به‌عبارت دیگر از منظر حذف یا عدم انتشار اطلاعات اینفودمیک در مورد کووید-19 ، فعال‌تر عمل کرده است [17].
مطالعه حاضر می‌تواند در تکمیل پیشینه‌های داخلی و بین‌المللی یادشده ضمن ترسیم ساختار علمی حوزه ایفودمیک کووید-19 مفید واقع شود و چشم‌اندازی برای آینده باشد.
مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر از نوع کاربردی-علم‌سنجی می‌باشد. داده‌های مورد نیاز از وبگاه علوم (وبآوساینس) و پابمد استخراج شد. جامعه مورد بررسی شامل تمام مدارک تولیدشده در حوزه اینفودمیک برخط ویروس کووید-19 و واکسن آن، در 3 سال اخیر (2019-2022)، نمایه‌شده در وبگاه علوم می‌باشد که شامل 23533 مدرک بود. تحقیق حاضر فاقد نمونه آماری بوده و تمامی جامعه آماری مورد بررسی قرار گرفته است. عملیات جست‌وجو در 22/04/2022 میلادی مقارن با 2 اردیبهشت 1401 شمسی، انجام شد (عبارت مورد جست‌وجو در پایگاه وبآوساینس: (“infodemic” OR (“misinformation” OR “disinformation”)) AND (“COVID-19” OR “vaccine”)) بود و برای ذخیره داده‌ها، از قسمت ذخیره وبگاه علوم استفاده شد. جهت تحلیل یافته‌های پایگاه وبآوساینس، ابتدا از قسمت تحلیل وبگاه علوم و در ادامه، جهت ترسیم جداول از نسخه 2019 نرم‌افزار اکسل استفاده شد. جهت ترسیم نقشه‌های علمی نگاشتی و هم‌رخدادی و تعیین خوشه‌های علمی و خوشه‌های هم‌رخدادی تازه شکل‌گرفته، از نرم‌افزار ویس ویوئر نسخه 6/1 استفاده شد. قبل از ترسیم نقشه‌ها، ابتدا برای نرمال‌سازی داده‌ها از روش Strength Association استفاده و سپس با استفاده از ماتریس Visualization Network، نقشه‌های مربوط به ساختار علمی حوزه ایفودمیک ویروس کرونا (کووید-19) ترسیم شد. در قسمت بعدی مطالعه داده‌های مورد نیاز از وبگاه پابمد استخراج شد.
جامعه مورد بررسی در این قسمت مطالعه را تمام مدارک تولیدشده در حوزه اینفودمیک برخط ویروس کووید-19 و واکسن آن، در 3 سال اخیر (2019-2022)، نمایه‌شده در پایگاه پابمد، تشکیل داد که شامل 21325 مدرک بود. عبارت مورد جست‌وجو در پایگاه پابمد شامل: (infodemic[Title/Abstract]) OR (infode*[Title/Abstract]) OR (misinformation[Title/Abstract]) OR (misinfor[Title/Abstract]) OR (disinformation[Title/Abstract]) OR (disinfor[Title/Abstract]) AND (covid[Title/Abstract]) OR (COVID-19[Title/Abstract]) OR (covid 19[Title/Abstract]) OR (covid_19[Title/Abstract]) بود و برای ذخیره داده‌ها، از قسمت ذخیره پابمد استفاده شد. برای تحلیل یافته‌های پایگاه پابمد و ترسیم نقشه‌های علمی نگاشتی و هم‌رخدادی و تعیین خوشه‌های علمی و خوشه‌های هم‌رخدادی تازه شکل‌گرفته، نیز به مانند یافته‌های پایگاه وبآوساینس و با نرم‌افزارهای نامبرده در قسمت قبلی مطالعه، عمل شد. ازآنجاکه نمونه‌های مورد بررسی شامل مدارک علمی همچون مقالات پژوهشی، مروری و کتب می‌باشد، بنابراین پژوهش حاضر فاقد ملاحظات اخلاقی می‌باشد.
یافته‌ها
یافته‌های حاصل از بررسی مقولات علمی استخراج شده از پایگاه وبآوساینس نشان داد که مهم‌ترین حوزه‌های پژوهشی مورد علاقه پژوهشگران در مطالعه مربوط به اینفودمیک حوزه کرونا شامل موضوعات سلامت عمومی و سلامت حرفه‌ای با 884 رکورد و بعد از آن حوزه ارتباطات و نقش آن در اینفودمیک با 778 رکورد و موضوعات روان‌شناسی با 599 و علوم کامپیوتر و اطلاع رسانی با 573 رکورد بودند.
نویسندگانی که بیشترین تولید را در حوزه اینفودمیک در مورد کووید-19 داشته‌اند (وبآوساینس) به‌ترتیب شامل لوفتوس، لواندوفسکی، اکلر یوخ، اوتگار و ویگتس دی بی بودند؛ رتبه پنجم مربوط به نویسندگان فاقد نام بود که به‌جای رتبه ششم نویسندگان پرتولید در حوزه اینفودمیک کرونا را قرار داده شد.
