مجله اطلاع رسانی پزشکی نوین

مقدمه
از اواخر دسامبر سال 2019، موارد متعددی از بیماری پنومونیالیک (همراه با علائمی از‌جمله تب، مشکل در تنفس، سرفه و ضایعات تهاجمی در هر دو ریه) با علت ناشناخته در شهر ووهان چین مرکزی پدید آمد که به نام کووید-19 نام‌گذاری شد [1]. پس از افزایش موارد ابتلا و گسترش جهانی این ویروس، سازمان بهداشت جهانی با انتشار بیانیه‌ای، شیوع کروناویروس جدید را ششمین عامل وضعیت اضطراری بهداشت عمومی در سرتاسر جهان اعلام کرد که تهدیدی نه‌فقط برای چین، بلکه برای تمام کشورها به شمار می‌رود [2]. این بیماری به‌سرعت تبدیل به یک پاندمی جهانی شد و سیستم بهداشتی و درمانی کشورها را به‌شدت تحت فشار قرار داد. در‌این‌بین پرستاران تحت فشار استرس‌های روحی و جسمی شدیدی قرار گرفتند. یکی از نگرانی‌های بسیار مهمی که در این رابطه وجود دارد، تأثیر اضطراب ناشی از بیماری کرونا بر روی کیفیت زندگی پرستاران است. با گذشت زمان و با ارتقای سطح بهداشت و سلامت جوامع انسانی، توجه افراد جامعه انسانی از طول عمر و درمان به‌سمت مسائل ذهنی و عینی در‌مورد رفاه و کیفیت زندگی تغییر کرده است و سنجش کیفیت زندگی به‌عنوان پیامدی از سطح سلامت در حوزه سلامت و علوم بهداشتی کاربرد گسترده‌ای یافته است [3] و به همین علت در طی 2 دهه گذشته، کیفیت زندگی یکی از مهم‌ترین موضوعات پژوهش‌های بالینی بوده است. سازمان بهداشت جهانی، درک فرد از وضعیت کنونی‌اش با‌توجه‌به فرهنگ و نظام ارزشی‌ای که در آن زندگی می‌کند و ارتباط آن ادراکات با هدف‌ها، انتظارها، استانداردها و اولویت‌های موردنظر فرد را کیفیت زندگی تعریف می‌کند [4]. 
کیفیت زندگی مفهوم مهمی است که به محققان اجازه می‌دهد رضایت فعلی مردم را با جنبه‌های مختلف زندگی ارزیابی کنند و فاکتورهای تسهیل‌کننده و یا مانع کیفیت زندگی را شناسایی کنند [5]. کیفیت زندگی شامل همه ابعاد زندگی است و فقط محدود به سلامتی نمی‌شود. شغل یکی از عوامل مؤثر در کیفیت زندگی است [6]. پرستاری به‌عنوان یکی از 4 حرفه اول پر‌استرس دنیا بیش از سایر مشاغل فرد را در معرض عوامل تنش‌زای مختلف فیزیکی، جسمی، روان‌شناختی و اجتماعی قرار می‌دهد و سبب تهدید و کاهش سلامتی و رفاه شاغلین خود می‌شود [7].
 ابوشایقه و همکاران در مطالعه خود دریافتند پرستاران در حوزه روان‌شناختی و روابط اجتماعی نمره بالاتری در مقایسه با سلامت فیزیکی کسب کردند [8]. در مطالعه‌ای که جودکی و همکاران بر روی پرستاران انجام دادند، نتایج نشان داد کیفیت زندگی در حیطه سلامت روان بالاترین و در حیطه سلامت جسمانی کمترین میانگین نمره را به خود اختصاص داد [7]. از‌جمله عوامل مؤثر بر اضطراب پرستاران تغییرات ناگهانی در وضعیت بیماران، تماس مکرر با درد و رنج بیماران، کار به‌صورت شیفتی و شب‌کاری، عدم اطمینان از درمان، بار کاری زیاد، اضافه‌کاری اجباری، عدم امنیت شغلی، محیط‌های کاری مختلف، ورود به محیط کار جدید، سختی حرفه پرستاری، تعارض با پزشکان، تعارض بین همکاران، ساعات کاری بالا، حقوق و دستمزد پایین، عدم تعهد مدیر یا سرپرستی، تبعیض بین کارکنان، نبود امکانات مناسب و تجهیزات درمانی کافی، فعالیت در فضای فیزیکی غیر‌استاندارد و نامناسب و بی‌توجهی به شأن و جایگاه واقعی پرستاران در جامعه است [9]. این فشارها می‌تواند باعث افزایش اضطراب پرستاران شوند و زیان‌های قابل‌توجهی برای سلامت و کیفیت زندگی آنان داشته باشند [10]. 
