دوره 8، شماره 3 - ( پاییز 1401 )
جلد 8 شماره 3 صفحات 233-222 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Asadi Qadiklaei O, Akbari Z, Emami Z. Designing and Validating a Search Questionnaire for Searching in Online Information Resources Based on Clinical Questions Among Iranian Medical Students. JMIS 2022; 8 (3) :222-233
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-358-fa.html
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-358-fa.html
اسدی قادیکلایی ام‌البنین، اکبری زهرا، امامی زهرا. طراحی و اعتبارسنجی پرسش‌نامه جست‌وجو در منابع اطلاعاتی براساس سؤال بالینی در بین دانشجویان پزشکی. اطلاع‌رسانی پزشکی نوین. 1401; 8 (3) :222-233
مرکز تحقیقات غدد، انستیتو غدد درون‌ریز و متابولیسم، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
متن کامل [PDF 4789 kb]
(639 دریافت)
| چکیده (HTML) (1202 مشاهده)
References
متن کامل: (1055 مشاهده)
مقدمه
بی شک ارائه خدمات کارآمد، نیازمند دانش و مهارت است. ازآنجاکه تولید اطلاعات در عصر کنونی روند رو به رشد داشته و از طرفی علم و دانش یکی از مؤلفه‌های پیشرفت تمدن بشری محسوب می‌شود، درزمینه علوم‌پزشکی نیز برای پیشگیری، تشخیص و درمان صحیح و اصولی بیماری‌ها، یافتن راهی برای دست‌یابی به مفیدترین اطلاعات و همگام شدن با آخرین پیشرفت‌های این رشته و تقویت مهارت‌های پژوهشی امری ضروری به نظر می‌رسد [1]. از همین روی برای تقویت این مهارت‌ها رویکردی با عنوان پزشکی مبتنی بر شواهد به وجود آمده است که از‌طریق تنظیم سؤالات مرتبط و استفاده از بهترین شواهد موجود در تصمیم‌گیری برای مراقبت و درمان، میسر می‌شود [2].
پزشکی مبتنی بر شواهد روشی است برای تصمیم‌گیری بالینی با استفاده از بهترین شواهد در دسترس، حاصل از جست‌وجوی ساختارمند و تلفیق آن با تجربه کلینیکی که امکان درمان مناسب بیمار را فراهم می‌‌سازد [3]. این رویکرد در تلاش است شواهد تحقیق را با تخصص بالینی و در نظر گرفتن بهترین شرایط برای بیماران، ادغام کند [4] که می‌توان از آن برای توسعه و تسلط بر تفکر انتقادی، جست‌وجوی متون، کار گروهی و مهارت‌های ارتباطی و توسعه‌ی استدلال بالینی نیز استفاده کرد [5].
ازآنجاکه مهارت امری آموختنی است و پزشکان و دانشجویان پزشکی باید توانایی انتخاب ابزار مناسب برای جست‌وجوی اطلاعات خود داشته باشند؛ باید از راهبردهای مناسب جست‌وجو نیز برای دست‌یابی به اطلاعات مورد‌نیاز استفاده کنند. بنابراین برای بازیابی اطلاعات و افزایش توانایی یادگیری مستقل و مداوم و همچنین توسعه پزشکی مبتنی بر شواهد لازم است دانشجویان پزشکی مهارت‌های استفاده از اینترنت و فناوری اطلاعات را داشته باشند، زیرا با استفاده از اینترنت قادر به جست‌وجو و بازیابی اطلاعات روزآمد، کنترل و تشخیص بیماری، مدیریت و آموزش بیماران خواهند بود، همچنین امکان همکاری و تعامل با سراسر دنیا را خواهند داشت [6].
رویکرد پزشکی مبتنی بر شواهد دارای گام‌هایی است. ابتدا شناسایی نیاز به شواهد درمورد یک موضوع یا بیماری خاص و تبدیل آن به سؤال مشخص. این سؤال می‌تواند در ارتباط با تشخیص، پیش‌آگهی، درمان و عوارض مرتبط با آن باشد. گام بعدی دست‌یابی به مقالات مرتبط با سؤال مورد‌نظر است. پس از طراحی سؤال، چگونگی جست‌وجوی اطلاعات و محل پاسخ به سؤالات مطرح می‌شود [7]. چگونگی ارزیابی دقیق این شواهد، نحوه ادغام شواهد در عمل و در‌نهایت نحوه ارزیابی و نظارت بر عمل، سه مرحله نهایی این رویکرد است [8]. تبحر اطلاعاتی یکی از مراحل پزشکی مبتنی بر شواهد است که تمرکز آن بر شناسایی و دست‌یابی به اطلاعات مفید در حداقل زمان ممکن در فرایند تصمیم‌گیری بالینی است [3]. شاخنسی و همکاران و همکاران در سال 2012 در پژوهش خود به استفاده از دوره تبحر اطلاعاتی برای بهبود نگرش و مهارت دستیاران پرداخته‌اند. نتایج پژوهش آنان نشان داد ارائه این دوره در برنامه درسی دانشجویان به بهبود دانش و مهارت پزشکی مبتنی بر شواهد کمک می‌کند. همچنین استفاده از شواهد در تصمیم‌گیری بالینی مؤثر است. [9]. هو و همکاران در سال 2016 در پژوهش خود تدوین استراتژی جست‌وجو برای پاسخ‌گویی به سؤالات بالینی در میان پزشکان در بخش مراقبت‌های اولیه را بررسی کردند [10]. 6 سؤال بالینی در شرایط مختلف در نظر گرفته شد و نتایج جست‌وجو براساس مدل ساخت سؤالات بالینی مقایسه شد. نتایج نشان داد همبستگی ضعیفی بین نتایج جست‌وجو با استفاده از پایگاه اطلاعاتی مختلف وجود دارد. مدت‌زمان جست‌وجو و غربالگری برای 6 سؤال از 1 تا 4 ساعت متغیر بود. نتایج نشان داد این استرتژی می‌تواند به سؤالات بالینی پزشک براساس شواهد پاسخ دهد [10]. رویکرد تبحر اطلاعاتی افراد را تشویق می‌کند که قبل از جست‌وجو به‌منظور دست‌یابی به اطلاعات از مدل ساخت سؤالات بالینی استفاده کنند که شامل بیمار، مداخله، مقایسه و پیامد است تا نیاز اطلاعاتی واقعی خود را پیدا کنند [11]. بر این اساس پزشکان برای به روز بودن در علم خود بایستی توانایی برقراری ارتباط با محیط الکترونیکی و جست‌وجو در پایگاه‌های اینترنتی را داشته باشند. به همین منظور لازم است ابزاری روا و پایا جهت بررسی نگرش دانشجویان پزشکی در خصوص جست‌وجو در منابع اطلاعاتی براساس طراحی سؤال بالینی وجود داشته باشد. این ابزار، ساده، دقیق و قابل‌درک طراحی شده است و باتوجهبه نبود یک ابزار دقیق در این زمینه در ایران، هدف از این مطالعه طراحی یک پرسش‌نامه روا و پایا از منظر دانشجویان پزشکی در خصوص جست‌وجو در منابع اطلاعاتی براساس طراحی سؤال بالینی است.
مواد و روش‌ها
این مطالعه از نوع (ارزیابی روایی‌پایایی) کاربردی و توصیفی‌مقطعی در خصوص جست‌وجو براساس سؤال بالینی است که در سال 1390 انجام شده است. به‌منظور شناسایی کلیه عوامل مؤثر در سنجش توانایی و طراحی پرسش‌نامه جامع در دسترس، تیمی 5 نفره که متشکل از متخصصان پزشکی (2 نفر) و متخصصان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی (3 نفر) باتوجهبه تخصص‌های موضوعی این 2 رشته و تعدادی از متون مهم در حوزه موضوعی اعتبارسنجی پرسش‌نامه، مورد مطالعه قرار گرفتند. پرسش‌نامه را جهت تشخیص وضوح، ارتباط و تعیین موارد و مشکلات نادیده گرفته‌شده به‌صورت آزمایشی، یک گروه 64 نفره که تصادفی انتخاب شده بودند، پاسخ‌دهی کردند. مشکل خاص و غیر‌قابل‌فهمی گزارش نشد [12].
پس از بررسی‌های صورت‌گرفته روایی صوری از جانب هر دو گروه مورد تأیید قرار گرفت. درمجموع با تأیید متخصصان 18 سؤال انتخاب و روایی صوری ابزار تأیید شد [12].
