دوره 8، شماره 3 - ( پاییز 1401 )
جلد 8 شماره 3 صفحات 269-258 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Karimi A, Mehdipour Y, Ebrahimi S, Alipour J. The Status of an Ophthalmology Hospital in Zahedan, Iran in Attracting Medical Tourists. JMIS 2022; 8 (3) :258-269
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-406-fa.html
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-406-fa.html
کریمی افسانه، مهدی‌پور یوسف، ابراهیمی سعید، علی‌پور جهان‌پور. بررسی دیدگاه کارکنان نسبت به وضعیت مرکز چشم‌پزشکی جنوب شرق ایران در جذب گردشگر پزشکی. اطلاع‌رسانی پزشکی نوین. 1401; 8 (3) :258-269
گروه فناوری اطلاعات سلامت، دانشکده پیراپزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان، زاهدان، ایران.
متن کامل [PDF 4980 kb]
(613 دریافت)
| چکیده (HTML) (883 مشاهده)
متن کامل: (647 مشاهده)
مقدمه
برای توسعه پایدار و همچنین جایگزینی منبع جدید برای درآمد به‌جای منابع نفتی، باید از همه امکانات و قابلیت‌ها استفاده کنیم. به این منظور توسعه گردشگری که یکی از بزرگ‌ترین و پربازده‌ترین فعالیت‌های اقتصادی در جهان است می‌تواند تأثیر چشمگیری در اقتصاد کشور داشته باشد [1، 2]. آمار انجمن سفر و گردشگری نشان می‌دهد حدود 90 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و 70 درصد از اشتغال، به این صنعت اختصاص دارد. در دهه‌های اخیر شاخه جدیدی از گردشگری به نام گردشگری پزشکی توجه و محبوبیت زیادی در میان کشورها کسب کرده است [3]. در این نوع گردشگری، بیماران محل زندگی خود را برای دسترسی به خدمات مراقبت‌های بهداشتی غیر اورژانسی ترک می‌کنند [4]. بنابراین می‌توان گفت گردشگری پزشکی، مسافرت به‌منظور درمان بیماری و انجام جراحی تحت نظر پزشکان در مراکز درمانی است که فرصت‌هایی را برای مراکز درمانی فراهم می‌کند تا از پتانسیل‌های خود برای ارائه خدمات به بیماران سایر کشورها استفاده کنند. در این فعالیت اقتصادی، تبادل خدمات حداقل بین 2 بخش پردرآمد گردشگری و پزشکی وجود دارد و تبدیل به صنعتی چند میلیارد دلاری در جهان شده است و علاوه بر ارائه خدمات پزشکی باعث رونق حوزه‌های دیگری از گردشگری مانند هتلینگ و بخش حمل‌و‌نقل می‌شود [5، 6].
گردشگری پزشکی به‌عنوان یک صنعت فعال در کشورهای مختلف، ازجمله تایلند، سنگاپور، مجارستان، آرژانتین، مالزی، کوبا، اسرائیل، برزیل، اردن، ترکیه و هند است که به توسعه پایدار و رشد اقتصاد کشورها کمک می‌کند [7]. گردشگری پزشکی سالانه 60 میلیارد دلار درآمد و رشد سالانه 20 درصدی را به خود اختصاص داده است. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2027 ارزش این صنعت به حدود 208 میلیارد دلار برسد. درآمد حاصل از گردشگری پزشکی باعث شده برخی از کشورهای آسیایی مانند سنگاپور، تایلند و هند به‌طور چشمگیری در حال تبلیغ خدمات درمانی خود در میان بیماران جهان باشند. ارزان بودن قیمت خدمات پزشکی ایران نسبت به سایر کشورهای جهان، کیفیت مناسب و برابری آن با جدیدترین شیوه‌های علم پزشکی در جهان و همچنین شرایط و ویژگی‌های جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی خاص ایران و همجواری با کشورهای مسلمان فرصتی بسیار خوب برای توسعه صنعت توریسم پزشکی در ایران است [2, 8, 9, 10].
دلایل عمده‌ای وجود دارد که افراد برای دریافت مراقبت‌های سلامتی سفرهای بین‌المللی را انتخاب کنند، ازجمله لیست‌های انتظار طولانی در کشورهای توسعه‌یافته، هزینه‌های پایین درمان‌های پزشکی در کشورهای در حال توسعه، مقرون‌به‌صرفه بودن هزینه‌های حمل‌و‌نقل بین‌المللی، توسعه اینترنت و ظهور شرکت‌های ارتباطی که به‌عنوان واسطه بین بیماران بین‌المللی و شبکه‌های بیمارستانی عمل می‌کنند و باعث دسترسی آسان بیماران به اطلاعات و قیمت‌ها می‌شوند و درنهایت فناوری‌های پیشرفته که با خدمات مراقبت‌های بهداشتی جدید ایجاد شده است [7]. عواملی از قبیل ایجاد تسهیلات پیشرفته، کیفیت بالا و هزینه پایین درمان به‌عنوان مهم‌ترین عوامل جذب بیمار در حوزه گردشگری پزشکی معرفی شده‌اند [11]. همچنین تجهیزات‌پزشکی، تنوع درمانی، عوامل جامعه‌شناختی، زمان انتظار، جاذبه‌های گردشگری، سهولت سفر و شرایط سیاسی و امنیتی هم از سایر عوامل مؤثر در جذب گردشگران ذکر شده‌اند [12]. تعداد زیادی از گردشگران پزشکی از نقاط مختلف دنیا برای درمان به کشورهای در حال توسعه سفر کرده‌اند [5]. سهم آسیا از این تجارت، حدود 7 میلیارد دلار از 60 میلیارد دلار درآمد سالانه از این صنعت است [13].
کشور ایران در مقایسه با سایر کشورهای منطقه خاورمیانه از پتانسیل‌های قابل‌توجهی برای توسعه گردشگری پزشکی برخوردار است که می‌توان به طبیعت چهارفصل، منابع طبیعی فراوان، قیمت پایین خدمات پزشکی، پزشکان معروف در سطح بین‌الملل و عملکرد موفق در جراحی‌ها در سطح جهانی اشاره کرد، ولی ایران، متأسفانه با وجود این پتانسیل‌ها جایگاه مناسبی در این صنعت ندارد. مطابق با ارزیابی که در سال 2020 با شاخص گردشگری پزشکی در بین 46 کشور انجام شد، ایران رتبه آخر را کسب کرد [4، 10]. عوامل زیرساختی (شامل زیرساخت‌های اصلی، بازاریابی، رقابت‌پذیری، سیستم اطلاعات گردشگری پزشکی)، عوامل قانونی و دولتی (شامل مسائل سیاسی و روابط بین‌المللی، مسائل مدیریتی، مسائل اقتصادی، مسائل امنیتی، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی) و عوامل مرتبط با نظام سلامت (شامل تعرفه خدمات پزشکی و بیمه سلامت، اعتباربخشی بین‌المللی و کیفیت خدمات، منابع انسانی)، 3 عامل اصلی برای گسترش گردشگری پزشکی در ایران ذکر شده‌اند [4].
در بازار رقابتی امروز، مناطق و کشورهایی می‌توانند در حوزه گردشگری پزشکی موفقیت بیشتری کسب کنند که با توجه به سطح انتظارات گردشگران، خدمات را با کیفیت و استانداردهای بالاتری ارائه دهند [9، 14]. استان سیستان و بلوچستان با مساحت بیش از 187 هزار کیلومتر مربع، تنوع فراوانی در پدیده‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی دارد. موقعیت خاص این استان و نزدیکی و هم‌مرزی با کشورهای حوزه خلیج فارس و همچنین دارا بودن سواحل زیبا در جنوب، ازجمله پتانسیل‌های این استان برای جذب گردشگران است [15]. شهر زاهدان با داشتن یک دانشگاه معتبر پزشکی در رشته‌های مختلف می‌تواند مقصد گردشگری پزشکی به‌خصوص در حیطه تخصصی چشم‌پزشکی باشد [16]. مرکز فوق تخصصی چشم‌پزشکی الزهرا (س) یکی از مراکز فعال درمانی، آموزش و پژوهشی فعال در حیطه تخصصی چشم‌پزشکی در کشور و وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان و همچنین قطب چشم‌پزشکی و مرکز ارجاع بیماران چشم‌پزشکی جنوب شرق ایران است. این مرکز مجهز به مدرن‌ترین دستگاه‌ها و تجهیزات پزشکی و همچنین دارای گواهی‌نامه مدیریت کیفیت و محیط‌زیست است. با‌توجه‌به پتانسیل بالای این مرکز برای جذب گردشگران پزشکی در حوزه چشم‌پزشکی، این مطالعه با هدف تعیین دیدگاه کارکنان نسبت به وضعیت مرکزچشم‌پزشکی جنوب شرق ایران در جذب گردشگر پزشکی انجام شد تا با شناسایی نقاط قوت و ضعف موجود، برنامه‌ریزی لازم جهت کاهش مشکلات و تقویت نقاط قوت انجام شود.