از‌آنجایی‌که شرایط و استرس‌های شغلی بر روی سلامتی و نیز کیفیت زندگی افراد تأثیر جدی دارند، توجه به سلامت و کیفیت زندگی پرستاران و سالم نگه داشتن این گروه از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است [7] و با‌توجه‌به اینکه در شغل پرستاری میزان کیفیت زندگی و اضطراب دچار تغییراتی می‌شود و این مشکلات به از‌کار‌افتادگی قابل‌توجه فرد در قلمروهای زندگی فردی، اجتماعی و اشتغال منجر می‌شود و عملکردهای روزمره فرد همچون خوردن، خوابیدن و سلامتی فرد را تحت تأثیر قرار می‌دهد [11]، باید کیفیت زندگی افراد، به‌ویژه افرادی که در خط مقدم مبارزه با بیماری هستند، ارزیابی شود [8]. استرس به‌تنهایی تمرکز و توجه فرد و درک واقعیت را مختل می‌کند [12]. 
در طی بیماری کووید-19، ابتلا به ویروس و آلوده کردن اعضای خانواده بیشترین استرس را برای پرستاران به ‌دنبال دارد. به‌طور‌کلی ، این شرایط چالش‌برانگیز به افزایش بار کاری ناشی از بیماری همه‌گیر منجر شده و باعث می‌شود پرستاران در‌مورد ادامه کار یا مراقبت باکیفیت دچار تردید شوند [13]. مطالعات مختلف حاکی از این است که بحران‌هایی مانند همه‌گیری کووید-19 می‌تواند اثراتی بر کیفیت زندگی افراد و مخصوصاً پرستاران داشته باشد و در‌نتیجه ممکن است کیفیت مراقبت از بیماران را تحت‌الشعاع خود قرار داده و چالشی جدی برای نظام سلامت ایجاد کند. در این زمینه مطالعه‌ای در ایران یافت نشد. بنابراین با‌توجه‌به شیوع بیماری کووید-19 این مطالعه با هدف مقایسه کیفیت زندگی پرستاران شاغل در مرکز کرونا با سایر مراکز انجام شد.
مواد و روش‌ها
این مطالعه توصیفی‌مقایسه‌ای با مشارکت 122 نفر از پرستاران شاغل در مراکز درمانی شهرستان سبزوار شامل 1 بیمارستان مرجع کرونا و 5 بیمارستان غیر‌کرونایی در بازه زمانی 6 ماهه (خرداد تا آذر 1399) به روش نمونه‌گیری دردسترس انجام شد. معیارهای ورود به مطالعه شامل تمایل به تکمیل پرسش‌نامه و عدم مراجعه به روان‌پزشک به دلیل اضطراب، استرس و افسردگی در 6 ماه گذشته بود. واحدهای پژوهش با استفاده از روش نمونه‌گیری در‌دسترس و از‌طریق شبکه‌های اجتماعی وارد مطالعه شدند. حجم نمونه با استفاده ار نرم افزار جی‌پاور نسخه 3/0/10 و براساس مطالعه سلیمانی و همکاران [14] محاسبه شد. تعداد نمونه با سطح اطمینان 95درصد، توان آزمون 0/95 درصد و اندازه اثر 0/52، 97 نفر در هر گروه در نظر گرفته شده است. برای جمع‌آوری اطلاعات از پرسش‌نامه جمعیت‌شناختی و پرسش‌نامه کوتاه کیفیت زندگی 36 سؤالی  استفاده شد.