پرتولیدترین دانشگاه ها و مؤسسات علمی در حوزه اینفودمیک در مورد کووید-19 (وبآوساینس) به‌ترتیب شامل دانشگاه‌های پژوهشی لیگ اروپا با 344 رکورد علمی، دانشگاه کلیفرنیا با 315 رکورد علمی، دانشگاه هاروارد با 214 رکورد علمی، دانشگاه لندن با 198 رکورد علمی و دانشگاه تگزاس با 158 رکورد علمی بودند.
پرتولیدترین مؤسسات منتشرکننده پژوهش‌های حوزه اینفودمیک در مورد کووید-19 (وبآوساینس) به‌ترتیب شامل الزویر، تیلور، اشپرینگر، وایلی و سیج بودند.
در جدول شماره 1 بیشترین حوزه پژوهشی در حوزه اینفودمیک در مورد کووید-19 (وبآوساینس) ارائه شده است.
نتایج حاصل از پایگاه وبآوساینس
10 کشوری که بیشترین تولیدات در حوزه اینفودمیک در مورد کووید-19 را داشته‌اند، به‌ترتیب شامل ایالات متحده امریکا، کشور انگلستان، استرالیا، کانادا، جمهوری خلق چین، آلمان، اسپانیا، ایتالیا، هند و کشور هلند بودند. کشور ایران با تولید 59 رکورد معادل 0/719 درصد در رده 33 جهان قرار گرفته بود.
نقشه کلی خروجی پایگاه وبآوساینس به شرح ذیل می‌باشد که ارتباطات بین کووید-19 و واکسن و عمل واکسیناسیون، سلامتی و غیره به وضوح قابل مشاهده است که نشان از وجود اینفودمیک بیشتر در این حوزه‌های مرتبط با کووید-19 می‌باشد (نقشه شماره 1):
در اینجا به‌صورت جزئی‌تر، 4 خوشه تشکیل‌شده در نقشه یاددشده را مورد بررسی قرار داده است. کلیدواژه‌‌هایی که اینفودمیک در خصوص آن‌ها در هر خوشه بیشتر موجود بوده و یا دانشمندان در حوزه اینفودمیک آن کلیدواژه‌ها، بیشتر مطالعه کرده‌اند، بررسی می‌شوند:
خوشه اول (وبآوساینس) از آیتم های child, evaluation, immunogenicity, safety و vaccine تشکیل شده است.
خوشه دوم (وبآوساینس) از هم رخدادهای China, healthcare worker, vaccination و willingness تشکیل شده است.
خوشه سوم (وبآوساینس) از هم رخدادهای covid, MRNA vaccine و vaccine hesitancy تشکیل شده است.
خوشه چهارم (وبآوساینس) از هم رخدادهای vaccine development و ارتباطش با خوشه‌های 3 گانه دیگر تشکیل شده است.
نقشه‌های علم نگاشتی حاصل از پایگاه پابمد
نقشه شماره 2 به ترسیم کلی علم نگاشتی خروجی از پایگاه پابمد پرداخته است.
خوشه اول (وبآوساینس) از آیتم های child, evaluation, immunogenicity, safety و vaccine تشکیل شده است.
خوشه دوم (وبآوساینس) از هم رخدادهای China, healthcare worker, vaccination و willingness تشکیل شده است.
خوشه سوم (وبآوساینس) از هم رخدادهای covid, MRNA vaccine و vaccine hesitancy تشکیل شده است.
خوشه چهارم (وبآوساینس) از هم رخدادهای vaccine development و ارتباطش با خوشه‌های 3 گانه دیگر تشکیل شده است.
نقشه‌های علم نگاشتی حاصل از پایگاه پابمد
نقشه شماره 2 به ترسیم کلی علم نگاشتی خروجی از پایگاه پابمد پرداخته است.
در این نقشه که درواقع به بررسی علمنگاشتی کلی پژوهش‌های حوزه اینفودمیک با استفاده از پایگاه پابمد پرداخته است، تفاوت‌هایی با نقشه وبآوساینس دارد مانند پرداختن بیشتر دانشمندان به حوزه مرتبط با بیمار، اطلاعات، مدیریت، خروجی درمان یا مداخله‌ها، ریسک فاکتورها و علائم بالینی بیماری است و ازآنجاکه حوزه کووید-19 در حوزه علوم سلامت است، بنابراین نقشه پابمد برای ما از ارزش خاصی برخوردار است. به مشابه قسمت قبلی در این قسمت هم به بررسی خوشه‌های تشکیل‌شده در نقشه پابمد که شامل 4 خوشه است، به صورت جزئی می‌پردازیم:
خوشه اول نقشه علمنگاشتی حاصل از داده‌های پابمد شامل 18 آیتم است که بیشتر به رخدادهای سن، مرگ، تشخیص، بیماری، ریسک فاکتورها، مرگ‌ومیر و مدیریت مرتبط با کووید-19 پرداخته است.
در خوشه دوم که شامل 11 آیتم می‌باشد، بیشتر بر فاکتورها، دولت، واکسیناسیون، اطلاعات نادرست و اطلاعات و رسانه‌های اجتماعی پرداخته شده است.