مواد و روش‌ها
این پژوهش توصیفی‌تحلیلی به‌صورت مقطعی در سال 1398 در بیمارستان فوق‌تخصصی چشم‌پزشکی الزهرا (س) زاهدان انجام شد. جامعه پژوهش، کارمندان اداری و بالینی بیمارستان بودند که مدرک دیپلم و بالاتر داشتند و قبلاً با گردشگران پزشکی در ارتباط بودند. با توجه به محدود بودن جامعه پژوهش، نمونه‌گیری انجام نشد و از روش سرشماری استفاده شد و درنهایت 75 نفر به‌صورت داوطلبانه در پژوهش مشارکت کردند. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسش‌نامه محقق‌ساخته‌ای بود که با‌توجه‌به مطالعات انجام‌شده قبلی تنظیم و روایی و پایایی آن سنجیده شد. پرسش‌نامه شامل 2 قسمت اصلی بود. قسمت اول شامل مشخصات جمعیت‌شناختی شرکت‌کنندگان، یعنی جنسیت، سن، شغل، میزان تحصیلات و سابقه کاری بود و قسمت دوم با 23 سؤال 5 گزینه‌ای، بدنه اصلی پرسش‌نامه را تشکیل می‌داد. بدنه اصلی پرسش‌نامه شامل 5 بعد وضعیت عمومی (4 سؤال)، خدمات (4 سؤال)، تجهیزات و زیرساخت (5 سؤال)، اطلاع‌رسانی (6 سؤال) و جغرافیایی (4 سؤال) بود. برای سنجش روایی، پرسش‌نامه در اختیار 4 نفر از صاحب‌نظران در حوزه گردشگری قرار گرفت که مطالعاتی در این زمینه داشتند و نظرات اصلاحی آنها در پرسش‌نامه اعمال و تأیید شد. پایایی پرسش‌نامه، با استفاده از روش آزمون‌بازآزمون سنجیده شد. پرسش‌نامه‌ها در 2 نوبت به فاصله 5 روز در اختیار 20 نفر از جامعه پژوهش قرار گرفت و پایایی آن بر‌اساس آلفای کرونباخ 0/83 به دست آمد. پس از مصوب شدن طرح پژوهشی با کد اخلاق IR.ZAUMS.REC.1395.283 توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان که این مقاله از آن استخراج شده است، پرسش‌نامه‌ها با مراجعه حضوری تکمیل شدند. تکمیل پرسش‌نامه‌ها با رضایت آگاهانه مشارکت‌کنندگان و به‌صورت داوطلبانه انجام شد و به شرکت‌کنندگان در پژوهش اطمینان داده شد که داده‌های آنها محرمانه خواهد بود و نتایج به‌صورت کلی و بدون ذکر نام گزارش خواهد شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده در نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 22 ثبت و برای تحلیل داده‌ها از میانگین، انحراف معیار و آزمون تی مستقل استفاده شد. برای تحلیل داده‌ها، به گزینه‌های خیلی‌زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی‌کم به ترتیب امتیازهای 5، 4، 3، 2 و 1 داده شد و میانگین امتیاز برای هر سؤال و هر حیطه محاسبه و نتایج پژوهش در قالب جداول مقایسه‌ای ارائه شدند. مطابق با نظر خبرگان که در تنظیم پرسش‌نامه مشارکت داشتند میانگین امتیازهای 1 تا 2/5 نامطلوب، 2/6 تا 3/5 متوسط و 3/6 تا 5 مطلوب در نظر گرفته شد. با استفاده از آزمون تی مستقل، میانگین امتیاز نظرات گروه‌های مختلف پرستاران، پزشکان و سایر پرسنل با یکدیگر مقایسه و ارتباط بین متغیرها آزمون شد و معیار قضاوت P کمتر از 0/05 قرار گرفت.
یافته‌ها
مطابق با یافته‌های پژوهش، بیشتر شرکت‌کنندگان در این پژوهش (62/7 درصد) زن بودند. میانگین سنی و میانگین سابقه کاری جامعه پژوهش به ترتیب 7/28±33/77 و 8/42±11/16 سال بود. اکثر مشارکت‌کنندگان (60 درصد) دارای مدرک تحصیلی لیسانس بودند (جدول شماره 1).
.jpg)
مطابق با جدول شماره 2، میانگین نمره دیدگاه جامعه پژوهش درمورد امکان جذب گردشگر در مرکز فوق‌تخصصی چشم زاهدان 0/6±3/5 است.
.jpg)
در میان ابعاد مورد‌مطالعه، وضعیت عمومی (0/7±3/7) و وضعیت تجهیزات و زیرساخت (0/6±3/7) مرکز فوق‌تخصصی چشم‌پزشکی بیشترین میانگین نمره و وضعیت جغرافیایی (0/9±2/8) کمترین نمره را از دیدگاه پرسنل این مرکز به دست آوردند. همچنین، پرستاران (0/5±3/6) نسبت به سایر کارکنان دارای دیدگاه مثبت‌تری هستند.
مطابق با جدول شماره 3، از میان گزینه‌های مرتبط با ابعاد مورد‌مطالعه، حسن شهرت پزشکان متخصص، کیفیت خدمات پزشکی، وضعیت بهداشت و نظافت مرکز، داشتن تجهیزات پزشکی سالم و فعال، داشتن تجهیزات پزشکی به‌روز و معرفی پزشکان متخصص و سوابق آنها در وب‌سایت مرکز به ترتیب بیشترین میانگین نمره‌ها را کسب کردند و کمترین میانگین نمره‌ها به ترتیب مربوط به وجود امکانات رفاهی و تفریحی جهت گذراندن اوقات فراغت، وجود اقلیم (شرایط آب و هوایی) مناسب، داشتن آشپزخانه مناسب با منوی انتخاب غذا و داشتن تبلیغات مناسب برای جذب گردشگر است.
.jpg)
آزمون تی مستقل نشان داد پرستاران (0/5±3/6) به‌طور معنی‌داری (P=0/01) دیدگاه مثبت‌تری نسبت به پزشکان (0/6±3/2) درمورد وضعیت مرکز مورد‌مطالعه برای جذب گردشگر پزشکی داشتند. در مقایسه دیدگاه سایر گروه‌ها، تفاوت معنی‌داری وجود نداشت. در بُعد تجهیزات و زیرساخت، دیدگاه سایر پرسنل (0/63±3/9) نسبت به پزشکان (0/63±3/3) به‌طور معنی‌داری (P=0/007) مثبت‌تر بود. در بُعد شرایط جغرافیایی، دیدگاه پرستاران (0/73±3) نسبت به پزشکان (0/73±2/4) به‌طور معنی‌داری (P=0/02) مثبت‌تر بود. در سایر ابعاد، تفاوت معنی‌داری در دیدگاه سایر گروه‌ها وجود نداشت.
بحث
مطابق با نتایج این مطالعه، امکان جذب گردشگر در قطب چشم‌پزشکی جنوب شرق ایران از دیدگاه جامعه پژوهش در حد متوسط بود. طبق نتایج مطالعه‌ای که میر و تاج‌زاده نمین در زاهدان انجام دادند، شهر زاهدان پتانسیل‌های لازم برای انجام فعالیت در حوزه گردشگری پزشکی را دارد [16] که تا حدودی مؤید نتایج این مطالعه است. در میان ابعاد مورد‌بررسی؛ وضعیت عمومی و وضعیت تجهیزات و زیرساخت مرکز چشم‌پزشکی الزهرا (س) بیشترین میانگین نمره (در حد مطلوب) و وضعیت جغرافیایی کمترین میانگین نمره (در حد نامطلوب) را به دست آوردند.
