مجله اطلاع رسانی پزشکی نوین

مقدمه
توسعه آموزش مجازی و یادگیری الکترونیکی از مقوله‌هایی است که در سال‌های اخیر با گسترش فناوری و تأثیرگذاری روزافزون بر فرایند تدریس و یادگیری به آن توجه شده است [1]. مدت‌ها قبل از ایجاد اینترنت برای ارائه مطالب علمی به دانشجویانی که در فاصله مکانی دور بودند، آموزش از راه دور استفاده شده و این امر با ارسال جزوات و منابع درسی انجام می‌شد [2]. 
آموزش الکترونیک به عنوان مجموعه‌ای از آموزش‌های ارائه‌شده به وسیله تمام رسانه‌های الکترونیک مانند اینترنت، اینترانت و اکسترانت است که با حذف موانع زمانی و مکانی، افراد می‌توانند مسئولیت یادگیری مادام‌العمر خود را به عهده گیرند [3]. از جمله روش‌های آموزش الکترونیک می‌توان به استفاده از چندرسانه‌ای‌ها (مولتی‌مدیا)، مدل‌سازی، شبیه‌سازی و وسایل کمک آموزشی مناسب با هدف آموزشی اشاره کرد. امروزه استفاده از ابزارهای آموزشی مجازی از طریق وب، یکی از فرصت‌های مناسبی است که پیشرفت تکنولوژی در عرصه فناوری اطلاعات در اختیار آموزش قرار داده است [4]. 
مزایای عمده استقرار و بهره‌گیری آموزش‌های مجازی از نظر رندی توماس «کاهش هزینه‌های آموزشی، بهبود عملکرد، بهره‌وری بیشتر، تسریع در دسترسی به بازار، تسهیل در جذب و به‌کارگیری نیروی انسانی و فراهم آوردن فرصت به‌روزآوری دانش» است. در صورتی که بخواهیم به روش مؤثر و مثبت از مزایای اجرای آموزش‌های مجازی بهره جوییم، باید شناخت کافی از شرایط واقعی سازمان (زیرساخت‌ها، منابع، محتوا، مشتریان، چگونگی دانش و شرایط آموزش در سازمان) داشته باشیم [5]. 
تحقیقات نشان می‌دهد آموزش مجازی آکادمیک در صورت تدوین محتوای مناسب آموزشی و ارزشیابی مناسب، سیستم موفق و کارآمدی است [6]. در چند سال گذشته، آموزش به شیوه الکترونیکی در بسیاری از دانشگاه‌ها و شرکت‌ها به دلیل پیشرفت سریع تکنولوژی رایانه، اینترنت با سرعت بالا و دستگاه‌های تلفن همراه رایج شده است [7]. با توجه به هزینه‌های پایین آموزش الکترونیک، سیاست پایه‌ریزی استفاده از آن در آموزش دانشگاهی ایران نیز ایجاد شده است [6]. ویژگی اصلی و اساسی یادگیری الکترونیکی، خاصیت ارتباطی و تعاملی آن است [8]. 
امروزه با پیشرفت فناوری اطلاعات و ارتباطات و پراکندگی جغرافیایی فراگیران، پشتیبانی و راهنمایی مناسب از آنان در تمام جوانب ضروری به نظر می‌رسد. پشتیبانی از دانشجویان در فعالیت‌های آموزشی در واقع، سرمایه‌گذاری برای نسل‌های آتی جامعه است، به‌طوری که در برنامه‌ریزی هر نظام آموزشی این عامل جزء عناصر مهم برنامه در نظر گرفته می‌شود [9]. 
در آموزش مجازی، یادگیرنده می‌تواند بر خلاف مشغله‌های کاری، خانوادگی، معلولیت و فاصله جغرافیایی، مطالعات خود را دنبال کند و زمان کافی برای خواندن، فهمیدن و پاسخ دادن داشته باشد که این امر باعث تشویق و انگیزش او برای یاگیری می‌شود [10]. 