خوشه سوم شکل‌گرفته از خروجی‌های پایگاه پابمد شامل 2 آیتم تشویش و وحشت و است.
خوشه چهارم (پابمد) شامل جهان و ارتباط آن با 3 خوشه دیگر می‌باشد.
بحث
خروجی‌های پایگاه وبآوساینس نشان داد که مقولات بهداشت حرفه‌ای و عمومی، ارتباطات، تجارب روان‌شناسی و علوم کامپیوتر و سیستم‌های اطلاعاتی و غیره از مهم‌ترین مقولات مورد مطالعه در حوزه اینفودمیک مرتبط با همه‌گیری کووید-19 بوده است و لوفتوس نویسنده‌ای است که بیشترین تولیدات علمی در حوزه یادشده را داشته است. دانشگاه‌های مرتبط با لیگ پژوهش اروپا بیشترین تولیدات علمی و دانشگاه‌های کالیفرنیا، هاروارد و دانشگاه لندن رتبه‌های بعدی در حوزه بیشترین تولیدات علمی حوزه اینفودمیک مرتبط با همه‌گیری کووید-19 را به خود اختصاص داده‌اند. مؤسسات انتشاراتی الزویر، تیلور و فرانسیس، اشپرینگر به‌ترتیب بیشترین تولیدات علمی حوزه یادشده را منتشر کرده‌اند و به حوزه‌های علمی فیزیولوژی، علوم کامپیوتر و بهداشت حرفه‌ای و عمومی بیشترین توجه را دانشمندان داشته‌اند.
کشورهای ایالات متحده امریکا، انگلیس و استرالیا رتبه اول تا سوم و ایران رتبه 33 جهان را در بین کشورهای تولیدکننده علمی در حوزه اینفودمیک مرتبط با کووید-19 را به خود اختصاص داده است. نقشه علمنگاشتی حاصل از پایگاه وبآوساینس شامل 4 خوشه بود:
خوشه اول آیتم‌های child, evaluation, immunogenicity, safety و vaccine، خوشه دوم هم رخدادهای China, healthcare worker, vaccination و willingness، خوشه سوم هم رخدادهای covid, MRNA vaccine و vaccine hesitancy، خوشه چهارم هم رخدادهای vaccine development و ارتباط آن با خوشه‌های 3 گانه دیگر از اهمیت بیشتری قائل بودند.
نقشه علمنگاشتی حاصل از پایگاه پابمد نیز شامل 4 خوشه بود که در خوشه اول رخدادهای سن، مرگ، تشخیص، بیماری، ریسک فاکتورها، مرگ‌ومیر و مدیریت مرتبط با کووید-19 در خوشه دوم هم‌رخدادهای فاکتورها، دولت، واکسیناسیون ،اطلاعات نادرست و اطلاعات و رسانه‌های اجتماعی و در خوشه سوم 2 آیتم تشویش و وحشت و خوشه چهارم جهان به همراه ارتباط آن با 3 خوشه دیگر قابل مشاهده بود.
نتایج مطالعه سیف و همکاران مشابه خروجی نقشه علمنگاشتی حاصل از پابمد در مطالعه حاضر نشان داد که رسانه‌های اجتماعی خط مقدم اخبار جعلی در بحران‌ها هستند [8].
همچنین مطالعه دمویاکر و همکاران، نیز به مانند مطالعه حاضر اهمیت شبکه‌های اجتماعی مجازی در اینفودمیک مرتبط با کووید-19 را نشان داد [11]. هرناندز و همکاران، نیز به مثابه مطالعه حاضر دریافتند که انتشار اطلاعات نادرست در حوزه همه‌گیری کووید-19 از نمونه‌های اینفودمیک در حوزه کووید-19 می‌باشد [9]. سینگو همکاران، دریافتند که افراد ساکن در کشورهای فقیرتر، بیشتر از سایرین مستعد «مواجه شدن» و نیز «باورپذیری اطلاعات غلط» هستند، درحالی‌که در مطالعه جاضر هیچ هم‌رخدادی مرتبط با ثروت یا فقر و یا کلیدواژه‌های مرتبط دیده نشد [10].
به گفته اسمال، مشارکت و نظارت دولت‌ها در جلوگیری از انتشار اینفودمی ویروس کرونا در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند مؤثر واقع شود [5] که این یافته مشابه خروجی حاصل از نقشه‌های علم نگاشتی مطالعه حاضر مبنی بر اهمیت دولت‌ها و شبکه‌های اجتماعی در اینفودمیک حوزه کووید-19 است. مطالعه کودهاری و همکاران، بر اضطراب و سطح تحصیلات علمی، رسانه‌های جمعی به‌ویژه رسانه‌های اجتماعی برخط، در انتشار اطلاعات نادرست تأکید داشت [6] که مشابه یافته‌های مطالعه حاضر می‌باشد. اسکات، برای مبارزه با ایفودمیک ویروس کووید-19 به کمک نهادهای دولتی اشاره کرده است [12] که اهمیت هم‌رخدادی دولت‌ها در نقشه‌های علمنگاشتی مطالعه حاضر نیز مشهود است.