همه گزینه‌های مرتبط با بُعد «وضعیت عمومی» از دیدگاه جامعه پژوهش در حد مطلوب ارزیابی شدند و فقط گزینه «داشتن آشپزخانه مناسب با منوی انتخاب غذا» در حد متوسط ارزیابی شد. از‌آنجایی‌که مقدم و همکاران در مطالعه خود، یکی از عوامل مورد توجه با عنوان حساسیت‌های فرهنگی مؤثر در جذب گردشگران پزشکی را «تهیه غذای حلال» ذکر کرده‌اند [17]، می‌توان اهمیت توجه به نوع غذا و شیوه سرو آن را به گردشگران پزشکی دریافت. با توجه به اینکه اکثر گردشگران پزشکی که به ایران سفر می‌کنند از ساکنان کشورهای حوزه خلیج فارس هستند و در رژیم غذایی آنها استفاده از غذای حلال اهمیت زیادی دارد و در ایران این موضوع مورد توجه قرار گرفته و رعایت می‌شود، این نکته به‌عنوان یک نقطه قوت در جذب گردشگران پزشکی از کشورهای همسایه است. در مطالعه‌ای هم که امکان جذب گردشگر پزشکی را در شهر زاهدان بررسی کرد، «عدم ارائه رژیم غذایی متناسب با بیماران» به‌عنوان یکی از کاستی‌ها ذکر شده بود [16] که با نتایج این پژوهش هم‌راستاست. بنابراین توجه بیشتر به نوع و کیفیت غذاها و نحوه سرو آنها به بیماران بستری در مرکز مورد‌مطالعه باید مورد توجه مدیران مرکز قرار گیرد تا با بهبود وضعیت آن بتوان رضایت بیشتر گردشگران پزشکی را جلب کرد و عامل معرفی این مرکز به سایر دوستان و آشنایان آنها شد و امکان جذب بیشتر گردشگران را فراهم کرد.
در بُعد «وضعیت خدمات»، میانگین نمرات گزینه‌های کیفیت خدمات پرستاری و پزشکی در سطح مطلوب بودند که ازجمله نقاط قوت مرکز مورد‌مطالعه است. گزینه‌های «ثبت مستندات مرتبط با گردشگران» و «برقراری ارتباط گفتاری با بیمار در زمان لازم» در حد متوسط ارزیابی شدند. رئوفی و همکاران [4] هم در مطالعه خود، عدم وجود سیستمی برای ثبت اطلاعات و آمار بیماران خارجی به دلیل عدم وجود دستورالعمل خاص در این زمینه و نبود سیستمی برای ارزیابی رضایت بیماران خارجی، عدم پاسخ‌گویی به گردشگران ناراضی و سیستم پیگیری ضعیف را ازجمله عوامل بازدارنده توسعه گردشگری در ایران معرفی کرده بودند که با نتایج این مطالعه همخوانی دارد و باید مورد توجه سیاست‌گذاران در وزارت‌های بهداشت و گردشگری قرار گیرد و با ایجاد دستورالعمل یکنواخت برای همه مراکز پزشکی و ایجاد سیستم اطلاعات مناسب برای ثبت اطلاعات مرتبط این مشکل رفع شود.
با توجه به اینکه بیماران به ارتباط فعال و دوستانه با پزشکان و سایر کارکنان نیاز دارند و به‌منظور برقراری ارتباط گفتاری با گردشگران پزشکی در زمان لازم و تسلط کارکنان مختلف به زبان‌های خارجی، به‌ویژه زبان‌های انگلیسی و عربی (با توجه به اینکه پس از تحریم‌ها علیه ایران تمرکز اصلی برای جذب گردشگر پزشکی بر کشورهای منطقه است و اکثر بیماران فعلی از کشورهای عربی هستند) [18]، لزوم تسلط کارکنان به‌خصوص کادر پزشکی و پرستاری به زبان‌های دیگر وجود دارد که در مطالعات مختلفی [4, 8, 18, 19, 20, 21] به آن اشاره شده و باید مورد توجه سیاست‌گذاران و مدیران مراکز جذب گردشگر پزشکی قرار گیرد و جذب نیروهایی در اولویت قرار گیرد که در‌زمینه ذکرشده تبحر دارند.
در بعد «وضعیت تجهیزات و زیرساخت»، میانگین نمرات گزینه‌های «داشتن زیرساخت مناسب برای ایجاد ارتباطات بین‌المللی برای بیمار (تلفن و اینترنت)» و «داشتن داروخانه 24 ساعته در مرکز» در حد متوسط ارزیابی شدند که نیازمند تقویت و توجه از سوی مدیران و سیاست‌گذاران است. زیرساخت‌های ناکارآمد فناوری اطلاعات در مراکز خدماتی برای استفاده مناسب از فضای مجازی و اینترنت ازجمله موانع توسعه گردشگری در ایران معرفی شده‌اند [4، 22] که با نتایج این مطالعه همسو هستند. از‌آنجایی‌که دسترسی گسترده به فناوری اطلاعات و ارتباطات و استفاده از اینترنت توسط ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و بیماران نقش مهمی در دسترسی آسان به اطلاعاتِ مربوط به هزینه‌ها و خدمات مراقبت‌های بهداشتی در سراسر جهان دارد [23] رفع مشکلات مرتبط با آن اهمیت زیادی دارد و باید در سطح ملی مورد توجه قرار گیرد.
در بعد «وضعیت اطلاع‌رسانی»، میانگین نمرات گزینه‌های «مشخص بودن نحوه پرداخت هزینه‌ها برای گردشگر» و «وضعیت اطلاع‌رسانی داخل مرکز به گردشگران مراجعه‌کننده» در حد متوسط و گزینه «داشتن تبلیغات مناسب برای جذب گردشگر» در حد ضعیف بود. تحقیقات انجام‌شده اهمیت زیاد اطلاع‌رسانی را در جذب گردشگران پزشکی تأیید می‌کنند و از آن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای جذب گردشگر پزشکی نام می‌برند. ارتقا و بهروزرسانی وب‌سایت در مراکز پزشکی از‌طریق بهروزرسانی منظم و درج انتشار اطلاعات، کمک می‌کند تا بیماران جدید انتخاب درستی در نوع بیمارستان برای انجام خدمات پزشکی داشته باشند [5, 24, 25]. همچنین ارتقای ابعاد مختلف وب‌سایت یک مرکز پزشکی، ازجمله محتوای وب‌سایت، رابط کاربری، سرعت بارگذاری سایت هنگام تغییر زبان، سلیس بودن متن‌های ترجمه‌شده، تجربه کاربری و برقراری ارتباط می‌توانند باعث جذب بیشتر گردشگران پزشکی شوند [5, 24 ,25 , 26 ,27].
«وجود امکانات رفاهی و تفریحی جهت گذراندن اوقات فراغت» و «وجود اقلیم (شرایط آب و هوایی) مناسب» در بعد وضعیت جغرافیایی در حد ضعیف و گزینه‌های «وجود هتل‌ها و اقامتگاه‌های استاندارد» و «دسترسی آسان به امکانات جاده‌ای و ترابری هوایی مطلوب» در حد متوسط بودند. در مطالعات مختلفی [4، 18، 28، 29] عوامل ذکرشده، ازجمله عواملی هستند که علاوه‌بر مسائل مرتبط با خدمات بهداشتی مورد‌ارزیابی گردشگران پزشکی برای سفر به مقصد در نظر گرفته می‌شوند و از عوامل بازدارنده توسعه گردشگری پزشکی در ایران شناسایی شده‌اند و با نتایج این مطالعه همخوانی دارد. معرفی جاذبه‌های توریستی و مکان‌های دیدنی شهر زاهدان و سایر شهرهای استان در وب‌سایت بیمارستان و برگزاری تورهای تفریحی به‌خصوص به مقصد چابهار و بازدید از سواحل زیبای آن می‌تواند راهکاری برای رفع موانع ذکرشده در بُعد وضعیت جغرافیایی باشد. همچنین در مطالعه‌ای که با موضوع ارزیابی آسایش اقلیمی و برنامه‌ریزی گردشگری در استان سیستان و بلوچستان انجام شد، بهترین مکان‌ها در استان جهت گردشگری در بهار و پاییز قسمت‌های شمالی استان (خاش و زاهدان) و در زمستان قسمت‌های جنوبی استان (به خصوص چابهار) هستند [15] که در برنامه‌ریزی‌های گردشگری باید مورد توجه شرکت‌ها و آژانس‌های مسافرتی قرار گیرند.