تحقیقات نشان داده است هر چه طراحی محیط مجازی به محیط کالبدی (فیزیکی) واقعی نزدیک‌تر و امکان مشارکت کاربران بیشتری در محیط مجازی با شرکت‌کنندگان دیگر فراهم باشد، یادگیری از کیفیت بهتری برخوردار خواهد بود [11]. پالوف و پرات، کلید فرایند یاددهی/یادگیری را تعامل میان دانشجویان با استادان و میان خودشان می‌دانند و مشارکت در یادگیری نتیجه این تعامل است [12]. 
یکی از معیارهای سنجش کارآمدی نظام‌های آموزشی، بررسی میزان رضایتمندی فراگیران از برنامه آموزشی است؛ بنابراین نیل به اهداف آموزشی و ارتقای یادگیری فراگیران، توجه به رضایتمندی آن‌ها، امری مهم و حائز اهمیت است که می‌تواند برای انتخاب شیوه آموزشی مناسب راهگشا باشد [4]. بیماری کرونا با شیوع در آخرین روزهای سال 2019، توسط سازمان بهداشت جهانی به عنوان یک معضل بهداشتی در جهان مطرح شد که تعداد مبتلایان این بیماری هر روزه در حال افزایش است [13]. 
با شیوع ویروس کرونا در ابتدای سال 2020 میلادی 1/5 میلیارد یادگیرنده از کشورهای مختلف از دسترسی به کلاس‌های حضوری محروم شدند. همانند هر چالشی، همه‌گیری ویروس کرونا برای دانشگاه‌ها و جامعه علمی، تهدیدها و فرصت‌های بسیاری پدید آورد. این پدیده موجب شد جوامع علمی در زمینه آموزش الکترونیکی تجربه‌های ارزشمندی کسب کنند و آماده ورود به عصر جدیدی از آموزش به شیوه‌های نوین باشند.
در ایران از ابتدای نیم‌سال دوم سال تحصیلی 1398-1399، مشکل همه‌گیری کووید‐19 موجب شد دانشگاه‌ها برای حفظ سلامت دانشجویان، به استفاده از سامانه‌های الکترونیکی و آموزش برخط روی آورند [11] که آموزش از راه دور روشی برای کم ‌کردن این مشکل است [14]. همه‌گیری کووید‐19 و ضرورت سازگاری جغرافیایی با آن، زمینه پیشرفت سریعی را در حوزه آموزش الکترونیکی و استفاده از فضای مجازی برای جامعه آموزشی کشور فراهم کرد [11].
با توجه به ممنوعیت حضور دانشجویان در دانشگاه و الزامی بودن مشارکت در آموزش مجازی، این پژوهش با هدف تعیین میزان رضایت دانشجویان دانشگاه‌های علوم‌پزشکی مناطق آمایشی 10 گانه کشور از آموزش مجازی در زمان شیوع کووید‐19 در سال 1399 انجام شد. نتایج این مطالعه به دانشگاه کمک خواهد کرد تا با در نظر گرفتن راهبردهای مناسب و بهتر بر افزایش رضایت دانشجویان از آموزش مجازی و ارتقای کیفیت آموزش‌های ارائه‌شده متمرکز شود.

مواد و روش‌ها
مطالعه حاضر مقطعی و از نظر نوع توصیفی‌تحلیلی است که برای تعیین میزان رضایت دانشجویان از سیستم آموزش مجازی سال 1399 طراحی شد. جامعه آماری این پژوهش همه دانشجویان دانشگاه‌های علوم‌پزشکی مناطق آمایشی 10 ‌گانه کشور بودند که بعد از اخذ کد اخلاق از کمیته اخلاق در این پژوهش، بر اساس نمونه در دسترس تعداد 1300 نفر وارد مطالعه شدند. 