بنابر سخنان آیزنباخ پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر، سیاست‌های تبلیغاتی دارند که سازمان‌های علمی و ناشران علمی را کنار می‌گذارند و علم مورد تحلیل را به‌عنوان «محتوای نامناسب» قلمداد می‌کنند [13] که به مثابه مطالعه حاضر اهمیت و تأثیر رسانه‌های اجتماعی در انتشار اینفودمیک را نشان می‌دهد.
لومبا و همکاران دریافتند که در کشورهای انگلستان و ایالات متحده آمریکا، انتشار اطلاعات نادرست برخط، با کاهش تمایل به انجام واکسیناسیون کووید-19 همراه است [15] و جالب توجه است که یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد که کشورهای یادشده دارای بیشترین تولیدات علمی در حوزه اینفودمیک مرتبط با کووید-19 می‌باشند و می‌توان گفت که یافته‌های مطالعه حاضر و لومبا و همکاران در کنار هم نشان از دغدغه این کشورها نسبت به ترویج اینفودمیک در حوزه کووید-19 و درنتیجه کاهش نرخ واکسیناسیون را دارد. گابارن و همکاران نیز [16] به مانند هم‌رخدادهای مطالعه حاضر، انشار اطلاعات نادرست درباره کووید-19 در شبکه‌های برخط و نقش رسانه‌های اجتماعی در انتشار اطلاعات صحیح و نیز اطلاعات نادرست را دریافتند. همچنین این یافته‌ها را مطالعه یانگ و همکاران [17] نیز تأیید می‌کند.
درپایان می‌توان گفت شبکه‌های اجتماعی، نقش دولت‌ها در جلوگیری از اینفودمیک، اضطراب حاصل از اینفودمیک و تأثیر سطح تحصیلات علمی افراد در ترویج اینفودمیک، نقش سازمان‌ها و ناشران علمی و همچنین ارتباط اینفودمیک با نرخ واکسیناسیون از مهم‌ترین یافته‌های مشابه مطالعه حاضر با دیگر مطالعات و همچنین مهم‌ترین آیتم‌های مرتبط با اینفودمیک مرتبط با کووید-19 می‌باشد.
نتیجه‌گیری
می‌توان نتیجه گرفت که برای کنترل اینفودمیک حوزه کووید-19 نیاز به سیاستگذاری در حوزه، اطلاعات منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی و نقش دولت‌ها در کنترل آن است. توجه به ارتباط اینفودمیک با نرخ واکسیناسیون از مهم‌ترین آیتم‌های مرتبط با اینفودمیک حوزه کووید-19 می‌باشد که نیازمند سیاستگذاری صحیح توسط وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در این حوزه می‌باشد. نقشه علمنگاشتی حاصل از پایگاه وبآوساینس شامل 4 خوشه و آیتم‌های child, evaluation, covid, MRNA vaccine و vaccine development مهم‌ترین هم-رخدادها را تشکیل داه بود. همچنین نقشه علمنگاشتی حاصل از پایگاه پابمد شامل 4 خوشه بود که هم‌رخدادهای سن، مرگ، تشخیص، دولت، واکسیناسیون، اطلاعات نادرست و رسانه‌های اجتماعی مهم‌ترین آیتم‌های تشکیل‌دهنده این نقشه بودند.
محدودیت‌ها
ازآنجاکه مطالعه حاضر از نوع علم‌سنجی بوده و با بیمار و نمونه‌های انسانی و حیوانی ارتباط نداشته است، بنابراین تنها محدودیت موجود دسترسی به پایگاه وبآوساینس و قطع و وصل شدن پایگاه بود و محدودیت دیگری وجود نداشت.
پیشنهادات
از نتایج مطالعه حاضر می‌توان در حوزه سیاستگذاری سلامت و همچنین یافتن راه حلی برای کاستن ترویج اطلاعات نادرست سهوی و عمدی استفاده کرد. مطالعه حاضر بیشترین اینفودمیک ایجادشده در حوزه‌های مختلف کووید-19 را استخراج کرده است و سیاستگذاران سلامت با آگاهی بیشتر مردم از طریق رسانه‌های مختلف می‌توانند باعث کاهش ترویج اطلاعات نادرست توسط شبکه‌های اجتماعی، صفحات وب، رسانه‌های جمعی و غیره شوند.
در نهایت به‌عنوان حوزه‌ای جهت مطالعه پیشنهاد می‌شود به بررسی راه‌های کاهش اینفودمیک در حوزه بیماری ناشی از کووید-19 و به‌ویژه واکسیناسیون در برابر این ویروس پرداخته شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
ازآنجاکه مطالعه حاضر از نوع علم‌سنجی بوده و جامعه مورد بررسی مدارک کتابشناختی می‌باشند، بنابراین فاقد دستوراعمل اخلاقی خاصی است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
نگارش مقدمه و بیان مسئله و پیشینه پژوهش و ویرایش نهایی مقاله: مریم طاوسی؛ ترسیم نقشه‌های علم نگاشتی و روش‌شناسی و نتایج مقاله: سعید شیرشاهی؛ نگارش قسمت بحث و نتیجه‌گیری مقاله و نظارت بر پژوهشگران: دکتر نصرت ریاحی‌نیا.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
اساتید گرامی، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی تهران و گروه کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی علوم پزشکی اصفهان بابت همکاری دوجانبه‌ای که در جهت نگارش این مطالعه داشتند، تقدیر و تشکر می‌شود.