نتیجه‌گیری
درمجموع از میان گزینه‌های مرتبط با ابعاد مورد‌بررسی، حسن شهرت پزشکان متخصص، کیفیت خدمات پزشکی، وضعیت بهداشت و نظافت مرکز، داشتن تجهیزات پزشکی سالم و فعال، داشتن تجهیزات پزشکی به‌روز و معرفی پزشکان متخصص و سوابق آنها در وب‌سایت مرکز به ترتیب بیشترین میانگین نمره‌ها را در حد مطلوب کسب کردند که برای جذب گردشگر دارای اهمیت هستند. بنابراین می‌توان گفت بیمارستان فوق تخصصی الزهرای زاهدان دارای پتانسیل‌های خوبی برای جذب گردشگران پزشکی در حیطه چشم پزشکی است. از سوی دیگر، کمترین میانگین نمره‌ها به ترتیب مربوط به وجود امکانات رفاهی و تفریحی جهت گذراندن اوقات فراغت، وجود اقلیم (شرایط آب‌وهوایی) مناسب، داشتن آشپزخانه مناسب با منوی انتخاب غذا و داشتن تبلیغات مناسب برای جذب گردشگر بود که در حد ضعیف بودند و مدیران بیمارستان باید جهت تقویت آنها تلاش کنند. معرفی مکان‌های تاریخی و دیدنی و همچنین جاذبه‌های گردشگری استان در وب‌سایت مرکز مورد‌مطالعه و هماهنگی با شرکت‌های گردشگری برای برگزاری تورهای تفریحی متناسب با وضعیت اقلیمی استان، ایجاد منوی انتخاب غذا و بهبود سطح کیفی غذاهای بیماران متناسب با فرهنگ گردشگران پزشکی مراجعه‌کننده به مرکز و همچنین تقویت وب‌سایت مرکز هم از نظر محتوا و هم از نظر فنی و سه‌زبانه کردن آن (فارسی، انگلیسی و عربی) می‌تواند در ارتقای وضعیت این مرکز و جذب بیشتر گردشگران پزشکی مؤثر باشد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه از طرح تحقیقاتی مصوب شماره 8097 با عنوان «بررسی امکان جذب گردشگر پزشکی در بیمارستان چشم‌پزشکی زاهدان» استخراج شده و دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.ZAUMS.REC.1395.283 از دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان است.
حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعه و تهیه مقاله: افسانه کریمی؛ تحلیل داده‌ها و همکاری در جمع‌آوری داده‌ها: یوسف مهدی‌پور؛ جمع‌آوری داده‌ها: سعید ابراهیمی؛ تحلیل داده‌ها، نگارش متن مقاله و ویرایش: یوسف مهدی‌پور، جهان‌پور علی‌پور.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از مدیران و کارکنان بیمارستان فوق‌تخصصی چشم‌پزشکی الزهرای (س) زاهدان که نویسندگان این مقاله را در گردآوری داده‌ها و اطلاعات مورد‌نیاز یاری کردند بسیار سپاسگزاریم.
برای توسعه پایدار و همچنین جایگزینی منبع جدید برای درآمد به‌جای منابع نفتی، باید از همه امکانات و قابلیت‌ها استفاده کنیم. به این منظور توسعه گردشگری که یکی از بزرگ‌ترین و پربازده‌ترین فعالیت‌های اقتصادی در جهان است می‌تواند تأثیر چشمگیری در اقتصاد کشور داشته باشد [1، 2]. آمار انجمن سفر و گردشگری نشان می‌دهد حدود 90 درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و 70 درصد از اشتغال، به این صنعت اختصاص دارد. در دهه‌های اخیر شاخه جدیدی از گردشگری به نام گردشگری پزشکی توجه و محبوبیت زیادی در میان کشورها کسب کرده است [3]. در این نوع گردشگری، بیماران محل زندگی خود را برای دسترسی به خدمات مراقبت‌های بهداشتی غیر اورژانسی ترک می‌کنند [4]. بنابراین می‌توان گفت گردشگری پزشکی، مسافرت به‌منظور درمان بیماری و انجام جراحی تحت نظر پزشکان در مراکز درمانی است که فرصت‌هایی را برای مراکز درمانی فراهم می‌کند تا از پتانسیل‌های خود برای ارائه خدمات به بیماران سایر کشورها استفاده کنند. در این فعالیت اقتصادی، تبادل خدمات حداقل بین 2 بخش پردرآمد گردشگری و پزشکی وجود دارد و تبدیل به صنعتی چند میلیارد دلاری در جهان شده است و علاوه بر ارائه خدمات پزشکی باعث رونق حوزه‌های دیگری از گردشگری مانند هتلینگ و بخش حمل‌و‌نقل می‌شود [5، 6].
گردشگری پزشکی به‌عنوان یک صنعت فعال در کشورهای مختلف، ازجمله تایلند، سنگاپور، مجارستان، آرژانتین، مالزی، کوبا، اسرائیل، برزیل، اردن، ترکیه و هند است که به توسعه پایدار و رشد اقتصاد کشورها کمک می‌کند [7]. گردشگری پزشکی سالانه 60 میلیارد دلار درآمد و رشد سالانه 20 درصدی را به خود اختصاص داده است. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2027 ارزش این صنعت به حدود 208 میلیارد دلار برسد. درآمد حاصل از گردشگری پزشکی باعث شده برخی از کشورهای آسیایی مانند سنگاپور، تایلند و هند به‌طور چشمگیری در حال تبلیغ خدمات درمانی خود در میان بیماران جهان باشند. ارزان بودن قیمت خدمات پزشکی ایران نسبت به سایر کشورهای جهان، کیفیت مناسب و برابری آن با جدیدترین شیوه‌های علم پزشکی در جهان و همچنین شرایط و ویژگی‌های جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی خاص ایران و همجواری با کشورهای مسلمان فرصتی بسیار خوب برای توسعه صنعت توریسم پزشکی در ایران است [2, 8, 9, 10].
دلایل عمده‌ای وجود دارد که افراد برای دریافت مراقبت‌های سلامتی سفرهای بین‌المللی را انتخاب کنند، ازجمله لیست‌های انتظار طولانی در کشورهای توسعه‌یافته، هزینه‌های پایین درمان‌های پزشکی در کشورهای در حال توسعه، مقرون‌به‌صرفه بودن هزینه‌های حمل‌و‌نقل بین‌المللی، توسعه اینترنت و ظهور شرکت‌های ارتباطی که به‌عنوان واسطه بین بیماران بین‌المللی و شبکه‌های بیمارستانی عمل می‌کنند و باعث دسترسی آسان بیماران به اطلاعات و قیمت‌ها می‌شوند و درنهایت فناوری‌های پیشرفته که با خدمات مراقبت‌های بهداشتی جدید ایجاد شده است [7]. عواملی از قبیل ایجاد تسهیلات پیشرفته، کیفیت بالا و هزینه پایین درمان به‌عنوان مهم‌ترین عوامل جذب بیمار در حوزه گردشگری پزشکی معرفی شده‌اند [11]. همچنین تجهیزات‌پزشکی، تنوع درمانی، عوامل جامعه‌شناختی، زمان انتظار، جاذبه‌های گردشگری، سهولت سفر و شرایط سیاسی و امنیتی هم از سایر عوامل مؤثر در جذب گردشگران ذکر شده‌اند [12]. تعداد زیادی از گردشگران پزشکی از نقاط مختلف دنیا برای درمان به کشورهای در حال توسعه سفر کرده‌اند [5]. سهم آسیا از این تجارت، حدود 7 میلیارد دلار از 60 میلیارد دلار درآمد سالانه از این صنعت است [13].
کشور ایران در مقایسه با سایر کشورهای منطقه خاورمیانه از پتانسیل‌های قابل‌توجهی برای توسعه گردشگری پزشکی برخوردار است که می‌توان به طبیعت چهارفصل، منابع طبیعی فراوان، قیمت پایین خدمات پزشکی، پزشکان معروف در سطح بین‌الملل و عملکرد موفق در جراحی‌ها در سطح جهانی اشاره کرد، ولی ایران، متأسفانه با وجود این پتانسیل‌ها جایگاه مناسبی در این صنعت ندارد. مطابق با ارزیابی که در سال 2020 با شاخص گردشگری پزشکی در بین 46 کشور انجام شد، ایران رتبه آخر را کسب کرد [4، 10]. عوامل زیرساختی (شامل زیرساخت‌های اصلی، بازاریابی، رقابت‌پذیری، سیستم اطلاعات گردشگری پزشکی)، عوامل قانونی و دولتی (شامل مسائل سیاسی و روابط بین‌المللی، مسائل مدیریتی، مسائل اقتصادی، مسائل امنیتی، تصمیم‌گیری و برنامه‌ریزی) و عوامل مرتبط با نظام سلامت (شامل تعرفه خدمات پزشکی و بیمه سلامت، اعتباربخشی بین‌المللی و کیفیت خدمات، منابع انسانی)، 3 عامل اصلی برای گسترش گردشگری پزشکی در ایران ذکر شده‌اند [4].