در این پژوهش پیش از توزیع پرسش‌نامه ملاحظات اخلاقی رعایت شد. بدین شکل که پیش از تکمیل پرسش‌نامه شرکت‌کنندگان از موضوع و روش اجرای مطالعه مطلع شدند و این اطمینان به آن‌ها داده شد که اطلاعات شخصی آن‌ها محرمانه خواهد ماند.
پرسش‌نامه با 18 گویه و 4 فاکتور خودآموزی، انگیزه یادگیری، تبحر اطلاعاتی و تحلیل تهیه شد و برمبنای مقیاس 1 تا 5 لیکرت طبقه‌بندی شد. امتیاز 5 بیشترین امتیاز و 1 نشانگر کمترین امتیاز است. پرسش‌نامه به‌صورت پیش‌آزمون و پس‌آزمون به دانشجویان پزشکی مقطع کارآموزی ارائه و پاسخ‌ها جمع‌آوری شد.
جامعه آماری مطالعه کلیه دانشجویان پزشکی مقطع کارآموزی بیمارستان رسول اکرم (ص) و فیروزگر بودند که دوره روتیشن بخش‌های داخلی را در بیمارستان سپری می‌کردند و 195 نفر را شامل می‌شد. از این تعداد 190 نفر به پرسش‌نامه پاسخ دادند.
برای اعتبارسنجی این ابزار (پرسش‌نامه) جدید لازم بود از 2 نوع اعتبار ترجمه‌ای (اعتبار محتوایی و اعتبار صوری) و اعتبار ساختاری استفاده شود [13].
اعتبار ترجمه‌ای (اعتبار محتوایی و اعتبار صوری)
باتوجهبه تفاوت فرهنگی بین غرب و ایران پرسش‌نامه مورد استفاده باید به‌نحوی‌که جهت پاسخ‌دهی کاربران مناسب باشد ترجمه شود. این عمل با استفاده از یک گروه تمرکز انجام شد. تیم تمرکز متشکل از 3 کارشناس علم اطلاعات و دانش‌شناسی و 2 پزشک بوده است. در‌نهایت پرسش‌نامه‌ای متشکل از 18 پرسش تهیه شد.
اعتبار محتوایی
جهت تأیید اعتبار محتوایی پرسش‌نامه و تأیید اعتبار و روشن بودن هرکدام از گویه‌ها تیمی از متخصصان علوم‌پزشکی و متخصصان علم اطلاعات و دانش‌شناسی پرسش‌نامه را ارزیابی و بررسی کردند. کلیه جوانب مربوط به سنجش توانایی جست‌وجوی اطلاعاتی دانشجویان علوم‌پزشکی در پاسخ به مسائل بالینی در طراحی پرسش‌نامه تأیید شد.
اعتبار صوری
در این روش متخصصان نمونه مورد‌مطالعه پرسش‌نامه را درباره فرض پژوهش اندازه‌گیری کردند که تأیید شد.
اعتبار ساختاری و تحلیل عاملی
از آزمون تحلیل عاملی اکتشافی با چرخش متعامد برای شناسایی ساختار داخلی پرسش‌نامه استفاده شد که هر عامل شامل یک یا چند متغیر بود. قبل از اجرای تجزیه‌و‌تحلیل عاملی از آزمون شاخص کفایت نمونه‌گیری، برای کفایت حجم نمونه و درک کفایت تعداد گویه‌ها برای پیش‌بینی هر مؤلفه استفاده شد. تعداد عامل‌ها باتوجهبه مقدار ویژه هر عامل مشخص شد و عامل‌هایی که مقدار ویژه آن‌ها بیشتر از 1 برآورد شد، به عنوان عامل‌های معنی‌دار در نظر گرفته شدند و در‌نهایت 4 عامل استخراج شد. از آزمون بارتلت برای تعیین ارتباط معنادار بین گویه‌ها جهت ایجاد مبنای منطقی برای تجزیه‌و‌تحلیل استفاده شد. نتایج آزمون شاخص کفایت نمونه‌گیری 0/934 به دست آمده و نشان داد حجم نمونه‌ها جهت انجام تحلیل مناسب بوده است در این آزمون مقدار P=0/000 معنی‌دار بود که بیانگر همبستگی بین متغیرها بود.
تعیین متغیرهای هر عامل
مقادیر هرکدام از متغیرها در عامل‌های مختلف بررسی شد هر جا که بیشترین مقدار مطلق بار عاملی وجود داشته باشد و از نظر آماری نیز معنی‌دار بود (بار عاملی بیشتر از 0/4) متغیرها در آن عامل قرار داده شدند. بر این اساس عامل 1 دارای 6 گویه، عامل 2 دارای 5 گویه، عامل 3 درای 5 گویه و عامل 4 دارای 2 گویه شد.
آزمون اعتباری (آلفای کرونباخ)
این روش رایج‌ترین روش سنجش قابلیت اطمینان پرسش‌نامه در پژوهش‌هاست [14] پایایی پرسش‌نامه در یک پژوهش توسط یک گروه 64 نفره از شرکت‌کنندگان بررسی شد و میزان آن با استفاده از آلفای کرونباخ 0/935 محاسبه شد. در نهایت پرسش‌نامه در دو بخش مشخصات فردی (سن، جنس و وضعیت تأهل) و بخش اصلی سؤالات مورد طراحی قرار گرفته و توزیع شد. از روش‌های آمار توصیفی (فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد) برای ارزیابی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و ارزیابی اهمیت متغیرها استفاده شد برای بررسی ابعاد و عوامل انگیزه‌های مشارکت و روایی ساختاری ابزار تحقیق از روش تحلیل عاملی اکتشافی با چرخش متعامد استفاده شد. کلیه داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 تجزیه‌و‌تحلیل شدند.
یافته‌ها
اطلاعات جمعیت‌شناختی
پرسش‌نامه را 190 نفر متشکل از 75 نفر مرد (39/5 درصد) و 115زن (60/3 درصد) تکمیل کردند. شرکت‌کنندگان در فاصله سنی 21 تا 29 سال قرار داشتند. از این میان 158 نفر (83/2 درصد) مجرد و 32 نفر (16/8 درصد) متأهل بودند.
باتوجهبه نتایج، تحلیل عاملی اکتشافی جهت انجام بررسی بر موارد پرسش‌نامه مناسب ارزیابی شد. با اجرای آزمون تحلیل عاملی و همچنین پس از انجام دستور دوران متعامد، 4 عامل برای توضیح پرسش‌نامه استراتژی جست‌وجو استخراج شد. همبستگی درونی هر‌یک از مؤلفه‌ها در عوامل مشخص‌شده از‌طریق آزمون آلفای کرونباخ محاسبه شد. توصیه لیچ، برت و مورگان ضریب آلفای کرونباخ بالاتر از 0/7 بود که با توجه بالا بودن مقدار آلفای کرونباخ تک‌تک گویه‌ها و همچنین 4 عامل انتخاب‌شده کلیه گویه‌ها و عوامل، به‌عنوان عوامل مناسب جهت بررسی استراتژی جست‌وجوی دانشجویان پزشکی در پژوهش باقی ماندند.
نتایج آزمون تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد پرسش‌نامه جست‌وجو در منابع اطلاعاتی براساس سؤال بالینی از اعتبار ساختاری قابل‌قبولی برخوردار است.
همان‌طور که جدول شماره 1 نشان می‌دهد باتوجهبه اینکه دامنه معتبر ضریب آلفای کرونباخ بین صفر تا 1 است و هرچقدر به 1 نزدیک‌تر باشد میزان روایی و کفایت نمونه‌گیری بالاتر است، نتایج آزمون (0/934) بیانگر حجم کافی برای تحلیل عاملی اکتشافی است.
.jpg)
به‌طور‌کلی 4 عامل اصلی استخراج شد که هرکدام از عامل‌ها خود شامل آیتم‌هایی هستند که در جدول شماره 2 ارائه شده است.
.jpg)
1. خودآموزی (6 عامل، کرونباخ 0/865)
2. انگیزه یادگیری (5 آیتم، کرونباخ0/850)
3. تبحر اطلاعاتی (5 آیتم، کرونباخ 0/822)
4. تحلیل (2 آیتم، کرونباخ (0/7)
جدول شماره 3 نشان می‌دهد داده‌ها با استفاده از چرخش واریماکس تجزیه‌و‌تحلیل شدند.
.jpg)
چرخش واریماکس 4 خرده‌مقیاس را در جدول شماره 3 با مقادیر ویژه >1 مشاهده می‌کنید.