خوشه اول نقشه علمنگاشتی حاصل از داده‌های پابمد شامل 18 آیتم است که بیشتر به رخدادهای سن، مرگ، تشخیص، بیماری، ریسک فاکتورها، مرگ‌ومیر و مدیریت مرتبط با کووید-19 پرداخته است.
در خوشه دوم که شامل 11 آیتم می‌باشد، بیشتر بر فاکتورها، دولت، واکسیناسیون، اطلاعات نادرست و اطلاعات و رسانه‌های اجتماعی پرداخته شده است.
خوشه سوم شکل‌گرفته از خروجی‌های پایگاه پابمد شامل 2 آیتم تشویش و وحشت و است.
خوشه چهارم (پابمد) شامل جهان و ارتباط آن با 3 خوشه دیگر می‌باشد.
بحث
خروجی‌های پایگاه وبآوساینس نشان داد که مقولات بهداشت حرفه‌ای و عمومی، ارتباطات، تجارب روان‌شناسی و علوم کامپیوتر و سیستم‌های اطلاعاتی و غیره از مهم‌ترین مقولات مورد مطالعه در حوزه اینفودمیک مرتبط با همه‌گیری کووید-19 بوده است و لوفتوس نویسنده‌ای است که بیشترین تولیدات علمی در حوزه یادشده را داشته است. دانشگاه‌های مرتبط با لیگ پژوهش اروپا بیشترین تولیدات علمی و دانشگاه‌های کالیفرنیا، هاروارد و دانشگاه لندن رتبه‌های بعدی در حوزه بیشترین تولیدات علمی حوزه اینفودمیک مرتبط با همه‌گیری کووید-19 را به خود اختصاص داده‌اند. مؤسسات انتشاراتی الزویر، تیلور و فرانسیس، اشپرینگر به‌ترتیب بیشترین تولیدات علمی حوزه یادشده را منتشر کرده‌اند و به حوزه‌های علمی فیزیولوژی، علوم کامپیوتر و بهداشت حرفه‌ای و عمومی بیشترین توجه را دانشمندان داشته‌اند.
کشورهای ایالات متحده امریکا، انگلیس و استرالیا رتبه اول تا سوم و ایران رتبه 33 جهان را در بین کشورهای تولیدکننده علمی در حوزه اینفودمیک مرتبط با کووید-19 را به خود اختصاص داده است. نقشه علمنگاشتی حاصل از پایگاه وبآوساینس شامل 4 خوشه بود:
خوشه اول آیتم‌های child, evaluation, immunogenicity, safety و vaccine، خوشه دوم هم رخدادهای China, healthcare worker, vaccination و willingness، خوشه سوم هم رخدادهای covid, MRNA vaccine و vaccine hesitancy، خوشه چهارم هم رخدادهای vaccine development و ارتباط آن با خوشه‌های 3 گانه دیگر از اهمیت بیشتری قائل بودند.
نقشه علمنگاشتی حاصل از پایگاه پابمد نیز شامل 4 خوشه بود که در خوشه اول رخدادهای سن، مرگ، تشخیص، بیماری، ریسک فاکتورها، مرگ‌ومیر و مدیریت مرتبط با کووید-19 در خوشه دوم هم‌رخدادهای فاکتورها، دولت، واکسیناسیون ،اطلاعات نادرست و اطلاعات و رسانه‌های اجتماعی و در خوشه سوم 2 آیتم تشویش و وحشت و خوشه چهارم جهان به همراه ارتباط آن با 3 خوشه دیگر قابل مشاهده بود.
نتایج مطالعه سیف و همکاران مشابه خروجی نقشه علمنگاشتی حاصل از پابمد در مطالعه حاضر نشان داد که رسانه‌های اجتماعی خط مقدم اخبار جعلی در بحران‌ها هستند [8].
همچنین مطالعه دمویاکر و همکاران، نیز به مانند مطالعه حاضر اهمیت شبکه‌های اجتماعی مجازی در اینفودمیک مرتبط با کووید-19 را نشان داد [11]. هرناندز و همکاران، نیز به مثابه مطالعه حاضر دریافتند که انتشار اطلاعات نادرست در حوزه همه‌گیری کووید-19 از نمونه‌های اینفودمیک در حوزه کووید-19 می‌باشد [9]. سینگو همکاران، دریافتند که افراد ساکن در کشورهای فقیرتر، بیشتر از سایرین مستعد «مواجه شدن» و نیز «باورپذیری اطلاعات غلط» هستند، درحالی‌که در مطالعه جاضر هیچ هم‌رخدادی مرتبط با ثروت یا فقر و یا کلیدواژه‌های مرتبط دیده نشد [10].