در بازار رقابتی امروز، مناطق و کشورهایی می‌توانند در حوزه گردشگری پزشکی موفقیت بیشتری کسب کنند که با توجه به سطح انتظارات گردشگران، خدمات را با کیفیت و استانداردهای بالاتری ارائه دهند [9، 14]. استان سیستان و بلوچستان با مساحت بیش از 187 هزار کیلومتر مربع، تنوع فراوانی در پدیده‌های طبیعی، تاریخی و فرهنگی دارد. موقعیت خاص این استان و نزدیکی و هم‌مرزی با کشورهای حوزه خلیج فارس و همچنین دارا بودن سواحل زیبا در جنوب، ازجمله پتانسیل‌های این استان برای جذب گردشگران است [15]. شهر زاهدان با داشتن یک دانشگاه معتبر پزشکی در رشته‌های مختلف می‌تواند مقصد گردشگری پزشکی به‌خصوص در حیطه تخصصی چشم‌پزشکی باشد [16]. مرکز فوق تخصصی چشم‌پزشکی الزهرا (س) یکی از مراکز فعال درمانی، آموزش و پژوهشی فعال در حیطه تخصصی چشم‌پزشکی در کشور و وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان و همچنین قطب چشم‌پزشکی و مرکز ارجاع بیماران چشم‌پزشکی جنوب شرق ایران است. این مرکز مجهز به مدرن‌ترین دستگاه‌ها و تجهیزات پزشکی و همچنین دارای گواهی‌نامه مدیریت کیفیت و محیط‌زیست است. با‌توجه‌به پتانسیل بالای این مرکز برای جذب گردشگران پزشکی در حوزه چشم‌پزشکی، این مطالعه با هدف تعیین دیدگاه کارکنان نسبت به وضعیت مرکزچشم‌پزشکی جنوب شرق ایران در جذب گردشگر پزشکی انجام شد تا با شناسایی نقاط قوت و ضعف موجود، برنامه‌ریزی لازم جهت کاهش مشکلات و تقویت نقاط قوت انجام شود.
مواد و روش‌ها
این پژوهش توصیفی‌تحلیلی به‌صورت مقطعی در سال 1398 در بیمارستان فوق‌تخصصی چشم‌پزشکی الزهرا (س) زاهدان انجام شد. جامعه پژوهش، کارمندان اداری و بالینی بیمارستان بودند که مدرک دیپلم و بالاتر داشتند و قبلاً با گردشگران پزشکی در ارتباط بودند. با توجه به محدود بودن جامعه پژوهش، نمونه‌گیری انجام نشد و از روش سرشماری استفاده شد و درنهایت 75 نفر به‌صورت داوطلبانه در پژوهش مشارکت کردند. ابزار گردآوری داده‌ها، پرسش‌نامه محقق‌ساخته‌ای بود که با‌توجه‌به مطالعات انجام‌شده قبلی تنظیم و روایی و پایایی آن سنجیده شد. پرسش‌نامه شامل 2 قسمت اصلی بود. قسمت اول شامل مشخصات جمعیت‌شناختی شرکت‌کنندگان، یعنی جنسیت، سن، شغل، میزان تحصیلات و سابقه کاری بود و قسمت دوم با 23 سؤال 5 گزینه‌ای، بدنه اصلی پرسش‌نامه را تشکیل می‌داد. بدنه اصلی پرسش‌نامه شامل 5 بعد وضعیت عمومی (4 سؤال)، خدمات (4 سؤال)، تجهیزات و زیرساخت (5 سؤال)، اطلاع‌رسانی (6 سؤال) و جغرافیایی (4 سؤال) بود. برای سنجش روایی، پرسش‌نامه در اختیار 4 نفر از صاحب‌نظران در حوزه گردشگری قرار گرفت که مطالعاتی در این زمینه داشتند و نظرات اصلاحی آنها در پرسش‌نامه اعمال و تأیید شد. پایایی پرسش‌نامه، با استفاده از روش آزمون‌بازآزمون سنجیده شد. پرسش‌نامه‌ها در 2 نوبت به فاصله 5 روز در اختیار 20 نفر از جامعه پژوهش قرار گرفت و پایایی آن بر‌اساس آلفای کرونباخ 0/83 به دست آمد. پس از مصوب شدن طرح پژوهشی با کد اخلاق IR.ZAUMS.REC.1395.283 توسط کمیته اخلاق دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان که این مقاله از آن استخراج شده است، پرسش‌نامه‌ها با مراجعه حضوری تکمیل شدند. تکمیل پرسش‌نامه‌ها با رضایت آگاهانه مشارکت‌کنندگان و به‌صورت داوطلبانه انجام شد و به شرکت‌کنندگان در پژوهش اطمینان داده شد که داده‌های آنها محرمانه خواهد بود و نتایج به‌صورت کلی و بدون ذکر نام گزارش خواهد شد. داده‌های جمع‌آوری‌شده در نرم‌افزار آماری SPSS نسخه 22 ثبت و برای تحلیل داده‌ها از میانگین، انحراف معیار و آزمون تی مستقل استفاده شد. برای تحلیل داده‌ها، به گزینه‌های خیلی‌زیاد، زیاد، متوسط، کم و خیلی‌کم به ترتیب امتیازهای 5، 4، 3، 2 و 1 داده شد و میانگین امتیاز برای هر سؤال و هر حیطه محاسبه و نتایج پژوهش در قالب جداول مقایسه‌ای ارائه شدند. مطابق با نظر خبرگان که در تنظیم پرسش‌نامه مشارکت داشتند میانگین امتیازهای 1 تا 2/5 نامطلوب، 2/6 تا 3/5 متوسط و 3/6 تا 5 مطلوب در نظر گرفته شد. با استفاده از آزمون تی مستقل، میانگین امتیاز نظرات گروه‌های مختلف پرستاران، پزشکان و سایر پرسنل با یکدیگر مقایسه و ارتباط بین متغیرها آزمون شد و معیار قضاوت P کمتر از 0/05 قرار گرفت.
یافته‌ها
مطابق با یافته‌های پژوهش، بیشتر شرکت‌کنندگان در این پژوهش (62/7 درصد) زن بودند. میانگین سنی و میانگین سابقه کاری جامعه پژوهش به ترتیب 7/28±33/77 و 8/42±11/16 سال بود. اکثر مشارکت‌کنندگان (60 درصد) دارای مدرک تحصیلی لیسانس بودند (جدول شماره 1).
مطابق با جدول شماره 2، میانگین نمره دیدگاه جامعه پژوهش درمورد امکان جذب گردشگر در مرکز فوق‌تخصصی چشم زاهدان 0/6±3/5 است.
در میان ابعاد مورد‌مطالعه، وضعیت عمومی (0/7±3/7) و وضعیت تجهیزات و زیرساخت (0/6±3/7) مرکز فوق‌تخصصی چشم‌پزشکی بیشترین میانگین نمره و وضعیت جغرافیایی (0/9±2/8) کمترین نمره را از دیدگاه پرسنل این مرکز به دست آوردند. همچنین، پرستاران (0/5±3/6) نسبت به سایر کارکنان دارای دیدگاه مثبت‌تری هستند.
مطابق با جدول شماره 3، از میان گزینه‌های مرتبط با ابعاد مورد‌مطالعه، حسن شهرت پزشکان متخصص، کیفیت خدمات پزشکی، وضعیت بهداشت و نظافت مرکز، داشتن تجهیزات پزشکی سالم و فعال، داشتن تجهیزات پزشکی به‌روز و معرفی پزشکان متخصص و سوابق آنها در وب‌سایت مرکز به ترتیب بیشترین میانگین نمره‌ها را کسب کردند و کمترین میانگین نمره‌ها به ترتیب مربوط به وجود امکانات رفاهی و تفریحی جهت گذراندن اوقات فراغت، وجود اقلیم (شرایط آب و هوایی) مناسب، داشتن آشپزخانه مناسب با منوی انتخاب غذا و داشتن تبلیغات مناسب برای جذب گردشگر است.
آزمون تی مستقل نشان داد پرستاران (0/5±3/6) به‌طور معنی‌داری (P=0/01) دیدگاه مثبت‌تری نسبت به پزشکان (0/6±3/2) درمورد وضعیت مرکز مورد‌مطالعه برای جذب گردشگر پزشکی داشتند. در مقایسه دیدگاه سایر گروه‌ها، تفاوت معنی‌داری وجود نداشت. در بُعد تجهیزات و زیرساخت، دیدگاه سایر پرسنل (0/63±3/9) نسبت به پزشکان (0/63±3/3) به‌طور معنی‌داری (P=0/007) مثبت‌تر بود. در بُعد شرایط جغرافیایی، دیدگاه پرستاران (0/73±3) نسبت به پزشکان (0/73±2/4) به‌طور معنی‌داری (P=0/02) مثبت‌تر بود. در سایر ابعاد، تفاوت معنی‌داری در دیدگاه سایر گروه‌ها وجود نداشت.