عامل خودآموزی با 6 سؤال درمورد ارزیابی میزان یادگیری، مقایسه آموزش با شرایط بدون آموزش، تأثیر سؤال‌های بالینی، نقش دانش در مهارت‌های پزشکی، نحوه طراحی سؤال‌های بالینی و انگیره جست‌وجو بررسی شد.
عامل انگیزه یادگیری با 5 پرسش در خصوص روزآمدی منابع اطلاعاتی، تقویت انگیزه‌های یادگیری، طراحی استراتژی یادگیری، استفاده از فناوری اطلاعات و لذت از انجام جست‌وجو مطالعه شد
بررسی عامل تبحر اطلاعاتی با 5 پرسش در خصوص خودارزیابی، شناسایی اهداف، پیوند اطلاعات گذشته با اطلاعات جدید، شکل‌گیری رفتارهای خودیادگیری و روند تسهیل یادگیری بررسی شد.
عامل تحلیل با 2 پرسش در راستای تجزیه‌و‌تحلیل فرایند جست‌وجو و تأثیر در توانایی تصمیم گیری بالینی مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفت.
بحث
این پژوهش با هدف اعتبارسنجی روایی و پایایی پرسش‌نامه جست‌وجو در منابع اطلاعاتی براساس سؤال بالینی در بین دانشجویان پزشکی مقطع کارآموزی 2 بیمارستان دولتی شهر تهران که تصادفی در سال 1390 انتخاب شده بودند انجام شد.
بررسی‌ها نشان‌دهنده میزان اعتبار قابل‌قبول پرسش‌نامه بود، چرا که با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، اعتبار کل آزمون بدون حذف هیچ‌کدام از سؤالات، بالای متوسط به دست آمد. باتوجهبه بالا بودن مقدار آلفای کرونباخ تک‌تک گویه‌ها، 4 عامل تعیین‌شده برای کلیه گویه‌ها، با عنوان خودآموزی 6 گویه، انگیزه یادگیری 5 گویه، تبحر اطلاعاتی 5 گویه و تحلیل 2 گویه به‌عنوان عوامل مؤثر در رفتار اطلاع‌یابی دانشجویان پزشکی دوره کارآموزی بالینی شناسایی شدند.
فاکتور خودآموزی تعیین‌شده در این پرسش‌نامه به‌روشنی، تأثیر عواملی چون روزآمد ماندن در منابع اطلاعاتی، تقویت انگیزه خودیادگیری، مشخص کردن نقاط ضعف و قوت در روند یادگیری، مشخص کردن اهداف یادگیری، پیوند بین دانسته‌های قبلی با اطلاعات جدید، حس یادگیری را بیان می‌کند. فاکتور دوم (انگیزه یادگیری) به روشن شدن تأثیر مثبت این روش نسبت به کلاس‌های درسی سنتی، به‌عنوان محرک یادگیری، ایجاد‌کننده رفتار مستمر خودیادگیری، تسهیل روند یادگیری و کمک به طراحی استراتژی یادگیری کمک می‌کند. فاکتور سوم مربوط به تبحر اطلاعاتی است که بازگو‌کننده به‌کارگیری مؤثر فناوری اطلاعات، لذت از جست‌وجوی فعال، کمک به ایجاد پیوند بین دانش و مهارت پزشکی، کمک به فعال شدن ذهن برای طراحی سؤال بالینی در طول بحث‌های بالینی و ایجاد انگیزه جست‌وجو در منابع اطلاعاتی برای یافتن پاسخ است و فاکتور نهایی با عنوان تحلیل است که نشان‌دهنده کمک به تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده از فرایند جست‌وجو و کمک به روند طرح سؤال بالینی و جست‌وجو در منابع اطلاعاتی برای افزایش توانایی تصمیم‌گیری بالینی پزشکان است.
کوری در مطالعه خود استراتژی‌های جست‌وجو و معیارهای ارزیابی آن در دانشجویان را بررسی کرده است. دانشجویان معیارهایی را که برای ارزیابی منابع در مقاله پژوهشی لازم بود استفاده نکردند و منابع نسبتاً کمی را شناسایی کردند. همانند نتایج پژوهش حاضر به نظر می‌رسد مهارت‌های جست‌وجو برای بهبود و ارتقای هر‌چه بیشتر سطوح کیفی پژوهش‌ها بهتر است در برنامه درسی از راه‌های معنی‌دارتری ارائه شوند [15].
شاخنسی و همکاران در پژوهش خود به استفاده از دوره تبحر اطلاعاتی در بهبود نگرش و مهارت دستیاران پرداخته‌اند. گنجاندن دوره تبحر اطلاعاتی در برنامه درسی دانشجویان و بهبود دانش و مهارت پزشکی مبتنی بر شواهد و همچنین استفاده از شواهد در تصمیم‌گیری بالینی، همان‌طور که در پژوهش حاضر بیان شده، مؤثر است. [9]
هو و همکاران در پژوهش خود تدوین استراتژی جست‌وجو برای پاسخ‌گویی به سؤالات بالینی در میان پزشکان در بخش مراقبت‌های اولیه را بررسی کردند. 6 سؤال بالینی در شرایط مختلف پزشکی فرمول‌بندی شد. جست‌وجوها برای پاسخ به هر سؤال در 3 پایگاه اطلاعاتی رایج انجام شد. نتایج نشان داد همبستگی ضعیفی بین نتایج جست‌وجو با استفاده از پایگاه اطلاعاتی مختلف وجود دارد. مدت‌زمان جست‌وجو و غربالگری برای 6 سؤال بین 1 تا 4 ساعت بود. این استراتژی می‌تواند شواهدی را درمورد سؤالات بالینی به پزشکان ارائه دهد. همچنان که نتایج پژوهش حاضر به آن اشاره کرده است. همچنان که نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد عوامل موجود در پرسش‌نامه حاضر باید در یک مطالعه مداخله‌ای به‌منظور تدوین استراتژی جست‌وجو براساس سؤال بالینی در سیستم‌های بازیابی اطلاعات گنجانده شوند [10].
بهارگاوا و همکاران در پژوهش خود تبحر اطلاعاتی، مراقبت‌های بهداشتی مؤثر و تمرین مبتنی بر شواهد در میان متخصصین گوش و حلق و بینی را بررسی کردند. اکثر متخصصان گوش و حلق و بینی در عمان نه‌تنها اعتقاد داشتند که به دست آوردن تبحر اطلاعاتی ضروری است، بلکه مراقبت‌های بهداشتی مؤثر نیز به چنین مهارت‌هایی، از‌جمله عملکرد مبتنی بر شواهد نیاز دارد. بیشتر آن‌ها مایل به کسب این مهارت‌ها بودند. در آینده، این مهارت‌ها در کمک به متخصصان گوش و حلق و بینی در مراقبت‌های بهداشتی به‌عنوان راه‌حل تأثیرگذار است [16]. همچنان که در پژوهش حاضر نیز بیان شده است.
علاوه‌بر‌این، عواملی همچون آگاهی نسبت به پزشکی مبتنی بر شواهد، ارزیابی دانش در خصوص پزشکی مبتنی بر شواهد، نحوه نگرش و اطلاعات قبلی راجع به اسناد پزشکی، کاربرد پزشکی مبتنی بر شواهد، آگاهی و سودمندی درک‌شده از مجلات مربوط به استخراج، بررسی نشریات و پایگاه‌های داده، درک اصطلاحات فنی مورد‌استفاده در پزشکی مبتنی بر شواهد، محدودیت‌های موجود در عمل مبتنی بر شواهد، دسترسی به بانک‌های اطلاعاتی مربوطه و اطلاعات حرفه‌ای تلفن‌های هوشمند و استفاده از اپلیکیشن‌های پزشکی در مهارت‌های مرتبط با پزشکی مبتنی بر شواهد مؤثر هستند. دانش، نگرش، رفتار و ادراک پزشکی مبتنی بر شواهد، همچنین جزو عواملی هستند که در دانشجویان مقاطع مختلف موردبررسی مؤثر هستند [10، 17، 18].
استک و همکاران در پژوهشی که با هدف کشف اثرات آموزش پزشکی مبتنی بر شواهد بر دانش، خودکارآمدی و رفتارهای اطلاع‌یابی دستیاران پزشکی صورت گرفت، با تأیید نتایج پژوهش حاضر به این نتیجه رسیدند که آموزش به بهبود قابل‌توجهی هم داخل گروه‌ها و هم بین گروه‌ها منجر شده است [19].