این پرسش‌نامه دارای 36 سؤال در 8 خرده‌مقیاس جزئی است و در 2 مقیاس کلی سلامت جسمی و سلامت روان طبقه‌بندی شده است. این پرسش‌نامه توسط منتظری و همکاران در سال 1385 بر روی جمعیت سالم بالای 15 سال شهر تهران تعیین اعتبار شده و ضریب آلفای کرونباخ آن 0/77 تا 0/90 گزارش شده است [15]. پایایی پرسش‌نامه در مطالعه حاضر بررسی شد و مقدار آلفای کرونباخ 0/944 به دست آمد
در این پژوهش بعد از تصویب طرح و اخذ کد اخلاق (IR.MEDSAB.REC.1399.039) از دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار، طراحی اینترنتی پرسش‌نامه‌ها انجام شد. بعد از تأیید، لینک پرسش‌نامه از‌طریق شبکه‌های اجتماعی (تلگرام، واتساپ، اینستاگرام) و پیامک برای افراد و گروه‌ها فرستاده شد. در ابتدای پرسش‌نامه، هدف از انجام کار ذکر شده بود تا پرستاران با رضایت آگاهانه پرسش‌نامه را تکمیل و ارسال کنند. داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 16 تجزیه‌و‌تحلیل شدند. برای ارائه آمار توصیفی متغیرهای کمی از میانگین و انحراف‌معیار و برای متغیرهای کیفی از تعداد و درصد استفاده شد. سطح معنی‌داری نیز برای مدل نهایی 5 درصد در نظر گرفته شد. از آزمون کای‌اسکوئر و تی‌تست و رگرسیون خطی نیز به‌منظور تحلیل داده‌ها استفاده شد. سطح معنی‌داری برای مدل نهایی 5 درصد در نظر گرفته شد.
یافته‌ها
داده‌های 122 پرستار تجزیه‌و‌تحلیل قرار گرفت. میانگین سنی شرکت‌کننده‌ها در بیمارستان ریفرال کرونا 7/15±32/38 و در سایر بیمارستان‌ها 6/54±35/08 بود. سابقه کاری پرستاران شاغل در بیمارستان کرونا 10/23±2/31 و در سایر بیمارستان 1/05±2/08 بود. اکثر نمونه‌های پژوهش (83/6 درصد) دارای مدرک کارشناسی و 70/5 درصد نمونه‌ها متأهل بودند. 85/2 درصد نمونه‌ها هیچ‌گونه استعمال مواد مخدر نداشتند. 4/1 درصد نمونه‌ها دیابت، 2/5 درصد بیماری قلبی، 4/9 درصد بیماری کلیوی، 1/6 درصد فشار خون، 2/5 درصد مشکلات اعصاب و روان، 0/8 درصد مشکلات تنفسی و 4/1 درصد بیماری تیروئیدی داشتند. 32 درصد از پرستاران در بخش کووید-19 مشغول به خدمت بودند و 73/8 درصد مواجهه با بیماری کووید-19 داشتند..
اکثر پرستاران (58/2 درصد) کیفیت زندگی متوسط داشتند. میانگین±انحراف‌معیار نمره کل کیفیت زندگی در مردان 6/14±27/39 و در خانم‌ها 6/19±26/10 بود که نمره کل کیفیت زندگی در آقایان بیشتر از خانم‌ها بود، ولی تفاوت آماری معناداری وجود نداشت. 
 همچنین نتایج نشان داد بین کیفیت زندگی کل 2 گروه تفاوت آماری معناداری وجود نداشت (جدول شماره 1). 


تنها متغیری که تفاوت معنی‌داری را نشان داده است متغیر کارکرد اجتماعی است که برای کنترل اثر متغیرهای مخدوش‌کننده از روش رگرسیونی استفاده شد که نتایج نشان داد با کنترل اثر مخدوش‌کنندگی سن (P=0/10) ، دارو (P=0/17) و مواجهه با کووید-19 (P=0/28)، کارکرد اجتماعی در 2 بیمارستان تفاوت معنی‌دار آماری نداشت.