به گفته اسمال، مشارکت و نظارت دولت‌ها در جلوگیری از انتشار اینفودمی ویروس کرونا در شبکه‌های اجتماعی می‌تواند مؤثر واقع شود [5] که این یافته مشابه خروجی حاصل از نقشه‌های علم نگاشتی مطالعه حاضر مبنی بر اهمیت دولت‌ها و شبکه‌های اجتماعی در اینفودمیک حوزه کووید-19 است. مطالعه کودهاری و همکاران، بر اضطراب و سطح تحصیلات علمی، رسانه‌های جمعی به‌ویژه رسانه‌های اجتماعی برخط، در انتشار اطلاعات نادرست تأکید داشت [6] که مشابه یافته‌های مطالعه حاضر می‌باشد. اسکات، برای مبارزه با ایفودمیک ویروس کووید-19 به کمک نهادهای دولتی اشاره کرده است [12] که اهمیت هم‌رخدادی دولت‌ها در نقشه‌های علمنگاشتی مطالعه حاضر نیز مشهود است.
بنابر سخنان آیزنباخ پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی مانند توییتر، سیاست‌های تبلیغاتی دارند که سازمان‌های علمی و ناشران علمی را کنار می‌گذارند و علم مورد تحلیل را به‌عنوان «محتوای نامناسب» قلمداد می‌کنند [13] که به مثابه مطالعه حاضر اهمیت و تأثیر رسانه‌های اجتماعی در انتشار اینفودمیک را نشان می‌دهد.
لومبا و همکاران دریافتند که در کشورهای انگلستان و ایالات متحده آمریکا، انتشار اطلاعات نادرست برخط، با کاهش تمایل به انجام واکسیناسیون کووید-19 همراه است [15] و جالب توجه است که یافته‌های مطالعه حاضر نشان داد که کشورهای یادشده دارای بیشترین تولیدات علمی در حوزه اینفودمیک مرتبط با کووید-19 می‌باشند و می‌توان گفت که یافته‌های مطالعه حاضر و لومبا و همکاران در کنار هم نشان از دغدغه این کشورها نسبت به ترویج اینفودمیک در حوزه کووید-19 و درنتیجه کاهش نرخ واکسیناسیون را دارد. گابارن و همکاران نیز [16] به مانند هم‌رخدادهای مطالعه حاضر، انشار اطلاعات نادرست درباره کووید-19 در شبکه‌های برخط و نقش رسانه‌های اجتماعی در انتشار اطلاعات صحیح و نیز اطلاعات نادرست را دریافتند. همچنین این یافته‌ها را مطالعه یانگ و همکاران [17] نیز تأیید می‌کند.
درپایان می‌توان گفت شبکه‌های اجتماعی، نقش دولت‌ها در جلوگیری از اینفودمیک، اضطراب حاصل از اینفودمیک و تأثیر سطح تحصیلات علمی افراد در ترویج اینفودمیک، نقش سازمان‌ها و ناشران علمی و همچنین ارتباط اینفودمیک با نرخ واکسیناسیون از مهم‌ترین یافته‌های مشابه مطالعه حاضر با دیگر مطالعات و همچنین مهم‌ترین آیتم‌های مرتبط با اینفودمیک مرتبط با کووید-19 می‌باشد.
نتیجه‌گیری
می‌توان نتیجه گرفت که برای کنترل اینفودمیک حوزه کووید-19 نیاز به سیاستگذاری در حوزه، اطلاعات منتشرشده در شبکه‌های اجتماعی و نقش دولت‌ها در کنترل آن است. توجه به ارتباط اینفودمیک با نرخ واکسیناسیون از مهم‌ترین آیتم‌های مرتبط با اینفودمیک حوزه کووید-19 می‌باشد که نیازمند سیاستگذاری صحیح توسط وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی در این حوزه می‌باشد. نقشه علمنگاشتی حاصل از پایگاه وبآوساینس شامل 4 خوشه و آیتم‌های child, evaluation, covid, MRNA vaccine و vaccine development مهم‌ترین هم-رخدادها را تشکیل داه بود. همچنین نقشه علمنگاشتی حاصل از پایگاه پابمد شامل 4 خوشه بود که هم‌رخدادهای سن، مرگ، تشخیص، دولت، واکسیناسیون، اطلاعات نادرست و رسانه‌های اجتماعی مهم‌ترین آیتم‌های تشکیل‌دهنده این نقشه بودند.
محدودیت‌ها
ازآنجاکه مطالعه حاضر از نوع علم‌سنجی بوده و با بیمار و نمونه‌های انسانی و حیوانی ارتباط نداشته است، بنابراین تنها محدودیت موجود دسترسی به پایگاه وبآوساینس و قطع و وصل شدن پایگاه بود و محدودیت دیگری وجود نداشت.