طهماسبی و دیگران در پژوهشی که بر روی 30 دانشجوی پزشکی با استفاده از دو پرسش‌نامه محقق‌ساخته انجام دادند به این نتیجه رسیدند که نگرش، آگاهی، مهارت‌ها و رفتارهای اطلاع‌یابی و همچنین مهارت‌های بالینی در هر دو گروه آزمایش و کنترل قبل از آموزش تفاوت معنی‌داری نداشت. در‌صورتی‌که پس از آموزش کلیه آیتم‌ها به‌طور معنی‌داری در گروه آزمایش بهتر از گروه کنترل بوده است. آموزش و حضور دانشجویان پزشکی در دور بالینی به بهبود رضایت، نگرش، دانش و مهارت‌های جست‌وجوی اطلاعات و همچنین بهبود رفتارهای اطلاع‌یابی و مهارت‌های بالینی دانشجویان پزشکی منجر شده است [20]. همان‌گونه که در پژوهش حاضر به آن اشاره شد تأثیر آموزش بر مهارت‌های جست‌وجوی اطلاعات در دانشجویان پزشکی نقش دایی و همکاران در مطالعه‌ای که انجام دادند دریافتند درمان، تشخیص و اپیدمیولوژی بالاترین موارد را در میان نیازهای اطلاعاتی پزشکان داشتند. مشاوره با همکاران، در کنار بررسی مقالات مجلات، وب‌سایت‌ها، کتاب‌های درسی و مدلاین / پابمد پرکاربردترین منابع گزارش‌شده در مقالات بازیابی‌شده بودند. علاوه‌بر‌این، استراتژی‌های جست‌وجوی رایج مورد‌استفاده توسط پزشکان شامل کلمات کلیدی، عملگرهای بولی، اصطلاحات پزشکی مشابه و جست‌وجوی پیشرفته بود. همچنین کمبود زمان و مهارت‌های جست‌وجوی اطلاعات و ناآگاهی از منابع در دسترس، شایع‌ترین موانع بودند. در‌حالی‌که جست‌وجو و یافتن آسان اطلاعات و خلاصه‌ها و مواد مبتنی بر شواهد ترکیبی عمدتاً جست‌وجوی اطلاعات را تسهیل می‌کرد [21]. پژوهش دایی و همکاران مانند پژوهش حاضر بر نقش استراتژی و مهارت‌های اطلاع‌یابی در جست‌وجوی اطلاعات تأکید دارد.
نتایج حاکی از آن است که پرسش‌نامه «جست‌وجو در منابع اطلاعاتی براساس سؤال بالینی» می‌تواند به‌عنوان ابزاری معتبر برای سنجش تأثیر این روش بر افزایش دانش و مهارت پزشکان، استفاده شود. بنابراین پیشنهاد می‌شود دوره‌ها و کارگاه‌های آموزش مهارت‌های اطلاعاتی در بدو ورود دانشجویان در مقاطع پزشکی گنجانده شود. از محدودیت‌های پژوهش حاضر می‌توان به مقطعی بودن و محدودیت زمانی آن اشاره کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.IUMS.REC1398.12635 از دانشگاه علوم‌پزشکی ایران است.
حامی مالی
این مقاله از طرف هیچ‌گونه نهاد یا مؤسسه‌ای حمایت مالی نشده و تمام منابع مالی آن از‌طرف نویسنده مسئول تأمین شده است.
مشارکت نویسندگان
نگارش: زهرا اکبری، ام‌البنین اسدی قادیکلایی؛ گردآوری اطلاعات: زهرا اکبری؛ روش‌شناسی، روش آنالیز داده‌ها: ام‌البنین اسدی قادیکلایی؛ طراحی پرسش‌نامه، نظارت، نگارش و ویرایش مقاله: زهرا امامی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
بی شک ارائه خدمات کارآمد، نیازمند دانش و مهارت است. ازآنجاکه تولید اطلاعات در عصر کنونی روند رو به رشد داشته و از طرفی علم و دانش یکی از مؤلفه‌های پیشرفت تمدن بشری محسوب می‌شود، درزمینه علوم‌پزشکی نیز برای پیشگیری، تشخیص و درمان صحیح و اصولی بیماری‌ها، یافتن راهی برای دست‌یابی به مفیدترین اطلاعات و همگام شدن با آخرین پیشرفت‌های این رشته و تقویت مهارت‌های پژوهشی امری ضروری به نظر می‌رسد [1]. از همین روی برای تقویت این مهارت‌ها رویکردی با عنوان پزشکی مبتنی بر شواهد به وجود آمده است که از‌طریق تنظیم سؤالات مرتبط و استفاده از بهترین شواهد موجود در تصمیم‌گیری برای مراقبت و درمان، میسر می‌شود [2].
پزشکی مبتنی بر شواهد روشی است برای تصمیم‌گیری بالینی با استفاده از بهترین شواهد در دسترس، حاصل از جست‌وجوی ساختارمند و تلفیق آن با تجربه کلینیکی که امکان درمان مناسب بیمار را فراهم می‌‌سازد [3]. این رویکرد در تلاش است شواهد تحقیق را با تخصص بالینی و در نظر گرفتن بهترین شرایط برای بیماران، ادغام کند [4] که می‌توان از آن برای توسعه و تسلط بر تفکر انتقادی، جست‌وجوی متون، کار گروهی و مهارت‌های ارتباطی و توسعه‌ی استدلال بالینی نیز استفاده کرد [5].
ازآنجاکه مهارت امری آموختنی است و پزشکان و دانشجویان پزشکی باید توانایی انتخاب ابزار مناسب برای جست‌وجوی اطلاعات خود داشته باشند؛ باید از راهبردهای مناسب جست‌وجو نیز برای دست‌یابی به اطلاعات مورد‌نیاز استفاده کنند. بنابراین برای بازیابی اطلاعات و افزایش توانایی یادگیری مستقل و مداوم و همچنین توسعه پزشکی مبتنی بر شواهد لازم است دانشجویان پزشکی مهارت‌های استفاده از اینترنت و فناوری اطلاعات را داشته باشند، زیرا با استفاده از اینترنت قادر به جست‌وجو و بازیابی اطلاعات روزآمد، کنترل و تشخیص بیماری، مدیریت و آموزش بیماران خواهند بود، همچنین امکان همکاری و تعامل با سراسر دنیا را خواهند داشت [6].
رویکرد پزشکی مبتنی بر شواهد دارای گام‌هایی است. ابتدا شناسایی نیاز به شواهد درمورد یک موضوع یا بیماری خاص و تبدیل آن به سؤال مشخص. این سؤال می‌تواند در ارتباط با تشخیص، پیش‌آگهی، درمان و عوارض مرتبط با آن باشد. گام بعدی دست‌یابی به مقالات مرتبط با سؤال مورد‌نظر است. پس از طراحی سؤال، چگونگی جست‌وجوی اطلاعات و محل پاسخ به سؤالات مطرح می‌شود [7]. چگونگی ارزیابی دقیق این شواهد، نحوه ادغام شواهد در عمل و در‌نهایت نحوه ارزیابی و نظارت بر عمل، سه مرحله نهایی این رویکرد است [8]. تبحر اطلاعاتی یکی از مراحل پزشکی مبتنی بر شواهد است که تمرکز آن بر شناسایی و دست‌یابی به اطلاعات مفید در حداقل زمان ممکن در فرایند تصمیم‌گیری بالینی است [3]. شاخنسی و همکاران و همکاران در سال 2012 در پژوهش خود به استفاده از دوره تبحر اطلاعاتی برای بهبود نگرش و مهارت دستیاران پرداخته‌اند. نتایج پژوهش آنان نشان داد ارائه این دوره در برنامه درسی دانشجویان به بهبود دانش و مهارت پزشکی مبتنی بر شواهد کمک می‌کند. همچنین استفاده از شواهد در تصمیم‌گیری بالینی مؤثر است. [9]. هو و همکاران در سال 2016 در پژوهش خود تدوین استراتژی جست‌وجو برای پاسخ‌گویی به سؤالات بالینی در میان پزشکان در بخش مراقبت‌های اولیه را بررسی کردند [10]. 6 سؤال بالینی در شرایط مختلف در نظر گرفته شد و نتایج جست‌وجو براساس مدل ساخت سؤالات بالینی مقایسه شد. نتایج نشان داد همبستگی ضعیفی بین نتایج جست‌وجو با استفاده از پایگاه اطلاعاتی مختلف وجود دارد. مدت‌زمان جست‌وجو و غربالگری برای 6 سؤال از 1 تا 4 ساعت متغیر بود. نتایج نشان داد این استرتژی می‌تواند به سؤالات بالینی پزشک براساس شواهد پاسخ دهد [10]. رویکرد تبحر اطلاعاتی افراد را تشویق می‌کند که قبل از جست‌وجو به‌منظور دست‌یابی به اطلاعات از مدل ساخت سؤالات بالینی استفاده کنند که شامل بیمار، مداخله، مقایسه و پیامد است تا نیاز اطلاعاتی واقعی خود را پیدا کنند [11]. بر این اساس پزشکان برای به روز بودن در علم خود بایستی توانایی برقراری ارتباط با محیط الکترونیکی و جست‌وجو در پایگاه‌های اینترنتی را داشته باشند. به همین منظور لازم است ابزاری روا و پایا جهت بررسی نگرش دانشجویان پزشکی در خصوص جست‌وجو در منابع اطلاعاتی براساس طراحی سؤال بالینی وجود داشته باشد. این ابزار، ساده، دقیق و قابل‌درک طراحی شده است و باتوجهبه نبود یک ابزار دقیق در این زمینه در ایران، هدف از این مطالعه طراحی یک پرسش‌نامه روا و پایا از منظر دانشجویان پزشکی در خصوص جست‌وجو در منابع اطلاعاتی براساس طراحی سؤال بالینی است.