برای جمع‌آوری اطلاعات از پرسش‌نامه محقق‌ساخته استفاده شد که شامل 2 بخش: 1. اطلاعات جمعیت‌شناختی و 2. سؤالات اصلی بود. اطلاعات جمعیت‌شناختی شامل سن، جنس، وضعیت تأهل، مقطع تحصیلی و دانشگاه محل تحصیل بود. سؤالات اصلی مربوط به سنجش میزان رضایت دانشجویان بود که برای اندازه‌گیری 6 بُعد (میزان رضایت دانشجو، شیوه ارائه دروس به دانشجو، برآورده شدن انتظارات، تعامل استاد با دانشجو، علاقه و نگرش و نیز پایایی و قابلیت اعتماد) به کار رفته است. 
برای پاسخگویی به سؤالات از مقیاس 5 گزینه‌ای لیکرت (از 1 به معنای خیلی ضعیف تا 5 به معنای خیلی خوب) استفاده شد. میزان رضایت، 3 به بالا به معنای رضایت خوب تلقی شد و کمتر از 3، به معنای عدم داشتن رضایت بود. در این مطالعه ابزار جمع‌آوری اطلاعات برای تعیین روایی در اختیار چند تن از افراد صاحب نظر در حوزه آموزش و آموزش مجازی قرار گرفت و پس از تأیید و بازنگری، 2 بار با فاصله 2 هفته در اختیار 10 نفر از مشارکت‌کنندگان قرار گرفت و مقدار آلفای کرونباخ 0/76 به دست آمد. 
پرسش‌نامه‌ها برای جمع‌آوری اطلاعات و داده‌ها بین جامعه آماری؛ یعنی دانشجویان از طریق اینترنت ارسال شد که با روش نمونه‌گیری تصادفی طبقه بندی‌شده انتخاب شدند. به دانشجویان نیز اطمینان داده شد همه اطلاعات کاملاً محرمانه خواهد بود و در پرسش‌نامه نوشتن نام و نام خانوادگی لزومی ندارد. در صورت داشتن معیار‌های ورود (داشتن رضایت کامل و آگاهانه، دانشجو بودن در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور، داشتن حداقل 4 امتحان مجازی، گذراندن حداقل 1 ترم از کل ترم تحصیلی خود در دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور، آشنا بودن با آموزش مجازی) وارد مطالعه می‌شدند. داده‌های دانشجویان برای تحلیل وارد برنامه SPSS نسخه 21 شد. برای تجزیه‌و‌تحلیل اطلاعات از آمار توصیفی فراوانی، میانگین و درصد و آمار استنباطی آزمون تی‌تست، آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه و همبستگی پیرسون با P=0/001 استفاده شد.
معیارهای خروج از مطالعه شامل پر نکردن کامل پرسش‌نامه و نداشتن معیارهای شرایط ورود بود.

یافته‌ها
در مجموع 1300 دانشجو دعوت به شرکت در مطالعه شدند که از این تعداد 1192 نفر پرسش‌نامه‌های مطالعه را کامل کردند. از این تعداد 358 نفر مرد و 834 نفر زن بودند. تحصیلات بیشتر شرکت‌کنندگان (‌873 نفر یا 73/2 درصد) در مقطع کارشناسی و سن بیشتر آن‌ها بین 20 تا 25 سال (887 نفر یا 74/4 درصد) بود. طبق جدول شماره 1، میان متغیرهای جمعیت‌شناختی (جنسیت، تحصیلات و سن) و میزان رضایت دانشجویان دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور از نحوه عملکرد سیستم آموزش مجازی در زمان شیوع کووید‐19 اختلاف آماری معناداری وجود دارد.


جنسیت، تحصیلات و سن (5 گروه سنی) دانشجویان به عنوان عوامل تأثیرگذار بر میزان رضایت آن‌ها شناسایی شد. 
از آزمون همبستگی پیرسون برای بررسی ارتباط بین ابعاد مختلف بررسی‌شده‌ استفاده شد که نتایج آن در جدول شماره 2 ارائه شده است.


میزان رضایت دانشجو، شیوه ارائه دروس، برآورده شدن انتظارات، تعامل استاد با دانشجو، علاقه و نگرش و نیز پایایی و قابلیت اعتماد ارتباط زیادی معناداری با هم دارند و همسو هستند. بدین معنا که هر مقدار شیوه ارائه دروس بهتر باشد، میزان رضایت دانشجو هم به همان نسبت بالاتر است.