پیشنهادات
از نتایج مطالعه حاضر می‌توان در حوزه سیاستگذاری سلامت و همچنین یافتن راه حلی برای کاستن ترویج اطلاعات نادرست سهوی و عمدی استفاده کرد. مطالعه حاضر بیشترین اینفودمیک ایجادشده در حوزه‌های مختلف کووید-19 را استخراج کرده است و سیاستگذاران سلامت با آگاهی بیشتر مردم از طریق رسانه‌های مختلف می‌توانند باعث کاهش ترویج اطلاعات نادرست توسط شبکه‌های اجتماعی، صفحات وب، رسانه‌های جمعی و غیره شوند.
در نهایت به‌عنوان حوزه‌ای جهت مطالعه پیشنهاد می‌شود به بررسی راه‌های کاهش اینفودمیک در حوزه بیماری ناشی از کووید-19 و به‌ویژه واکسیناسیون در برابر این ویروس پرداخته شود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
ازآنجاکه مطالعه حاضر از نوع علم‌سنجی بوده و جامعه مورد بررسی مدارک کتابشناختی می‌باشند، بنابراین فاقد دستوراعمل اخلاقی خاصی است.
حامی مالی
این پژوهش هیچ‌گونه کمک مالی از سازمانی‌های دولتی، خصوصی و غیرانتفاعی دریافت نکرده است.
مشارکت نویسندگان
نگارش مقدمه و بیان مسئله و پیشینه پژوهش و ویرایش نهایی مقاله: مریم طاوسی؛ ترسیم نقشه‌های علم نگاشتی و روش‌شناسی و نتایج مقاله: سعید شیرشاهی؛ نگارش قسمت بحث و نتیجه‌گیری مقاله و نظارت بر پژوهشگران: دکتر نصرت ریاحی‌نیا.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
اساتید گرامی، گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی تهران و گروه کتابداری و اطلاع رسانی پزشکی علوم پزشکی اصفهان بابت همکاری دوجانبه‌ای که در جهت نگارش این مطالعه داشتند، تقدیر و تشکر می‌شود.
References
1.World Health Organization. EPI-WIN: World health organization’s epidemic information network. Geneva: World Health Organization; 2023.[Link]
2.Germani F, Biller-Andorno N. The anti-vaccination infodemic on social media: A behavioral analysis. PLoS One. 2021; 16(3):e0247642. [DOI:10.1371/journal.pone.0247642] [PMID] [PMCID]
3.World Health Organization. Infodemic. Geneva: World Health Organization; 2022. [Link]
4.Saroja G. Handling misinformation on covid19: Role of library and information centres-literature review. Pearl. 2021; 15(3):205-11. [DOI:10.5958/0975-6922.2021.00024.3]
5.Samal J. Impact of COVID-19 infodemic on psychological wellbeing and vaccine hesitancy. Egypt J Bronchol. 2021; 15(1):14. [DOI:10.1186/s43168-021-00061-2] [PMCID]
6.Chowdhury N, Khalid A, Turin TC. Understanding misinformation infodemic during public health emergencies due to large-scale disease outbreaks: A rapid review. Z Gesundh Wiss. 2023; 31(4):553-73. [DOI:10.1007/s10389-021-01565-3] [PMID] [PMCID]
7.Ashoorkhani M, Akbari Sari A, Fotouhi A, Yunesian M, Zeraati H, Ehsani-Chimeh E, et al . [A report on one year of public education and quick evidence-based response to popular ques tions in COVID-19 pandemic in the school of public Health, Tehran University of Medical Sciences (Persian)]. Hakim Res J. 2020; 23(3):260-5. [Link]
8.Seyf H, Seyf A, Borojerdi M. [Fake news and the corona crisis emphasis on the views of experts in crisis communication (Persian)]. New Media Stud. 2020; 6(22):361-84. [DOI:10.22054/nms.2021.55153.1039]
9.Hernandez RG, Hagen L, Walker K, O'Leary H, Lengacher C. The COVID-19 vaccine social media infodemic: Healthcare providers' missed dose in addressing misinformation and vaccine hesitancy. Hum Vaccin Immunother. 2021; 17(9):2962-4. [DOI:10.1080/21645515.2021.1912551] [PMID] [PMCID]
10.Singh K, Lima G, Cha M, Cha C, Kulshrestha J, Ahn YY, et al. Misinformation, believability, and vaccine acceptance over 40 countries: Takeaways from the initial phase of the COVID-19 infodemic. PLoS One. 2022; 17(2):e0263381. [DOI:10.1371/journal.pone.0263381] [PMID] [PMCID]
11.Demuyakor J, Nyatuame IN, Obiri S. Unmasking COVID-19 vaccine infodemic in the social media. Online J Commun Media Tech. 2021; 11(4):e202119. [DOI:10.30935/ojcmt/11200]
12.Scott, J. Managing the infodemic about covid-19: Strategies for clinicians and researchers. Acta Psychiatr Scand. 2021; 143(5):377-9. [DOI:10.1111/acps.13290] [PMID] [PMCID]
13.Eysenbach G. How to fight an infodemic: The four pillars of infodemic management. J Med Internet Res. 2020; 22(6):e21820. [DOI:10.2196/21820] [PMID] [PMCID]