بحث 
این مطالعه به‌صورت مقطعی با هدف مقایسه کیفیت زندگی پرستاران شاغل در مراکز ریفرال کرونا و غیر‌کرونایی در شهرستان سبزوار انجام شد. نتایج مطالعه نشان داد بین نمره کل کیفیت زندگی پرستاران ارتباط آماری معنی‌داری مشاهده نشد. اکثر پرستاران دارای کیفیت زندگی متوسط بودند (58 درصد). نمره کل کیفیت زندگی در آقایان بیشتر از خانم‌ها بود، ولی تفاوت آماری معناداری وجود نداشت. همچنین یافته‌ها نشان داد بین وضعیت تأهل، مواجهه با بیماری کووید-19 و داشتن بیماری‌های زمینه‌ای با کیفیت زندگی ارتباط آماری معنی‌داری وجود داشت.
نتیجه مطالعه پولویرنتی و همکاران (2020) در ایتالیا نشان داد بیماری کووید-19 بر کیفیت زندگی در بیماران با کمبود آنتی‌بادی اولیه مؤثر است [16]. همچنین نتایج مطالعه گی ین و همکاران (2020) در ویتنام نشان داد افراد مشکوک به بیماری کرونا‌ویروس 2019، نمره کیفیت زندگی مرتبط با سلامت کمتری نسبت به افراد سالم داشتند [17]. در زمان نگارش این مقاله مطالعه‌ای که ارتباط کیفیت زندگی پرستاران شاغل در بیمارستان‌های ریفرال کرونا با سایر بیمارستان‌ها را بررسی کرده باشد، پیدا نشد. بنابراین جهت بحث در‌مورد نتایج به بررسی مطالعات مشابه پرداخته می‌شود. نتایج مطالعه حاضر نشان داد بین نمره کل کیفیت زندگی پرستاران ارتباط آماری معنی‌داری مشاهده نشد. همچنین یافته‌ها نشان‌دهنده این بود که اکثر پرستاران دارای کیفیت زندگی متوسط بودند که هم‌راستا با نتایج مطالعات مختلف بود [18, 19, 20].
 در مطالعه‌ای که توسط جودکی و همکاران بر روی پرستاران خرم‌آباد انجام شد، نتایج نشان داد کیفیت زندگی در حیطه سلامت روان بالاترین و در حیطه سلامت جسمانی کمترین میانگین نمره را به خود اختصاص داد [7]. همچنین ابوشایقه و همکاران [8] در مطالعه خود که در کشور عربستان سعودی انجام دادند، دریافتند پرستاران در حوزه روان‌شناختی و روابط اجتماعی نمره بالاتری در مقایسه با سلامت فیزیکی کسب کردند، درحالی‌که در مطالعه حاضر عملکرد جسمانی بیشترین میانگین و عملکرد اجتماعی کمترین میانگین نمره را به خود اختصاص داد. عوامل جسمانی که موجب استرس شغلی می‌شود شامل حجم کاری زیاد، ساعات طولانی و کمبود حمایت و ناتوانی در رها نشدن از کار و استراحت است که این عوامل می‌تواند موجب آسیب‌های اسکلتی‌عضلانی در پرستار شود و به تناسب موجب افت کیفیت زندگی شود [15]. 
محیط کار و فعالیت‌های مربوط به کار پرستاران از عوامل تهدید‌کننده و موجب اضطراب است و آنان را همواره در معرض آسیب‌های ناشی از اضطراب قرار می‌دهد و به دلیل ماهیت شغلی در معرض خطرات ناشی از سبک زندگی ناسالم قرار دارند که این موضوع از نگرانی‌های عمده متخصصین بهداشتی است [9]. 
 نتایج مطالعه حاضر نشان داد پرستاران مرد دارای کیفیت زندگی بالاتری هستند، ولی تفاوت آماری معنی‌داری دیده نشد که هم‌راستا با نتایج مطالعات مختلف است [18, 19] در همین راستا سوزا و همکاران در کشور برزیل در مطالعه خود دریافتند کیفیت زندگی به‌خصوص در بُعد سلامت فیزیکی در زنان کمتر از مردان است [21].