بحث
مطابق با نتایج این مطالعه، امکان جذب گردشگر در قطب چشم‌پزشکی جنوب شرق ایران از دیدگاه جامعه پژوهش در حد متوسط بود. طبق نتایج مطالعه‌ای که میر و تاج‌زاده نمین در زاهدان انجام دادند، شهر زاهدان پتانسیل‌های لازم برای انجام فعالیت در حوزه گردشگری پزشکی را دارد [16] که تا حدودی مؤید نتایج این مطالعه است. در میان ابعاد مورد‌بررسی؛ وضعیت عمومی و وضعیت تجهیزات و زیرساخت مرکز چشم‌پزشکی الزهرا (س) بیشترین میانگین نمره (در حد مطلوب) و وضعیت جغرافیایی کمترین میانگین نمره (در حد نامطلوب) را به دست آوردند.
همه گزینه‌های مرتبط با بُعد «وضعیت عمومی» از دیدگاه جامعه پژوهش در حد مطلوب ارزیابی شدند و فقط گزینه «داشتن آشپزخانه مناسب با منوی انتخاب غذا» در حد متوسط ارزیابی شد. از‌آنجایی‌که مقدم و همکاران در مطالعه خود، یکی از عوامل مورد توجه با عنوان حساسیت‌های فرهنگی مؤثر در جذب گردشگران پزشکی را «تهیه غذای حلال» ذکر کرده‌اند [17]، می‌توان اهمیت توجه به نوع غذا و شیوه سرو آن را به گردشگران پزشکی دریافت. با توجه به اینکه اکثر گردشگران پزشکی که به ایران سفر می‌کنند از ساکنان کشورهای حوزه خلیج فارس هستند و در رژیم غذایی آنها استفاده از غذای حلال اهمیت زیادی دارد و در ایران این موضوع مورد توجه قرار گرفته و رعایت می‌شود، این نکته به‌عنوان یک نقطه قوت در جذب گردشگران پزشکی از کشورهای همسایه است. در مطالعه‌ای هم که امکان جذب گردشگر پزشکی را در شهر زاهدان بررسی کرد، «عدم ارائه رژیم غذایی متناسب با بیماران» به‌عنوان یکی از کاستی‌ها ذکر شده بود [16] که با نتایج این پژوهش هم‌راستاست. بنابراین توجه بیشتر به نوع و کیفیت غذاها و نحوه سرو آنها به بیماران بستری در مرکز مورد‌مطالعه باید مورد توجه مدیران مرکز قرار گیرد تا با بهبود وضعیت آن بتوان رضایت بیشتر گردشگران پزشکی را جلب کرد و عامل معرفی این مرکز به سایر دوستان و آشنایان آنها شد و امکان جذب بیشتر گردشگران را فراهم کرد.
در بُعد «وضعیت خدمات»، میانگین نمرات گزینه‌های کیفیت خدمات پرستاری و پزشکی در سطح مطلوب بودند که ازجمله نقاط قوت مرکز مورد‌مطالعه است. گزینه‌های «ثبت مستندات مرتبط با گردشگران» و «برقراری ارتباط گفتاری با بیمار در زمان لازم» در حد متوسط ارزیابی شدند. رئوفی و همکاران [4] هم در مطالعه خود، عدم وجود سیستمی برای ثبت اطلاعات و آمار بیماران خارجی به دلیل عدم وجود دستورالعمل خاص در این زمینه و نبود سیستمی برای ارزیابی رضایت بیماران خارجی، عدم پاسخ‌گویی به گردشگران ناراضی و سیستم پیگیری ضعیف را ازجمله عوامل بازدارنده توسعه گردشگری در ایران معرفی کرده بودند که با نتایج این مطالعه همخوانی دارد و باید مورد توجه سیاست‌گذاران در وزارت‌های بهداشت و گردشگری قرار گیرد و با ایجاد دستورالعمل یکنواخت برای همه مراکز پزشکی و ایجاد سیستم اطلاعات مناسب برای ثبت اطلاعات مرتبط این مشکل رفع شود.
با توجه به اینکه بیماران به ارتباط فعال و دوستانه با پزشکان و سایر کارکنان نیاز دارند و به‌منظور برقراری ارتباط گفتاری با گردشگران پزشکی در زمان لازم و تسلط کارکنان مختلف به زبان‌های خارجی، به‌ویژه زبان‌های انگلیسی و عربی (با توجه به اینکه پس از تحریم‌ها علیه ایران تمرکز اصلی برای جذب گردشگر پزشکی بر کشورهای منطقه است و اکثر بیماران فعلی از کشورهای عربی هستند) [18]، لزوم تسلط کارکنان به‌خصوص کادر پزشکی و پرستاری به زبان‌های دیگر وجود دارد که در مطالعات مختلفی [4, 8, 18, 19, 20, 21] به آن اشاره شده و باید مورد توجه سیاست‌گذاران و مدیران مراکز جذب گردشگر پزشکی قرار گیرد و جذب نیروهایی در اولویت قرار گیرد که در‌زمینه ذکرشده تبحر دارند.
در بعد «وضعیت تجهیزات و زیرساخت»، میانگین نمرات گزینه‌های «داشتن زیرساخت مناسب برای ایجاد ارتباطات بین‌المللی برای بیمار (تلفن و اینترنت)» و «داشتن داروخانه 24 ساعته در مرکز» در حد متوسط ارزیابی شدند که نیازمند تقویت و توجه از سوی مدیران و سیاست‌گذاران است. زیرساخت‌های ناکارآمد فناوری اطلاعات در مراکز خدماتی برای استفاده مناسب از فضای مجازی و اینترنت ازجمله موانع توسعه گردشگری در ایران معرفی شده‌اند [4، 22] که با نتایج این مطالعه همسو هستند. از‌آنجایی‌که دسترسی گسترده به فناوری اطلاعات و ارتباطات و استفاده از اینترنت توسط ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی و بیماران نقش مهمی در دسترسی آسان به اطلاعاتِ مربوط به هزینه‌ها و خدمات مراقبت‌های بهداشتی در سراسر جهان دارد [23] رفع مشکلات مرتبط با آن اهمیت زیادی دارد و باید در سطح ملی مورد توجه قرار گیرد.
در بعد «وضعیت اطلاع‌رسانی»، میانگین نمرات گزینه‌های «مشخص بودن نحوه پرداخت هزینه‌ها برای گردشگر» و «وضعیت اطلاع‌رسانی داخل مرکز به گردشگران مراجعه‌کننده» در حد متوسط و گزینه «داشتن تبلیغات مناسب برای جذب گردشگر» در حد ضعیف بود. تحقیقات انجام‌شده اهمیت زیاد اطلاع‌رسانی را در جذب گردشگران پزشکی تأیید می‌کنند و از آن به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای جذب گردشگر پزشکی نام می‌برند. ارتقا و بهروزرسانی وب‌سایت در مراکز پزشکی از‌طریق بهروزرسانی منظم و درج انتشار اطلاعات، کمک می‌کند تا بیماران جدید انتخاب درستی در نوع بیمارستان برای انجام خدمات پزشکی داشته باشند [5, 24, 25]. همچنین ارتقای ابعاد مختلف وب‌سایت یک مرکز پزشکی، ازجمله محتوای وب‌سایت، رابط کاربری، سرعت بارگذاری سایت هنگام تغییر زبان، سلیس بودن متن‌های ترجمه‌شده، تجربه کاربری و برقراری ارتباط می‌توانند باعث جذب بیشتر گردشگران پزشکی شوند [5, 24 ,25 , 26 ,27].
«وجود امکانات رفاهی و تفریحی جهت گذراندن اوقات فراغت» و «وجود اقلیم (شرایط آب و هوایی) مناسب» در بعد وضعیت جغرافیایی در حد ضعیف و گزینه‌های «وجود هتل‌ها و اقامتگاه‌های استاندارد» و «دسترسی آسان به امکانات جاده‌ای و ترابری هوایی مطلوب» در حد متوسط بودند. در مطالعات مختلفی [4، 18، 28، 29] عوامل ذکرشده، ازجمله عواملی هستند که علاوه‌بر مسائل مرتبط با خدمات بهداشتی مورد‌ارزیابی گردشگران پزشکی برای سفر به مقصد در نظر گرفته می‌شوند و از عوامل بازدارنده توسعه گردشگری پزشکی در ایران شناسایی شده‌اند و با نتایج این مطالعه همخوانی دارد. معرفی جاذبه‌های توریستی و مکان‌های دیدنی شهر زاهدان و سایر شهرهای استان در وب‌سایت بیمارستان و برگزاری تورهای تفریحی به‌خصوص به مقصد چابهار و بازدید از سواحل زیبای آن می‌تواند راهکاری برای رفع موانع ذکرشده در بُعد وضعیت جغرافیایی باشد. همچنین در مطالعه‌ای که با موضوع ارزیابی آسایش اقلیمی و برنامه‌ریزی گردشگری در استان سیستان و بلوچستان انجام شد، بهترین مکان‌ها در استان جهت گردشگری در بهار و پاییز قسمت‌های شمالی استان (خاش و زاهدان) و در زمستان قسمت‌های جنوبی استان (به خصوص چابهار) هستند [15] که در برنامه‌ریزی‌های گردشگری باید مورد توجه شرکت‌ها و آژانس‌های مسافرتی قرار گیرند.