14.Horton R. Offline: Managing the COVID-19 vaccine infodemic. Lancet. 202; 396(10261):1474. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)32315-1] [PMID]
15.Loomba S, de Figueiredo A, Piatek SJ, de Graaf K, Larson HJ. Measuring the impact of COVID-19 vaccine misinformation on vaccination intent in the UK and USA. Nat Hum Behav. 2021; 5(3):337-48. [DOI:10.1038/s41562-021-01056-1] [PMID]
16.Gabarron E, Oyeyemi SO, Wynn R. COVID-19-related misinformation on social media: A systematic review. Bull World Health Organ. 2021; 99(6):455-63A. [DOI:10.2471/BLT.20.276782] [PMID] [PMCID]
17.Yang K, Pierri F, Hui P, Axelrod D, Torres-Lugo C, Bryden J, et al. The COVID-19 infodemic: Twitter versus Facebook. Big Data & Soc. 2021; 8(1):205395172110138. [DOI:10.1177/20539517211013861]
2.Germani F, Biller-Andorno N. The anti-vaccination infodemic on social media: A behavioral analysis. PLoS One. 2021; 16(3):e0247642. [DOI:10.1371/journal.pone.0247642] [PMID] [PMCID]
3.World Health Organization. Infodemic. Geneva: World Health Organization; 2022. [Link]
4.Saroja G. Handling misinformation on covid19: Role of library and information centres-literature review. Pearl. 2021; 15(3):205-11. [DOI:10.5958/0975-6922.2021.00024.3]
5.Samal J. Impact of COVID-19 infodemic on psychological wellbeing and vaccine hesitancy. Egypt J Bronchol. 2021; 15(1):14. [DOI:10.1186/s43168-021-00061-2] [PMCID]
6.Chowdhury N, Khalid A, Turin TC. Understanding misinformation infodemic during public health emergencies due to large-scale disease outbreaks: A rapid review. Z Gesundh Wiss. 2023; 31(4):553-73. [DOI:10.1007/s10389-021-01565-3] [PMID] [PMCID]
7.Ashoorkhani M, Akbari Sari A, Fotouhi A, Yunesian M, Zeraati H, Ehsani-Chimeh E, et al . [A report on one year of public education and quick evidence-based response to popular ques tions in COVID-19 pandemic in the school of public Health, Tehran University of Medical Sciences (Persian)]. Hakim Res J. 2020; 23(3):260-5. [Link]
8.Seyf H, Seyf A, Borojerdi M. [Fake news and the corona crisis emphasis on the views of experts in crisis communication (Persian)]. New Media Stud. 2020; 6(22):361-84. [DOI:10.22054/nms.2021.55153.1039]
9.Hernandez RG, Hagen L, Walker K, O'Leary H, Lengacher C. The COVID-19 vaccine social media infodemic: Healthcare providers' missed dose in addressing misinformation and vaccine hesitancy. Hum Vaccin Immunother. 2021; 17(9):2962-4. [DOI:10.1080/21645515.2021.1912551] [PMID] [PMCID]
10.Singh K, Lima G, Cha M, Cha C, Kulshrestha J, Ahn YY, et al. Misinformation, believability, and vaccine acceptance over 40 countries: Takeaways from the initial phase of the COVID-19 infodemic. PLoS One. 2022; 17(2):e0263381. [DOI:10.1371/journal.pone.0263381] [PMID] [PMCID]
11.Demuyakor J, Nyatuame IN, Obiri S. Unmasking COVID-19 vaccine infodemic in the social media. Online J Commun Media Tech. 2021; 11(4):e202119. [DOI:10.30935/ojcmt/11200]
12.Scott, J. Managing the infodemic about covid-19: Strategies for clinicians and researchers. Acta Psychiatr Scand. 2021; 143(5):377-9. [DOI:10.1111/acps.13290] [PMID] [PMCID]
13.Eysenbach G. How to fight an infodemic: The four pillars of infodemic management. J Med Internet Res. 2020; 22(6):e21820. [DOI:10.2196/21820] [PMID] [PMCID]
14.Horton R. Offline: Managing the COVID-19 vaccine infodemic. Lancet. 202; 396(10261):1474. [DOI:10.1016/S0140-6736(20)32315-1] [PMID]
15.Loomba S, de Figueiredo A, Piatek SJ, de Graaf K, Larson HJ. Measuring the impact of COVID-19 vaccine misinformation on vaccination intent in the UK and USA. Nat Hum Behav. 2021; 5(3):337-48. [DOI:10.1038/s41562-021-01056-1] [PMID]
16.Gabarron E, Oyeyemi SO, Wynn R. COVID-19-related misinformation on social media: A systematic review. Bull World Health Organ. 2021; 99(6):455-63A. [DOI:10.2471/BLT.20.276782] [PMID] [PMCID]
17.Yang K, Pierri F, Hui P, Axelrod D, Torres-Lugo C, Bryden J, et al. The COVID-19 infodemic: Twitter versus Facebook. Big Data & Soc. 2021; 8(1):205395172110138. [DOI:10.1177/20539517211013861]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