طبق جدول شماره 3، میانگین میزان رضایت دانشجویان در مردان 12/85 و در زنان 13/78 به دست آمد.


برای بررسی اختلاف میانگین رضایت دانشجویان در مردان و زنان از آزمون تی‌تست استفاده شد که چون مقدار P برابر با 0/001 شده؛ بنابراین اختلاف معناداری در نمره میانگین رضایت دانشجویان در 2 سطح مرد و زن وجود دارد. همچنین با استفاده از آزمون آنالیز واریانس یک‌طرفه میانگین رضایت دانشجویان در سطوح مختلف تحصیلی و سن، اختلاف معناداری وجود داشت. 
میانگین شیوه ارائه دروس نیز بین 2 سطح مرد و زن اختلاف معناداری داشت (P=0/007). در قسمت شیوه ارائه دروس با سطوح مختلف تحصیلی نیز اختلاف معناداری وجود داشت (P=0/0001). همچنین میانگین شیوه ارائه دروس در گروه‌های مختلف سنی با هم اختلاف معناداری داشت (P=0/026).
میانگین تعامل استاد با دانشجو در 2 سطح مرد و زن با هم اختلاف معناداری داشت. همچنین این میزان در سطوح مختلف تحصیلی اختلاف معناداری نشان داد. همچنین با توجه به (P=0/155) هیچ‌کدام از گروه‌های مختلف سن با میانگین نمره تعامل، اختلاف معناداری نشان ندادند. میانگین علاقه و نگرش دانشجویان در سطوح مختلف جنسیت اختلاف معناداری نشان نداد، اما بین میانگین نمره علاقه و نگرش دانشجویان در سطوح مختلف تحصیلی و سن اختلاف معناداری وجود داشت. 
میانگین پایایی و قابلیت اعتماد به کارکرد فناوری در 3 متغیر جنسیت، سطح تحصیلات و سن اختلاف معناداری نشان نداد. همچنین بین میانگین نمره کلی ابعاد و سطوح مختلف تحصیلی ارتباط معناداری از نظر آماری وجود داشت (P=0/01).

بحث
در عصر حاضر، استفاده روزافزون از فناوری‌های نوظهور مبتنی بر رایانه‌ها و شبکه‌های ارتباطی یا به تعبیری فناوری اطلاعات و ارتباطات، تحولات گسترده‌ای را در امر یادگیری و روش‌های آموزشی موجب شده است [15]. اگرچه شیوع ناگهانی کووید‐19، سیستم‌های بهداشتی درمانی دنیا را با چالش‌های متعددی روبه‌رو کرد، اما سایر حوزه‌ها، از جمله حوزه آموزش را نیز تحت تأثیر قرار داد [16]. پژوهش حاضر به منظور بررسی میزان رضایت دانشجویان از آموزش مجازی در زمان شیوع کووید‐19 انجام شد. 
بر اساس یافته‌های پژوهش، تعداد دانشجویان دختر بیشتر از پسر بود و رده سنی 20 تا 25 سال بیشترین سهم را به خود اختصاص داد. با توجه به این‌که در حال حاضر و بر طبق شرایط جامعه، معمولاً خانم‌ها گرایش بیشتری به ادامه تحصیل دارند و با توجه به گروه سنی 20 تا 25 معمولاً نشان‌دهنده تمایل به ادامه تحصیل بلافاصله پس از طی دوران متوسطه است. یافته‌ها حاکی از آن است، بیشتر دانشجویان در مقطع کارشناسی تحصیل می‌کردند، این یافته با مطالعات فرخی [17]، محمدی و همکاران [18]، ژاله‌جو و همکاران [19] و معصومی‌فرد [20] هم‌راستاست. 