مواد و روش‌ها
این مطالعه از نوع (ارزیابی روایی‌پایایی) کاربردی و توصیفی‌مقطعی در خصوص جست‌وجو براساس سؤال بالینی است که در سال 1390 انجام شده است. به‌منظور شناسایی کلیه عوامل مؤثر در سنجش توانایی و طراحی پرسش‌نامه جامع در دسترس، تیمی 5 نفره که متشکل از متخصصان پزشکی (2 نفر) و متخصصان رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی (3 نفر) باتوجهبه تخصص‌های موضوعی این 2 رشته و تعدادی از متون مهم در حوزه موضوعی اعتبارسنجی پرسش‌نامه، مورد مطالعه قرار گرفتند. پرسش‌نامه را جهت تشخیص وضوح، ارتباط و تعیین موارد و مشکلات نادیده گرفته‌شده به‌صورت آزمایشی، یک گروه 64 نفره که تصادفی انتخاب شده بودند، پاسخ‌دهی کردند. مشکل خاص و غیر‌قابل‌فهمی گزارش نشد [12].
پس از بررسی‌های صورت‌گرفته روایی صوری از جانب هر دو گروه مورد تأیید قرار گرفت. درمجموع با تأیید متخصصان 18 سؤال انتخاب و روایی صوری ابزار تأیید شد [12].
در این پژوهش پیش از توزیع پرسش‌نامه ملاحظات اخلاقی رعایت شد. بدین شکل که پیش از تکمیل پرسش‌نامه شرکت‌کنندگان از موضوع و روش اجرای مطالعه مطلع شدند و این اطمینان به آن‌ها داده شد که اطلاعات شخصی آن‌ها محرمانه خواهد ماند.
پرسش‌نامه با 18 گویه و 4 فاکتور خودآموزی، انگیزه یادگیری، تبحر اطلاعاتی و تحلیل تهیه شد و برمبنای مقیاس 1 تا 5 لیکرت طبقه‌بندی شد. امتیاز 5 بیشترین امتیاز و 1 نشانگر کمترین امتیاز است. پرسش‌نامه به‌صورت پیش‌آزمون و پس‌آزمون به دانشجویان پزشکی مقطع کارآموزی ارائه و پاسخ‌ها جمع‌آوری شد.
جامعه آماری مطالعه کلیه دانشجویان پزشکی مقطع کارآموزی بیمارستان رسول اکرم (ص) و فیروزگر بودند که دوره روتیشن بخش‌های داخلی را در بیمارستان سپری می‌کردند و 195 نفر را شامل می‌شد. از این تعداد 190 نفر به پرسش‌نامه پاسخ دادند.
برای اعتبارسنجی این ابزار (پرسش‌نامه) جدید لازم بود از 2 نوع اعتبار ترجمه‌ای (اعتبار محتوایی و اعتبار صوری) و اعتبار ساختاری استفاده شود [13].
اعتبار ترجمه‌ای (اعتبار محتوایی و اعتبار صوری)
باتوجهبه تفاوت فرهنگی بین غرب و ایران پرسش‌نامه مورد استفاده باید به‌نحوی‌که جهت پاسخ‌دهی کاربران مناسب باشد ترجمه شود. این عمل با استفاده از یک گروه تمرکز انجام شد. تیم تمرکز متشکل از 3 کارشناس علم اطلاعات و دانش‌شناسی و 2 پزشک بوده است. در‌نهایت پرسش‌نامه‌ای متشکل از 18 پرسش تهیه شد.
اعتبار محتوایی
جهت تأیید اعتبار محتوایی پرسش‌نامه و تأیید اعتبار و روشن بودن هرکدام از گویه‌ها تیمی از متخصصان علوم‌پزشکی و متخصصان علم اطلاعات و دانش‌شناسی پرسش‌نامه را ارزیابی و بررسی کردند. کلیه جوانب مربوط به سنجش توانایی جست‌وجوی اطلاعاتی دانشجویان علوم‌پزشکی در پاسخ به مسائل بالینی در طراحی پرسش‌نامه تأیید شد.
اعتبار صوری
در این روش متخصصان نمونه مورد‌مطالعه پرسش‌نامه را درباره فرض پژوهش اندازه‌گیری کردند که تأیید شد.
اعتبار ساختاری و تحلیل عاملی
از آزمون تحلیل عاملی اکتشافی با چرخش متعامد برای شناسایی ساختار داخلی پرسش‌نامه استفاده شد که هر عامل شامل یک یا چند متغیر بود. قبل از اجرای تجزیه‌و‌تحلیل عاملی از آزمون شاخص کفایت نمونه‌گیری، برای کفایت حجم نمونه و درک کفایت تعداد گویه‌ها برای پیش‌بینی هر مؤلفه استفاده شد. تعداد عامل‌ها باتوجهبه مقدار ویژه هر عامل مشخص شد و عامل‌هایی که مقدار ویژه آن‌ها بیشتر از 1 برآورد شد، به عنوان عامل‌های معنی‌دار در نظر گرفته شدند و در‌نهایت 4 عامل استخراج شد. از آزمون بارتلت برای تعیین ارتباط معنادار بین گویه‌ها جهت ایجاد مبنای منطقی برای تجزیه‌و‌تحلیل استفاده شد. نتایج آزمون شاخص کفایت نمونه‌گیری 0/934 به دست آمده و نشان داد حجم نمونه‌ها جهت انجام تحلیل مناسب بوده است در این آزمون مقدار P=0/000 معنی‌دار بود که بیانگر همبستگی بین متغیرها بود.
تعیین متغیرهای هر عامل
مقادیر هرکدام از متغیرها در عامل‌های مختلف بررسی شد هر جا که بیشترین مقدار مطلق بار عاملی وجود داشته باشد و از نظر آماری نیز معنی‌دار بود (بار عاملی بیشتر از 0/4) متغیرها در آن عامل قرار داده شدند. بر این اساس عامل 1 دارای 6 گویه، عامل 2 دارای 5 گویه، عامل 3 درای 5 گویه و عامل 4 دارای 2 گویه شد.
آزمون اعتباری (آلفای کرونباخ)
این روش رایج‌ترین روش سنجش قابلیت اطمینان پرسش‌نامه در پژوهش‌هاست [14] پایایی پرسش‌نامه در یک پژوهش توسط یک گروه 64 نفره از شرکت‌کنندگان بررسی شد و میزان آن با استفاده از آلفای کرونباخ 0/935 محاسبه شد. در نهایت پرسش‌نامه در دو بخش مشخصات فردی (سن، جنس و وضعیت تأهل) و بخش اصلی سؤالات مورد طراحی قرار گرفته و توزیع شد. از روش‌های آمار توصیفی (فراوانی، میانگین و انحراف استاندارد) برای ارزیابی ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و ارزیابی اهمیت متغیرها استفاده شد برای بررسی ابعاد و عوامل انگیزه‌های مشارکت و روایی ساختاری ابزار تحقیق از روش تحلیل عاملی اکتشافی با چرخش متعامد استفاده شد. کلیه داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 22 تجزیه‌و‌تحلیل شدند.