نتیجه‌گیری
درمجموع از میان گزینه‌های مرتبط با ابعاد مورد‌بررسی، حسن شهرت پزشکان متخصص، کیفیت خدمات پزشکی، وضعیت بهداشت و نظافت مرکز، داشتن تجهیزات پزشکی سالم و فعال، داشتن تجهیزات پزشکی به‌روز و معرفی پزشکان متخصص و سوابق آنها در وب‌سایت مرکز به ترتیب بیشترین میانگین نمره‌ها را در حد مطلوب کسب کردند که برای جذب گردشگر دارای اهمیت هستند. بنابراین می‌توان گفت بیمارستان فوق تخصصی الزهرای زاهدان دارای پتانسیل‌های خوبی برای جذب گردشگران پزشکی در حیطه چشم پزشکی است. از سوی دیگر، کمترین میانگین نمره‌ها به ترتیب مربوط به وجود امکانات رفاهی و تفریحی جهت گذراندن اوقات فراغت، وجود اقلیم (شرایط آب‌وهوایی) مناسب، داشتن آشپزخانه مناسب با منوی انتخاب غذا و داشتن تبلیغات مناسب برای جذب گردشگر بود که در حد ضعیف بودند و مدیران بیمارستان باید جهت تقویت آنها تلاش کنند. معرفی مکان‌های تاریخی و دیدنی و همچنین جاذبه‌های گردشگری استان در وب‌سایت مرکز مورد‌مطالعه و هماهنگی با شرکت‌های گردشگری برای برگزاری تورهای تفریحی متناسب با وضعیت اقلیمی استان، ایجاد منوی انتخاب غذا و بهبود سطح کیفی غذاهای بیماران متناسب با فرهنگ گردشگران پزشکی مراجعه‌کننده به مرکز و همچنین تقویت وب‌سایت مرکز هم از نظر محتوا و هم از نظر فنی و سه‌زبانه کردن آن (فارسی، انگلیسی و عربی) می‌تواند در ارتقای وضعیت این مرکز و جذب بیشتر گردشگران پزشکی مؤثر باشد.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه از طرح تحقیقاتی مصوب شماره 8097 با عنوان «بررسی امکان جذب گردشگر پزشکی در بیمارستان چشم‌پزشکی زاهدان» استخراج شده و دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.ZAUMS.REC.1395.283 از دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان است.
حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی زاهدان انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
طراحی مطالعه و تهیه مقاله: افسانه کریمی؛ تحلیل داده‌ها و همکاری در جمع‌آوری داده‌ها: یوسف مهدی‌پور؛ جمع‌آوری داده‌ها: سعید ابراهیمی؛ تحلیل داده‌ها، نگارش متن مقاله و ویرایش: یوسف مهدی‌پور، جهان‌پور علی‌پور.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
از مدیران و کارکنان بیمارستان فوق‌تخصصی چشم‌پزشکی الزهرای (س) زاهدان که نویسندگان این مقاله را در گردآوری داده‌ها و اطلاعات مورد‌نیاز یاری کردند بسیار سپاسگزاریم.
References
1.Adrom M, Anvary M, Bostani M. Evaluation of social security sense in tourism development case study; Zahedan city. Res J Agric Biol Sci. 2015; 11(1):5-10. [Link]
2.Hadian M, Jabbari A, Mousavi SH, Sheikhbardsiri H. Medical tourism development: A systematic review of economic aspects. Int J Healthc Manag. 2021; 14(2):576-82. [DOI:10.1080/20479700.2019.1677977]
3.Jabbari A, Gholami M, Kavosi Z, Chamanpara P. [The role of demographic variables on medical tourists’ viewpoints about service quality of hospitals (Persian)]. Hospital. 2016; 15(3):95-102. [Link]
4.Raoofi S, Khodayari-Zarnaq R, Ghasemyani S, Hamidi H, Vatankhah S. Barriers of medical tourism development in Iran. Anatolia. 2022; 33(1):91-103. [DOI:10.1080/13032917.2021.1907760]
5.Soofi S, Aligholi M. [The effect of website promotion three times in increasing the rate of increase between nations and revenue In Bina Ophthalmology Hospital, Tehran (Persian)]. J New Approach Educ Sci. 2022; 4(1):85-94. [Link]
6.Asadi M, Boroumandzad Y, Derakhsh S. [Boosting the presence of foreign health tourists in Yazd, Iran; challenges and solutions (Persian)]. Health Inform Manage. 2019; 16(4):161-7. [Link]
7.Masoud F, Alireza J, Mahmoud K, Zahra A. A systematic review of publications studies on medical tourism. J Educ Health Promot. 2013; 2:51. [PMID] [PMCID]
8.Taghvaei M, Goodarzi M. [Developing and prioritizing the formation of strategies in medical tourism (Case Study: Shiraz Metropolis) (Persian)]. Res Urban Plan. 2016; 7(24):1-22. [Link]
9.Shokohyar S, Kavyani H. [The evaluation of medical tourism centers’ service quality in Tehran city by using fuzzy SERVQUAL approach (Persian)]. Hospital. 2015; 14(2):127-37. [Link]
10.Mosadeghrad AM, Sadeghi M. [Medical tourism: Reasons for choosing Iran (Persian)]. Payesh (Health Monitor). 2021; 20(2):145-66. [DOI:10.52547/payesh.20.2.145]
11.Delgoshaei B, Ravaghi H, Abolhassani N. [Performance analysis of medical tourism in Tehran province from medical tourists and medical services providers’ perspective (Persian)]. Hospital. 2012; 11(1):63-72. [Link]
12.Mosavi-Negad SM, Adeli O, Hariri T, Vali-pour N, Moshkani Z. [The potential of medical tourist’s attraction in hospitals (A case study of a military hospitals in Tehran) (Persian)]. Hospital. 2016; 15(3):63-71. [Link]
13.Snyder J, Crooks V, Turner L. Issues and challenges in research on the ethics of medical tourism: Reflections from a conference. J Bioeth Inq. 2011; 8(1):3-6. [DOI:10.1007/s11673-010-9272-0]
14.Shafiee M, Ghafoori MH, Aboee F, Forootan S, Arab M. [ Evaluation of delivered services among selected hospital wards: A case study using multiple criteria decision making methods (MCDM) (Persian)]. J Hospital. 2017; 15(4):95-102. [Link]
15.Ebrahimzadeh I, Esmaelnejad M. [Analysis of climatic comfort and tourism planning; case study: Sistan and Baluchestan (Persian)]. J Geogr Reg Dev. 2012; 10(1):123-45. [Link]
16.Mir M, Tajzadehnamin AA. Assessing preparation level of medical tourism in Zahedan City. Glob J Manag Bus Res. 2014; 14(F1):27-34. [Link]
17.Moghadam FN, Masoudi Asl I, Hessam S, Farahani MM. In search a medical tourism marketing pattern in Iran: The case of cultural sensitivities. Int J Healthc Manag. 2021; 14(4):1081-6. [DOI:10.1080/20479700.2020.1732647]
18.Ghasemi M, Nejad MG, Aghaei I. Knowledge management orientation and operational performance relationship in medical tourism (overview of the model performance in the COVID-19 pandemic and post-pandemic era). Health Serv Manage Res. 2021; 34(4):208-22. [PMID]
19.Heydari M, Yousefi M, Derakhshani N, Khodayari-Zarnaq R. Factors affecting the satisfaction of medical tourists: A systematic review. Health Scope. 2019; 8(3):e80359. [DOI:10.5812/jhealthscope.80359]
20.Mahmoudifar Y, Tabibi SJ, Nasiripour AA, Riahi L. Effective factors on the development of medical tourism industry in the West Azerbaijan Province, Iran: Pattern presentation. Int J Med Res Health Sci. 2016; 5(7):620-30. [Link]
21.Naami A, Chatrooz A. [Systematic review of medical tourism in Iran and case study of Tehran University of Medical Sciences (Persian)]. J Payavard Salamat. 2018; 11(5):598-609. [Link]
22.Baghbanian A, Safdari R, Erfannia L, Zokaee M. The medical tourism industry in Iran: A review of websites designed for cross-border patients. Health Scope. 2021; 10(1):e108482. [DOI:10.5812/jhealthscope.108482]
23.Naghipour M, Langarizadeh M, Razzazi M. Identification of the requirements for designing medical tourism information system of Iran. J Educ Health Promot. 2019; 8:118. [PMID]