یافته‌های این مطالعه حاکی از آن بود، شیوه ارائه دروس به دانشجو با میزان رضایت دانشجویان دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور از نحوه عملکرد سیستم آموزش مجازی در زمان شیوع کووید‐19 ارتباط معنا‌داری داشت. بدین معنا که شیوه ارائه دروس به دانشجو، برآورده شدن انتظارات دانشجویان، علاقه و نگرش و نیز پایایی و قابلیت اعتماد به کارکرد فناوری به صورت مجازی ابعادی بودند که در افزایش رضایت دانشجویان از نحوه عملکرد سیستم آموزش مجازی مؤثر بودند. 
یافته‌های پژوهش حاضر با پژوهش‌های قنبری و همکاران [21]، محمدی و همکاران [18] و آوِلینو و همکاران [22] هم‌خوانی داشت. معمولاً رضایت از آموزش و اثربخشی آن به مجموعه عواملی مرتبط است که از انگیزه تا امکانات فناوری را دربر‌می‌گیرد؛ بنابراین کاملاً واضح است که برطرف کردن مشکلات و فراهم کردن امکانات لازم به ارتقای کیفیت ارائه دروس کمک خواهد کرد. 
یافته‌های این مطالعه نشان داد برآورده شدن انتظارات دانشجویان از یادگیری با میزان رضایت دانشجویان‌ ارتباط معناداری وجود داشت. در مطالعه سربلند [23] و کاظم‌پور و همکاران [24] نیز به این مهم اشاره شده بود. برآورده شدن انتظارات دانشجو برای درک و یادگیری مطالب درسی از مهم‌ترین عوامل در رضایت از آموزش مجازی و همچنین اثربخشی آموزش است. این مطالعه نشان داد بین پایایی و قابلیت اعتماد به کارکرد فناوری با میزان رضایت دانشجویان ارتباط معناداری وجود داشت که با مطالعه فرخی [17]، سربلند [23] و کاظم‌پور و همکاران [24] هم‌راستاست. وجود شرایط مناسب و پایدار فناوری عامل مهمی در ایجاد رضایتمندی در دانشجویان و همچنین به عنوان عامل مهمی در کاهش و رفع نگرانی دانشجویان از قطعی نابهنگام سیستم و سامانه‌های موجود است. 
یافته‌های این مطالعه نشان داد علاقه و نگرش دانشجویان با میزان رضایت دانشجویان ارتباط معناداری داشت. در مطالعه قنبری و همکاران [21] و عباسی و کلاری [25] نیز به این نکته اشاره شده بود. علاقه، انگیزه و وجود نگرش مثبت نکته و قانون مهمی در آموزش و ارتقای یادگیری است. 
در پژوهش حاضر بین تعامل استاد با دانشجو با میزان رضایت دانشجویان از نحوه عملکرد سیستم آموزش مجازی ارتباط معناداری داشت و تا حدودی نسبت به سایر متغیرها از وضعیت متوسط برخوردار است، بدین معنا که هر چه میزان تعامل استاد با دانشجو بالاتر باشد، افزایش رضایت دانشجویان از نحوه عملکرد سیستم آموزش مجازی بیشتر می‌شود و بر حسب قاعده آموزش مجازی و نبود تعامل چهره به چهره این مورد بر میزان رضایت و حتی ممکن است در برخی موارد بر عملکرد مناسب دانشجو در یک درس تأثیر داشته باشد. 
در پژوهش خلیفه و همکاران [26]، میزان مطلوبیت تعامل استاد و دانشجو از نظر استادان در حد متوسط و از نظر دانشجویان کمتر از حد متوسط است، البته در مطالعه معصومی‌فرد [20]، ژاله‌جو و همکاران [19] نیز به تأثیر زیاد تعامل استاد با دانشجو اشاره شده بود. در مجموع، نتایج حاصل از تحلیل نشان داد دانشجویان نسبت به دسترسی به امکانات مراکز آموزش‌های مجازی، یادگیری از طریق این روش و کاربرد روش آموزش مجازی در زمان شیوع کووید-19 رضایت و نگرش مثبتی داشتند که در بسیاری از مطالعات به این مهم اشاره شده است. 