یافته‌ها
اطلاعات جمعیت‌شناختی
پرسش‌نامه را 190 نفر متشکل از 75 نفر مرد (39/5 درصد) و 115زن (60/3 درصد) تکمیل کردند. شرکت‌کنندگان در فاصله سنی 21 تا 29 سال قرار داشتند. از این میان 158 نفر (83/2 درصد) مجرد و 32 نفر (16/8 درصد) متأهل بودند.
باتوجهبه نتایج، تحلیل عاملی اکتشافی جهت انجام بررسی بر موارد پرسش‌نامه مناسب ارزیابی شد. با اجرای آزمون تحلیل عاملی و همچنین پس از انجام دستور دوران متعامد، 4 عامل برای توضیح پرسش‌نامه استراتژی جست‌وجو استخراج شد. همبستگی درونی هر‌یک از مؤلفه‌ها در عوامل مشخص‌شده از‌طریق آزمون آلفای کرونباخ محاسبه شد. توصیه لیچ، برت و مورگان ضریب آلفای کرونباخ بالاتر از 0/7 بود که با توجه بالا بودن مقدار آلفای کرونباخ تک‌تک گویه‌ها و همچنین 4 عامل انتخاب‌شده کلیه گویه‌ها و عوامل، به‌عنوان عوامل مناسب جهت بررسی استراتژی جست‌وجوی دانشجویان پزشکی در پژوهش باقی ماندند.
نتایج آزمون تحلیل عاملی اکتشافی نشان داد پرسش‌نامه جست‌وجو در منابع اطلاعاتی براساس سؤال بالینی از اعتبار ساختاری قابل‌قبولی برخوردار است.
همان‌طور که جدول شماره 1 نشان می‌دهد باتوجهبه اینکه دامنه معتبر ضریب آلفای کرونباخ بین صفر تا 1 است و هرچقدر به 1 نزدیک‌تر باشد میزان روایی و کفایت نمونه‌گیری بالاتر است، نتایج آزمون (0/934) بیانگر حجم کافی برای تحلیل عاملی اکتشافی است.
به‌طور‌کلی 4 عامل اصلی استخراج شد که هرکدام از عامل‌ها خود شامل آیتم‌هایی هستند که در جدول شماره 2 ارائه شده است.
1. خودآموزی (6 عامل، کرونباخ 0/865)
2. انگیزه یادگیری (5 آیتم، کرونباخ0/850)
3. تبحر اطلاعاتی (5 آیتم، کرونباخ 0/822)
4. تحلیل (2 آیتم، کرونباخ (0/7)
جدول شماره 3 نشان می‌دهد داده‌ها با استفاده از چرخش واریماکس تجزیه‌و‌تحلیل شدند.
چرخش واریماکس 4 خرده‌مقیاس را در جدول شماره 3 با مقادیر ویژه >1 مشاهده می‌کنید.
عامل خودآموزی با 6 سؤال درمورد ارزیابی میزان یادگیری، مقایسه آموزش با شرایط بدون آموزش، تأثیر سؤال‌های بالینی، نقش دانش در مهارت‌های پزشکی، نحوه طراحی سؤال‌های بالینی و انگیره جست‌وجو بررسی شد.
عامل انگیزه یادگیری با 5 پرسش در خصوص روزآمدی منابع اطلاعاتی، تقویت انگیزه‌های یادگیری، طراحی استراتژی یادگیری، استفاده از فناوری اطلاعات و لذت از انجام جست‌وجو مطالعه شد
بررسی عامل تبحر اطلاعاتی با 5 پرسش در خصوص خودارزیابی، شناسایی اهداف، پیوند اطلاعات گذشته با اطلاعات جدید، شکل‌گیری رفتارهای خودیادگیری و روند تسهیل یادگیری بررسی شد.
عامل تحلیل با 2 پرسش در راستای تجزیه‌و‌تحلیل فرایند جست‌وجو و تأثیر در توانایی تصمیم گیری بالینی مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفت.
بحث
این پژوهش با هدف اعتبارسنجی روایی و پایایی پرسش‌نامه جست‌وجو در منابع اطلاعاتی براساس سؤال بالینی در بین دانشجویان پزشکی مقطع کارآموزی 2 بیمارستان دولتی شهر تهران که تصادفی در سال 1390 انتخاب شده بودند انجام شد.
بررسی‌ها نشان‌دهنده میزان اعتبار قابل‌قبول پرسش‌نامه بود، چرا که با محاسبه ضریب آلفای کرونباخ، اعتبار کل آزمون بدون حذف هیچ‌کدام از سؤالات، بالای متوسط به دست آمد. باتوجهبه بالا بودن مقدار آلفای کرونباخ تک‌تک گویه‌ها، 4 عامل تعیین‌شده برای کلیه گویه‌ها، با عنوان خودآموزی 6 گویه، انگیزه یادگیری 5 گویه، تبحر اطلاعاتی 5 گویه و تحلیل 2 گویه به‌عنوان عوامل مؤثر در رفتار اطلاع‌یابی دانشجویان پزشکی دوره کارآموزی بالینی شناسایی شدند.
فاکتور خودآموزی تعیین‌شده در این پرسش‌نامه به‌روشنی، تأثیر عواملی چون روزآمد ماندن در منابع اطلاعاتی، تقویت انگیزه خودیادگیری، مشخص کردن نقاط ضعف و قوت در روند یادگیری، مشخص کردن اهداف یادگیری، پیوند بین دانسته‌های قبلی با اطلاعات جدید، حس یادگیری را بیان می‌کند. فاکتور دوم (انگیزه یادگیری) به روشن شدن تأثیر مثبت این روش نسبت به کلاس‌های درسی سنتی، به‌عنوان محرک یادگیری، ایجاد‌کننده رفتار مستمر خودیادگیری، تسهیل روند یادگیری و کمک به طراحی استراتژی یادگیری کمک می‌کند. فاکتور سوم مربوط به تبحر اطلاعاتی است که بازگو‌کننده به‌کارگیری مؤثر فناوری اطلاعات، لذت از جست‌وجوی فعال، کمک به ایجاد پیوند بین دانش و مهارت پزشکی، کمک به فعال شدن ذهن برای طراحی سؤال بالینی در طول بحث‌های بالینی و ایجاد انگیزه جست‌وجو در منابع اطلاعاتی برای یافتن پاسخ است و فاکتور نهایی با عنوان تحلیل است که نشان‌دهنده کمک به تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات به‌دست‌آمده از فرایند جست‌وجو و کمک به روند طرح سؤال بالینی و جست‌وجو در منابع اطلاعاتی برای افزایش توانایی تصمیم‌گیری بالینی پزشکان است.
کوری در مطالعه خود استراتژی‌های جست‌وجو و معیارهای ارزیابی آن در دانشجویان را بررسی کرده است. دانشجویان معیارهایی را که برای ارزیابی منابع در مقاله پژوهشی لازم بود استفاده نکردند و منابع نسبتاً کمی را شناسایی کردند. همانند نتایج پژوهش حاضر به نظر می‌رسد مهارت‌های جست‌وجو برای بهبود و ارتقای هر‌چه بیشتر سطوح کیفی پژوهش‌ها بهتر است در برنامه درسی از راه‌های معنی‌دارتری ارائه شوند [15].
شاخنسی و همکاران در پژوهش خود به استفاده از دوره تبحر اطلاعاتی در بهبود نگرش و مهارت دستیاران پرداخته‌اند. گنجاندن دوره تبحر اطلاعاتی در برنامه درسی دانشجویان و بهبود دانش و مهارت پزشکی مبتنی بر شواهد و همچنین استفاده از شواهد در تصمیم‌گیری بالینی، همان‌طور که در پژوهش حاضر بیان شده، مؤثر است. [9]
هو و همکاران در پژوهش خود تدوین استراتژی جست‌وجو برای پاسخ‌گویی به سؤالات بالینی در میان پزشکان در بخش مراقبت‌های اولیه را بررسی کردند. 6 سؤال بالینی در شرایط مختلف پزشکی فرمول‌بندی شد. جست‌وجوها برای پاسخ به هر سؤال در 3 پایگاه اطلاعاتی رایج انجام شد. نتایج نشان داد همبستگی ضعیفی بین نتایج جست‌وجو با استفاده از پایگاه اطلاعاتی مختلف وجود دارد. مدت‌زمان جست‌وجو و غربالگری برای 6 سؤال بین 1 تا 4 ساعت بود. این استراتژی می‌تواند شواهدی را درمورد سؤالات بالینی به پزشکان ارائه دهد. همچنان که نتایج پژوهش حاضر به آن اشاره کرده است. همچنان که نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد عوامل موجود در پرسش‌نامه حاضر باید در یک مطالعه مداخله‌ای به‌منظور تدوین استراتژی جست‌وجو براساس سؤال بالینی در سیستم‌های بازیابی اطلاعات گنجانده شوند [10].