24.Koyama T, Takahashi K, Takahashi A, Takeda Y. How does a hospital website branding have positive effects of patients visiting and hospital recruitment. J Hosp Manag Heal Policy. 2019; 3(20):1-8. [DOI:10.21037/jhmhp.2019.07.02]
25.Samadbeik M, Asadi H, Mohseni M, Takbiri A, Moosavi A, Garavand A. Designing a medical tourism website: A qualitative study. Iran J Public Health. 2017; 46(2):249-57. [PMID]
26.Hanefeld J, Lunt N, Smith R, Horsfall D. Why do medical tourists travel to where they do? The role of networks in determining medical travel. Soc Sci Med. 2015; 124:356-63. [PMID]
27.Madariaga L, Nussbaum M, Marañón F, Alarcón C, Naranjo MA. User experience of government documents: A framework for informing design decisions. Gov Inf Q. 2019; 36(2):179-95. [DOI:10.1016/j.giq.2018.12.005]
28.Rokni L, Pourahmad A, Moteiey Langroudi MH, Rezaeiy Mahmoudi M, Heidarzadeh N. Appraisal the potential of central Iran, in the context of health tourism. Iran J Public Health. 2013; 42(3):272-9. [PMID]
29.Momeni K, Janati A, Imani A, Khodayari-Zarnaq R, Arab-Zozani M. An analysis of competitive situation medical tourism industry: A case study in northwest Iran. Bali Med J. 2014; 6(2):279-88. [Link]
2.Hadian M, Jabbari A, Mousavi SH, Sheikhbardsiri H. Medical tourism development: A systematic review of economic aspects. Int J Healthc Manag. 2021; 14(2):576-82. [DOI:10.1080/20479700.2019.1677977]
3.Jabbari A, Gholami M, Kavosi Z, Chamanpara P. [The role of demographic variables on medical tourists’ viewpoints about service quality of hospitals (Persian)]. Hospital. 2016; 15(3):95-102. [Link]
4.Raoofi S, Khodayari-Zarnaq R, Ghasemyani S, Hamidi H, Vatankhah S. Barriers of medical tourism development in Iran. Anatolia. 2022; 33(1):91-103. [DOI:10.1080/13032917.2021.1907760]
5.Soofi S, Aligholi M. [The effect of website promotion three times in increasing the rate of increase between nations and revenue In Bina Ophthalmology Hospital, Tehran (Persian)]. J New Approach Educ Sci. 2022; 4(1):85-94. [Link]
6.Asadi M, Boroumandzad Y, Derakhsh S. [Boosting the presence of foreign health tourists in Yazd, Iran; challenges and solutions (Persian)]. Health Inform Manage. 2019; 16(4):161-7. [Link]
7.Masoud F, Alireza J, Mahmoud K, Zahra A. A systematic review of publications studies on medical tourism. J Educ Health Promot. 2013; 2:51. [PMID] [PMCID]
8.Taghvaei M, Goodarzi M. [Developing and prioritizing the formation of strategies in medical tourism (Case Study: Shiraz Metropolis) (Persian)]. Res Urban Plan. 2016; 7(24):1-22. [Link]
9.Shokohyar S, Kavyani H. [The evaluation of medical tourism centers’ service quality in Tehran city by using fuzzy SERVQUAL approach (Persian)]. Hospital. 2015; 14(2):127-37. [Link]
10.Mosadeghrad AM, Sadeghi M. [Medical tourism: Reasons for choosing Iran (Persian)]. Payesh (Health Monitor). 2021; 20(2):145-66. [DOI:10.52547/payesh.20.2.145]
11.Delgoshaei B, Ravaghi H, Abolhassani N. [Performance analysis of medical tourism in Tehran province from medical tourists and medical services providers’ perspective (Persian)]. Hospital. 2012; 11(1):63-72. [Link]
12.Mosavi-Negad SM, Adeli O, Hariri T, Vali-pour N, Moshkani Z. [The potential of medical tourist’s attraction in hospitals (A case study of a military hospitals in Tehran) (Persian)]. Hospital. 2016; 15(3):63-71. [Link]
13.Snyder J, Crooks V, Turner L. Issues and challenges in research on the ethics of medical tourism: Reflections from a conference. J Bioeth Inq. 2011; 8(1):3-6. [DOI:10.1007/s11673-010-9272-0]
14.Shafiee M, Ghafoori MH, Aboee F, Forootan S, Arab M. [ Evaluation of delivered services among selected hospital wards: A case study using multiple criteria decision making methods (MCDM) (Persian)]. J Hospital. 2017; 15(4):95-102. [Link]
15.Ebrahimzadeh I, Esmaelnejad M. [Analysis of climatic comfort and tourism planning; case study: Sistan and Baluchestan (Persian)]. J Geogr Reg Dev. 2012; 10(1):123-45. [Link]
16.Mir M, Tajzadehnamin AA. Assessing preparation level of medical tourism in Zahedan City. Glob J Manag Bus Res. 2014; 14(F1):27-34. [Link]
17.Moghadam FN, Masoudi Asl I, Hessam S, Farahani MM. In search a medical tourism marketing pattern in Iran: The case of cultural sensitivities. Int J Healthc Manag. 2021; 14(4):1081-6. [DOI:10.1080/20479700.2020.1732647]
18.Ghasemi M, Nejad MG, Aghaei I. Knowledge management orientation and operational performance relationship in medical tourism (overview of the model performance in the COVID-19 pandemic and post-pandemic era). Health Serv Manage Res. 2021; 34(4):208-22. [PMID]
19.Heydari M, Yousefi M, Derakhshani N, Khodayari-Zarnaq R. Factors affecting the satisfaction of medical tourists: A systematic review. Health Scope. 2019; 8(3):e80359. [DOI:10.5812/jhealthscope.80359]
20.Mahmoudifar Y, Tabibi SJ, Nasiripour AA, Riahi L. Effective factors on the development of medical tourism industry in the West Azerbaijan Province, Iran: Pattern presentation. Int J Med Res Health Sci. 2016; 5(7):620-30. [Link]
21.Naami A, Chatrooz A. [Systematic review of medical tourism in Iran and case study of Tehran University of Medical Sciences (Persian)]. J Payavard Salamat. 2018; 11(5):598-609. [Link]
22.Baghbanian A, Safdari R, Erfannia L, Zokaee M. The medical tourism industry in Iran: A review of websites designed for cross-border patients. Health Scope. 2021; 10(1):e108482. [DOI:10.5812/jhealthscope.108482]
23.Naghipour M, Langarizadeh M, Razzazi M. Identification of the requirements for designing medical tourism information system of Iran. J Educ Health Promot. 2019; 8:118. [PMID]
24.Koyama T, Takahashi K, Takahashi A, Takeda Y. How does a hospital website branding have positive effects of patients visiting and hospital recruitment. J Hosp Manag Heal Policy. 2019; 3(20):1-8. [DOI:10.21037/jhmhp.2019.07.02]
25.Samadbeik M, Asadi H, Mohseni M, Takbiri A, Moosavi A, Garavand A. Designing a medical tourism website: A qualitative study. Iran J Public Health. 2017; 46(2):249-57. [PMID]
26.Hanefeld J, Lunt N, Smith R, Horsfall D. Why do medical tourists travel to where they do? The role of networks in determining medical travel. Soc Sci Med. 2015; 124:356-63. [PMID]
27.Madariaga L, Nussbaum M, Marañón F, Alarcón C, Naranjo MA. User experience of government documents: A framework for informing design decisions. Gov Inf Q. 2019; 36(2):179-95. [DOI:10.1016/j.giq.2018.12.005]
28.Rokni L, Pourahmad A, Moteiey Langroudi MH, Rezaeiy Mahmoudi M, Heidarzadeh N. Appraisal the potential of central Iran, in the context of health tourism. Iran J Public Health. 2013; 42(3):272-9. [PMID]
29.Momeni K, Janati A, Imani A, Khodayari-Zarnaq R, Arab-Zozani M. An analysis of competitive situation medical tourism industry: A case study in northwest Iran. Bali Med J. 2014; 6(2):279-88. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