یافته‌های این مطالعه نشان داد بین میانگین نمره رضایت دانشجویان، شیوه ارائه دروس، علاقه و نگرش دانشجویان، تعامل استاد با دانشجو در سطوح مختلف تحصیلی و در گروه‌های سنی مختلف اختلاف معناداری وجود داشت. میانگین نمره شیوه ارائه دروس نیز بین ‌مردان و زنان اختلاف معنا‌داری داشت. این یافته با مطالعات فرخی [17]، محمدی و همکاران [18]، معصومی‌فرد [20] و سربلند [23] هم‌راستاست. 
به طور معمول، سن، تحصیلات و دیدگاه نشأت‌گرفته از آن‌ها می‌تواند در نگرش افراد و میزان رضایت آن‌ها در موضوعات مختلف مؤثر باشد‌ که آموزش نیز از این امر مستثنا نیست. میانگین نمره حیطه پایایی و قابلیت اعتماد به کارکرد فناوری با 3 متغیر جنسیت، سطح تحصیلات و گروه سنی رابطه معناداری نشان نداد. 
در برخی مطالعات، از جمله قنبری و همکاران [21] و کاظم‌پور و همکاران [24] به این مهم اشاره شده است که برخی عوامل و فاکتورهای مؤثر در میزان رضایت ممکن است با سایر عوامل فاصله داشته باشند. همچنین بین میانگین نمره کلی ابعاد و سطوح مختلف تحصیلی ارتباط معناداری از نظر آماری وجود داشت. در بسیاری از مطالعات اخیر [17-26] نیز به ارتباط و تأثیرپذیری عوامل مختلف از یکدیگر اشاره شده است که نیاز به توجه و تحلیل عوامل و شرایط مختلف را برای بهبود وضعیت موجود در نظر دارد و به نوعی نشان‌دهنده در‌هم‌تنیدگی و تأثیرپذیری عوامل مختلف از یکدیگر است.

نتیجه‌گیری
با توجه به نتایج این پژوهش می‌توان گفت میزان رضایت دانشجویان علوم‌پزشکی مناطق 10 گانه از آموزش مجازی در سطح مطلوبی قرار داشت. عوامل مختلف بر میزان رضایت کلی و همچنین جایگاه هر متغیر در ایجاد رضایت نقش مکمل و وابسته دارند، از سویی توجه به عوامل جمعیت‌شناختی و دیدگاه افراد برگرفته از شرایط خاص نیز بر میزان رضایت اثرگذار است. از جمله نقاط مثبت می‌توان به رغبت دانشجویان به استفاده از آموزش مجازی در زمینه‌های مختلف اشاره کرد، از سویی نقاط منفی نشان‌دهنده لزوم توجه به زیرساخت‌های مورد نیاز و تقویت آن و آماده‌سازی بهینه بسترهای آموزشی اشاره کرد. 
بنابراین در راستای افزایش میزان رضایت دانشجویان دانشگاه‌های علوم‌پزشکی کشور از آموزش مجازی در زمان شیوع کوویدـ19 می‌‌توان با ایجاد، بهبود و ارتقای امکانات و زیرساخت‌های موجود، آموزش رایگان دانشجویان از طریق رسانه، امکان تعامل بیشتر با دانشجو و نظارت بهتر بر فرایند آموزش مجازی اقدامات مناسبی را در راستای افزایش آگاهی و رضایت دانشجویان از آموزش مجازی به انجام رساند. به‌کارگیری این شیوه، علاوه بر آن‌که می‌تواند در وقت و هزینه افراد صرفه‌جویی کند، در نهایت موجب ارتقای میزان رضایت دانشجویان و سایر فراگیران خواهد شد.
از سویی با توجه به وجود محدودیت‌های پژوهش حاضر، از جمله دسترسی نداشتن به برخی دانشجویان، نبود وجود امکانات لازم در برخی دانشگاه‌ها برای پیاده‌سازی آموزشی مجازی طبق استاندارد‌ها، پیشنهاد می‌شود در مطالعات بعدی به بستر و پلتفرم‌های به‌کار‌رفته، زیرساخت‌های لازم در آموزش مجازی، اینترنت و غیره نیز پرداخته شود. 