بهارگاوا و همکاران در پژوهش خود تبحر اطلاعاتی، مراقبت‌های بهداشتی مؤثر و تمرین مبتنی بر شواهد در میان متخصصین گوش و حلق و بینی را بررسی کردند. اکثر متخصصان گوش و حلق و بینی در عمان نه‌تنها اعتقاد داشتند که به دست آوردن تبحر اطلاعاتی ضروری است، بلکه مراقبت‌های بهداشتی مؤثر نیز به چنین مهارت‌هایی، از‌جمله عملکرد مبتنی بر شواهد نیاز دارد. بیشتر آن‌ها مایل به کسب این مهارت‌ها بودند. در آینده، این مهارت‌ها در کمک به متخصصان گوش و حلق و بینی در مراقبت‌های بهداشتی به‌عنوان راه‌حل تأثیرگذار است [16]. همچنان که در پژوهش حاضر نیز بیان شده است.
علاوه‌بر‌این، عواملی همچون آگاهی نسبت به پزشکی مبتنی بر شواهد، ارزیابی دانش در خصوص پزشکی مبتنی بر شواهد، نحوه نگرش و اطلاعات قبلی راجع به اسناد پزشکی، کاربرد پزشکی مبتنی بر شواهد، آگاهی و سودمندی درک‌شده از مجلات مربوط به استخراج، بررسی نشریات و پایگاه‌های داده، درک اصطلاحات فنی مورد‌استفاده در پزشکی مبتنی بر شواهد، محدودیت‌های موجود در عمل مبتنی بر شواهد، دسترسی به بانک‌های اطلاعاتی مربوطه و اطلاعات حرفه‌ای تلفن‌های هوشمند و استفاده از اپلیکیشن‌های پزشکی در مهارت‌های مرتبط با پزشکی مبتنی بر شواهد مؤثر هستند. دانش، نگرش، رفتار و ادراک پزشکی مبتنی بر شواهد، همچنین جزو عواملی هستند که در دانشجویان مقاطع مختلف موردبررسی مؤثر هستند [10، 17، 18].
استک و همکاران در پژوهشی که با هدف کشف اثرات آموزش پزشکی مبتنی بر شواهد بر دانش، خودکارآمدی و رفتارهای اطلاع‌یابی دستیاران پزشکی صورت گرفت، با تأیید نتایج پژوهش حاضر به این نتیجه رسیدند که آموزش به بهبود قابل‌توجهی هم داخل گروه‌ها و هم بین گروه‌ها منجر شده است [19].
طهماسبی و دیگران در پژوهشی که بر روی 30 دانشجوی پزشکی با استفاده از دو پرسش‌نامه محقق‌ساخته انجام دادند به این نتیجه رسیدند که نگرش، آگاهی، مهارت‌ها و رفتارهای اطلاع‌یابی و همچنین مهارت‌های بالینی در هر دو گروه آزمایش و کنترل قبل از آموزش تفاوت معنی‌داری نداشت. در‌صورتی‌که پس از آموزش کلیه آیتم‌ها به‌طور معنی‌داری در گروه آزمایش بهتر از گروه کنترل بوده است. آموزش و حضور دانشجویان پزشکی در دور بالینی به بهبود رضایت، نگرش، دانش و مهارت‌های جست‌وجوی اطلاعات و همچنین بهبود رفتارهای اطلاع‌یابی و مهارت‌های بالینی دانشجویان پزشکی منجر شده است [20]. همان‌گونه که در پژوهش حاضر به آن اشاره شد تأثیر آموزش بر مهارت‌های جست‌وجوی اطلاعات در دانشجویان پزشکی نقش دایی و همکاران در مطالعه‌ای که انجام دادند دریافتند درمان، تشخیص و اپیدمیولوژی بالاترین موارد را در میان نیازهای اطلاعاتی پزشکان داشتند. مشاوره با همکاران، در کنار بررسی مقالات مجلات، وب‌سایت‌ها، کتاب‌های درسی و مدلاین / پابمد پرکاربردترین منابع گزارش‌شده در مقالات بازیابی‌شده بودند. علاوه‌بر‌این، استراتژی‌های جست‌وجوی رایج مورد‌استفاده توسط پزشکان شامل کلمات کلیدی، عملگرهای بولی، اصطلاحات پزشکی مشابه و جست‌وجوی پیشرفته بود. همچنین کمبود زمان و مهارت‌های جست‌وجوی اطلاعات و ناآگاهی از منابع در دسترس، شایع‌ترین موانع بودند. در‌حالی‌که جست‌وجو و یافتن آسان اطلاعات و خلاصه‌ها و مواد مبتنی بر شواهد ترکیبی عمدتاً جست‌وجوی اطلاعات را تسهیل می‌کرد [21]. پژوهش دایی و همکاران مانند پژوهش حاضر بر نقش استراتژی و مهارت‌های اطلاع‌یابی در جست‌وجوی اطلاعات تأکید دارد.
نتایج حاکی از آن است که پرسش‌نامه «جست‌وجو در منابع اطلاعاتی براساس سؤال بالینی» می‌تواند به‌عنوان ابزاری معتبر برای سنجش تأثیر این روش بر افزایش دانش و مهارت پزشکان، استفاده شود. بنابراین پیشنهاد می‌شود دوره‌ها و کارگاه‌های آموزش مهارت‌های اطلاعاتی در بدو ورود دانشجویان در مقاطع پزشکی گنجانده شود. از محدودیت‌های پژوهش حاضر می‌توان به مقطعی بودن و محدودیت زمانی آن اشاره کرد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.IUMS.REC1398.12635 از دانشگاه علوم‌پزشکی ایران است.
حامی مالی
این مقاله از طرف هیچ‌گونه نهاد یا مؤسسه‌ای حمایت مالی نشده و تمام منابع مالی آن از‌طرف نویسنده مسئول تأمین شده است.