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.ABADANUMS.REC.1399.185  از دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان است.

حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی آبادان انجام شده است.

مشارکت نویسندگان
ایده اولیه، تدوین پروپوزال و گردآوری اطلاعات: صادق شرفی؛  تدوین پروپوزال، اطلاع‌رسانی برای گردآوری اطلاعات و تدوین اولیه مقاله: ساجده رهدار؛ مشاوره در پردازش ایده اولیه و تدوین پرسش‌نامه برخط و نظارت بر آنالیز داده‌ها: سعید جلوای؛ گردآوری اطلاعات و ورود داده‌ها: زینب ناصری؛ آنالیز داده‌ها و تدوین اولیه بخش یافته: فاطمه مقصودی؛ مشاوره و نظارت در تدوین پروپوزال: سارا مبارک؛ مشاوره در تدوین پروپوزال، روش اجرا، تدوین نهایی و سابمیت مقاله: محبوبه ممتازان. 

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان، این مقاله تعارض منافع ندارد.

References
1.Karimian Z. [Impact of summer school e- learning with a blended approach on knowledge, skill and attitude of participating students (Persian)]. Res Med Educ. 2020; 12(2):39-49. [DOI:10.29252/rme.12.2.39]
2.Ostad SN, Ahmady S, Mohammadi A, Sabzevari O, Mojtahedzadeh R, Razavizadeh M, et al. [Evolution of e-Learning in Iran’s Medical Sciences Universities: Formation of virtual university of medical sciences (Persian)]. Teb va Tazkiyeh. 2019; 27(4):233-43. [Link]
3.Sاams G, Tari F, Rezaeezadeh M. [Identification of fundamental and managerial challenges of applying E-learning in human resources education (Persian)]. Res Teach. 2019; 7(3):116-91. [DOI:10.34785/J012.2019.981]
4.Khoshnoodifar M, Rafie S, Zeraati Nasrabadi M, Masoudi Alavi N. [The effects of CPR training using two traditional and electronic training methods on the knowledge, skill, and satisfaction of nurses from in service education of cardiopulmonary resuscitation (Persian)]. Qom Univ Med Sci J. 2019; 13(9):34-43. [DOI:10.29252/qums.13.9.34]
5.Saberi A, Kazempour E, Porkar A. [Feasibility of utilizing virtual education from the viewpoints of professors,students and information technology staff (IT) in Guilan University of Medical Sciences (Persian)]. Res Med Educ. 2018; 10(1):21-9. [DOI:10.29252/rme.10.1.29]
6.Firoozehchian F. [The use of podcast in education a new approach in development of E-learning (Persian)]. Res Med Educ. 2016; 8(1):1-2.  [DOI:10.18869/acadpub.rme.8.1.1]
7.Narenjithani F, Pourkarimi J, Hejazi S. [Identifying the components of e-learning system at university of Tehran (Persian)]. Technol Educ J. 2021; 15(2):321-37. [DOI:10.22061/tej.2020.6130.2336]
8.Khazaei Jalil S, Shahbazian B, Montazeri AS, Abbasi A. [The impact of educational software designed on operating room students' learning of practical skills (Persian)]. Res Med Educ. 2015; 7(4):13-9. [DOI:10.18869/acadpub.rme.7.4.13]
9.Rostami B, Ramazani Badr F, Armani kian A, Moein Z. [The relationship among students' perceptions of learner support system´s quality with academic performance and academic adaptation in Zanjan University of Medical Sciences (Persian)]. Res Med Educ. 2019; 11(3):12-21 [DOI:10.29252/rme.11.3.12]
10.Sayah G, Derakhshanfard S. [The inhibitory factors of using E-learning in Urmia University of Medical Sciences from the students' point of view (Persian)]. Iran J Med Educ. 2019; 19:371-80. [Link]
11.Mirhaji SS, Soleymanpour M, Saboury AA, Bazargan A. [A look at the Corona virus and the evolution of university education in the world: Challenges and perspectives (Persian)]. Environ Manag Hazards. 2020; 7(2):197-223. [DOI:10.22059/jhsci.2020.311822.604]