مشارکت نویسندگان
نگارش: زهرا اکبری، ام‌البنین اسدی قادیکلایی؛ گردآوری اطلاعات: زهرا اکبری؛ روش‌شناسی، روش آنالیز داده‌ها: ام‌البنین اسدی قادیکلایی؛ طراحی پرسش‌نامه، نظارت، نگارش و ویرایش مقاله: زهرا امامی.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
1.Salmany Mud M. [Effect of implementation staff development program based on evidences for supervisors on nurses practice [MSc thesis] (Persian)]. Tehran: Tarbiat Modares University; 2011. [Link]
2.Mirzaei K, Zahmatkesh S, Amini M. Effect of evidence-based medical education on knowledge and ability to use and apply it among clinical students of Bushehr university of medical sciences: A controlled trial. Iran South Med J. 2016; 19(3):398-410. [DOI:10.18869/acadpub.ismj.19.3.398]
3.Emami Z. [Information literacy in medical sciences: Information search methods (Persian)]. Tehran: Hami Publications; 2012. [Link]
4.Sánchez-Mendiola M, Kieffer-Escobar LF, Marín-Beltrán S, Downing SM, Schwartz A. Teaching of evidence-based medicine to medical students in Mexico: A randomized controlled trial. BMC Med Educ. 2012; 12:107. [DOI:10.1186/1472-6920-12-107] [PMID] [PMCID]
5.Wang J, Wang D, Chen Y, Zhou Q, Xie H, Chen J, et al. The effect of an evidence-based medicine course on medical student critical thinking. J Evid Based Med. 2017; 10(4):287-92. [DOI:10.1111/jebm.12254] [PMID]
6.Sahebalzamani M, Seyed Alighadr LS, Soltani A, Farahani H, Tabatabaee Jamarani M. [Study of evidence based medicine in residents of selected medical sciences universities of Tehran (Persian)]. Med Sci J Islam Azad Univ, Tehran Med Branch. 2015; 25 (3):238-44. [Link]
7.Straus SE, Glasziou P, Richardson WS, Haynes RB. Evidence-based medicine: How to practice and teach EBM. Amsterdam: Elsevier Health Sciences; 2018. [Link]
8.Omid A, Adibi P, Bazrafcan L, Jouhari Z, Shakour M, Changiz T. [Best evidence medical education (BEME): Concepts and steps (Persian)]. Iran J Med Educ. 2012; 12(4):297-307. [Link]
9.Shaughnessy AF, Gupta PS, Erlich DR, Slawson DC. Ability of an information mastery curriculum to improve residents' skills and attitudes. Fam Med. 2012; 44(4):259-64. [PMID]
10.Ho GJ, Liew SM, Ng CJ, Hisham Shunmugam R, Glasziou P. Development of a search strategy for an evidence based retrieval service. Plos One. 2016; 11(12):e0167170. [DOI:10.1371/journal.pone.0167170] [PMID] [PMCID]
11.Longyhore D, Ference K, Nanstiel B. An elective course in information mastery. Am J Pharm Educ. 2011; 75(2):20. [DOI:10.5688/ajpe75220] [PMID] [PMCID]
12.Polit DF, Beck T, Owen SV. Focus on research methods is the CVI an acceptable indicator of content validity. Res Nurs Health. 2007; 30:459-67. [Link]
13.Oraki AH, Fadavi MS, Saeidian N. [Assessing the factor validity of the questionnaire (Persian)]. J Educ Manag Innov. 2020; 15(3):129-51. [Link]
14.Peters GJ. The alpha and the omega of scale reliability and validity: Why and how to abandon Cronbach’s alpha and the route towards more comprehensive assessment of scale quality. Eur Health Psychol. 2014; 16(2):56-69. [Link]
15.Currie L, Devlin F, Emde, J, Graves K. Undergraduate search strategies and evaluation criteria: Searching for credible sources. New libr world. 2010; 111(3-4):113-24. [DOI:10.1108/03074801011027628]
16.Bhargava D, Al-Saidi Y, Bhargava K, Al-Abri R. Information mastery, effective health care, evidence-based practice and the otolaryngologist. Sultan Qaboos Univ Med J. 2011; 11(4):492-6. [PMID] [PMCID]
17.Capraş RD, Drugan TC, Bolboacă SD. Development and validation of a questionnaire to assess evidence based-practice. Paper presented at: 2017 E-health and Bioengineering Conference (EHB). 2-24 June 2017; Sinaia, Romania. [DOI:10.1109/EHB.2017.7995378]
18.Ruzafa-Martinez M, Lopez-Iborra L, Moreno-Casbas T, Madrigal-Torres M. Development and validation of the competence in evidence based practice questionnaire (EBP-COQ) among nursing students. BMC Med Educ. 2013; 13:19. [DOI:10.1186/1472-6920-13-19] [PMID] [PMCID]
19.Stack MA, DeLellis NO, Boeve W, Satonik RC. Effects of teaching evidence-based medicine on physician assistant students' critical appraisal, self-efficacy, and clinical application: A randomized controlled trial. J Physician Assist Educ. 2020; 31(3):159-65. [DOI:10.1097/JPA.0000000000000313] [PMID]
20.Tahmasebi M, Adibi P, Zare-Farashbandi F, Papi A, Rahimi A. The educational role of clinical informationist on improving clinical education among medical students: Based on Kirkpatrick model. J Educ Health Promot. 2020; 9:28. [DOI:10.4103/jehp.jehp_439_19] [PMID] [PMCID]
21.Daei A, Soleymani MR, Ashrafi-Rizi H, Zargham-Boroujeni A, Kelishadi R. Clinical information seeking behavior of physicians: A systematic review. Int J Med Inform. 2020; 139:104144.[DOI:10.1016/j.ijmedinf.2020.104144] [PMID]
2.Mirzaei K, Zahmatkesh S, Amini M. Effect of evidence-based medical education on knowledge and ability to use and apply it among clinical students of Bushehr university of medical sciences: A controlled trial. Iran South Med J. 2016; 19(3):398-410. [DOI:10.18869/acadpub.ismj.19.3.398]
3.Emami Z. [Information literacy in medical sciences: Information search methods (Persian)]. Tehran: Hami Publications; 2012. [Link]
4.Sánchez-Mendiola M, Kieffer-Escobar LF, Marín-Beltrán S, Downing SM, Schwartz A. Teaching of evidence-based medicine to medical students in Mexico: A randomized controlled trial. BMC Med Educ. 2012; 12:107. [DOI:10.1186/1472-6920-12-107] [PMID] [PMCID]
5.Wang J, Wang D, Chen Y, Zhou Q, Xie H, Chen J, et al. The effect of an evidence-based medicine course on medical student critical thinking. J Evid Based Med. 2017; 10(4):287-92. [DOI:10.1111/jebm.12254] [PMID]
6.Sahebalzamani M, Seyed Alighadr LS, Soltani A, Farahani H, Tabatabaee Jamarani M. [Study of evidence based medicine in residents of selected medical sciences universities of Tehran (Persian)]. Med Sci J Islam Azad Univ, Tehran Med Branch. 2015; 25 (3):238-44. [Link]
7.Straus SE, Glasziou P, Richardson WS, Haynes RB. Evidence-based medicine: How to practice and teach EBM. Amsterdam: Elsevier Health Sciences; 2018. [Link]
8.Omid A, Adibi P, Bazrafcan L, Jouhari Z, Shakour M, Changiz T. [Best evidence medical education (BEME): Concepts and steps (Persian)]. Iran J Med Educ. 2012; 12(4):297-307. [Link]
9.Shaughnessy AF, Gupta PS, Erlich DR, Slawson DC. Ability of an information mastery curriculum to improve residents' skills and attitudes. Fam Med. 2012; 44(4):259-64. [PMID]
10.Ho GJ, Liew SM, Ng CJ, Hisham Shunmugam R, Glasziou P. Development of a search strategy for an evidence based retrieval service. Plos One. 2016; 11(12):e0167170. [DOI:10.1371/journal.pone.0167170] [PMID] [PMCID]
11.Longyhore D, Ference K, Nanstiel B. An elective course in information mastery. Am J Pharm Educ. 2011; 75(2):20. [DOI:10.5688/ajpe75220] [PMID] [PMCID]
12.Polit DF, Beck T, Owen SV. Focus on research methods is the CVI an acceptable indicator of content validity. Res Nurs Health. 2007; 30:459-67. [Link]
13.Oraki AH, Fadavi MS, Saeidian N. [Assessing the factor validity of the questionnaire (Persian)]. J Educ Manag Innov. 2020; 15(3):129-51. [Link]
14.Peters GJ. The alpha and the omega of scale reliability and validity: Why and how to abandon Cronbach’s alpha and the route towards more comprehensive assessment of scale quality. Eur Health Psychol. 2014; 16(2):56-69. [Link]
15.Currie L, Devlin F, Emde, J, Graves K. Undergraduate search strategies and evaluation criteria: Searching for credible sources. New libr world. 2010; 111(3-4):113-24. [DOI:10.1108/03074801011027628]
16.Bhargava D, Al-Saidi Y, Bhargava K, Al-Abri R. Information mastery, effective health care, evidence-based practice and the otolaryngologist. Sultan Qaboos Univ Med J. 2011; 11(4):492-6. [PMID] [PMCID]
17.Capraş RD, Drugan TC, Bolboacă SD. Development and validation of a questionnaire to assess evidence based-practice. Paper presented at: 2017 E-health and Bioengineering Conference (EHB). 2-24 June 2017; Sinaia, Romania. [DOI:10.1109/EHB.2017.7995378]
18.Ruzafa-Martinez M, Lopez-Iborra L, Moreno-Casbas T, Madrigal-Torres M. Development and validation of the competence in evidence based practice questionnaire (EBP-COQ) among nursing students. BMC Med Educ. 2013; 13:19. [DOI:10.1186/1472-6920-13-19] [PMID] [PMCID]
19.Stack MA, DeLellis NO, Boeve W, Satonik RC. Effects of teaching evidence-based medicine on physician assistant students' critical appraisal, self-efficacy, and clinical application: A randomized controlled trial. J Physician Assist Educ. 2020; 31(3):159-65. [DOI:10.1097/JPA.0000000000000313] [PMID]
20.Tahmasebi M, Adibi P, Zare-Farashbandi F, Papi A, Rahimi A. The educational role of clinical informationist on improving clinical education among medical students: Based on Kirkpatrick model. J Educ Health Promot. 2020; 9:28. [DOI:10.4103/jehp.jehp_439_19] [PMID] [PMCID]
21.Daei A, Soleymani MR, Ashrafi-Rizi H, Zargham-Boroujeni A, Kelishadi R. Clinical information seeking behavior of physicians: A systematic review. Int J Med Inform. 2020; 139:104144.[DOI:10.1016/j.ijmedinf.2020.104144] [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