12.Mostafavi ZS, Kamal Kharazi SAN, Narenji Thani F. [Investigation level the student’s interactions with others and their in E-learning environment: The case of Mehr-Alborz University (Persian)]. Train Learn Res. 2016; 13(1):21-36. [Link]
13.Zeinoddini M. [Reasons for the creation of the new coronavirus 2019 (SARS-CoV2): Natural mutation or genetically laboratory manipulation-point of view (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2020; 19(7):749-64. [DOI:10.29252/jrums.19.7.749]
14.Iranmanesh F, Ostadebrahimi H, Mirzazadeh A, Azin M. [Performance report of distance learning at Rafsanjan University of Medical Sciences during the COVID-19 pandemic (Persian)]. J Rafsanjan Univ Med Sci. 2020; 19(4):423-8. [DOI:10.29252/jrums.19.4.423]
15.Saeidi Z, SHarafinezhad H. [An electronic package to improve teaching and evaluation of persian core vocabulary (Persian)]. J Persion Lang Teach Non Persion Speake. 2013; 2(1):135-54. [Link]
16.Mian A, Khan S. Medical education during pandemics: A UK perspective. BMC Med. 2020; 18(1):100. [DOI:10.1186/s12916-020-01577-y] [PMID] [PMCID]
17.Farokhi M. [A survey of Tehran Refah College students’ evaluation of virtual education in the corona period (Persian)]. Relig Commun. 2021; 28(59):274-47. [Link]
18.Mohammadi M, Sarmadi M, Farajolahi M, Ghoban Nia AA. [Study of the status of virtual higher education in terms of education services provided in Iran (Persian)]. J Res Educ Syst. 2015; 9(29):32-54. [Link]
19.Zhalehjoo N, Arabi M, Momeni Z, Akbari Kamrani M, Khalili A, Riahi S, et al . [Virtual education status from the perspective of students at Alborz University of Medical Sciences in the Covid-19 pandemic period (Persian)]. J Med Educ Dev. 2021; 14(42):37-45. [DOI:10.52547/edcj.14.42.37]
20.Masoomifard M. [Study of the Relationship of the various Interaction Types in E-learning with Collaborative Learning Quality (Case Study of Master’s Students in Environmental Education) (Persian)]. Environ Educ Sustain Dev. 2019; 7(3):103-14. [DOI:10.30473/ee.2019.5811]
21.Ghanbari S, Rezghi Shir Savar H, Zeiaei MS, Mosleh M. [Evaluating the effectiveness of virtual education on health care management students (Persian)]. J Healthc Manag. 2019; 10(2):49-60. [Link]
22.Avelino CCV, Costa LCSD, Buchhorn SMM, Nogueira DA, Goyatá SLT. [Teaching-learning evaluation on the ICNP® using virtual learning environment (English, Portuguese)]. Rev Bras Enferm. 2017; 70(3):602-9. [DOI:10.1590/0034-7167-2016-0545] [PMID]
23.Sarboland K. [Evaluation of the effectiveness of e-Learning on satisfaction of graduate students of Islamic Azad University units of northwest of Iran (Persian)]. J Technol Educ. 2020; 14(1):63-74. [DOI:10.22061/jte.2018.4091.1999]
24.Kazempour N, Kiapasha K, Faraji M, Ghanbari Hamidabad M, Zare Sheykhkolai SF, Mohammadzade M. [Analyzing the challenge of university culture components in virtual education: A case study (Persian)]. J Educ Stud. 2022; 7(26):16-28. [DOI:20.1001.1.25884182.1400.7.26.2.8]
25.Abbasi Z, Kelari F. [International students’ attitudes toward online courses and social media in Persian language learning: Before and after COVID-19 (Persian)]. J Sociolinguistics 2020; 3(4):39-51. [DOI:10.30473/il.2020.53184.1365]
26.Khalifa Soltani MS, Rahmani J. [Virtual education in the university and its demand from the perspective of professors and students (Persian)]. Res Human Islam. 2017; 3(11):121-31. [Link]