نتایج مطالعه پاشیب و همکاران در تربت حیدریه نشان داد زنان دارای کیفیت زندگی بالاتری نسبت به مردان هستند که همسو با نتایج مطالعه حاضر نیست [22]. یلدیریم در ترکیه نیز در مطالعه خود دریافت که زنان در بُعد سلامت فیزیکی نمره بالایی کسب کرده‌اند که مخالف مطالعه حاضر است [23].
درحالی‌که نصیری قبائی و همکاران در مطالعه خود در شهر ساری نشان دادند مردان دارای کیفیت زندگی بهتری نسبت به زنان هستند که همسو با نتایج مطالعه حاضر است. در رابطه با پایین‌تر بودن کیفیت زندگی در پرستاران زن‌، می‌توان به تعدد نقش‌ها در زندگی آنان اشاره کرد که مسئولیت‌های متعددی را در زندگی روزمره به آنان تحمیل می‌کند. زنان پرستار علاوه بر مسئولیت‌های شغلی، در ادامه روز موظف به رسیدگی به امور شخصی و خانوادگی خویش هستند [14] و نقش‌های دیگری همچون مراقبت از فرزندان را نیز برعهده دارند که این عوامل در کنار هم سبب تحلیل انرژی و تأثیر بر میزان کیفیت زندگی آن‌ها می‌شود [24]. 
نتیجه‌گیری
در این مطالعه که در زمان شیوع بیماری کووید-19 در ایران انجام شد، به جهت رعایت اصول بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی جمع‌آوری اطلاعات به‌صورت غیر حضوری و با استفاده از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی انجام شد که می‌تواند یکی از نقاط قوت مطالعه حاضر باشد. 
از محدودیت‌های مطالعه حاضر می‌توان به استفاده از پرسش‌نامه خوداظهار جهت گردآوری اطلاعات اشاره کرد که حالات روحی پرستاران می‌توانست بر نحوه پاسخ‌دهی آن‌ها تأثیرگذار باشد. همچنین تفاوت‌های فردی واحدهای مورد‌پژوهش نیز می‌تواند بر درک آن‌ها از کیفیت زندگی مؤثر باشد که بدین‌منظور پیشنهاد می‌شود در مطالعات آتی از سایر روش‌های گردآوری اطلاعات مانند مصاحبه استفاده شود. با‌توجه‌به شیوع بیماری کووید-19 و تأثیرات اجتناب‌ناپذیر آن بر کیفیت زندگی پرستاران، به‌کارگیری تمهیداتی به‌منظور بهبود شرایط محیط کار شاغلان مانند مشارکت‌های اجتماعی، برنامه‌ریزی در جهت رفاه بیشتر پرستاران و تعدیل حجم و ساعت کاری جهت ارتقای کیفیت زندگی پرستاران ضروری است. ارتباط صحیح با پرستاران و حمایت آن‌ها، برقراری طرح‌های تشویقی مؤثر و تغییر مدیریت ساعات کاری پرستاران و آموزش روش‌های مقابله‌ای، از‌جمله کارهایی است که مدیران سازمان‌های خدمات بهداشتی‌درمانی در این بحبوحه زمانی می‌توانند انجام دهند.
با‌توجه‌به شیوع بیماری کووید-19 و تأثیرات اجتناب‌ناپذیر آن بر کیفیت زندگی پرستاران، به‌کارگیری تمهیداتی به‌منظور بهبود شرایط محیط کار شاغلان، مانند مشارکت‌های اجتماعی، برنامه‌ریزی در جهت رفاه بیشتر پرستاران و تعدیل حجم و ساعت کاری جهت ارتقای کیفیت زندگی پرستاران ضروری است. ارتباط صحیح با پرستاران و حمایت آن‌ها، برقراری طرح‌های تشویقی مؤثر و تغییر مدیریت ساعات کاری پرستاران و آموزش روش‌های مقابله‌ای از‌جمله کارهایی است که مدیران سازمان‌های خدمات بهداشتی‌درمانی در این بحبوحه زمانی می‌توانند انجام دهند.

ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.MEDSAB.REC.1399.039 از دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار است.

حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی سبزوار انجام شده است.

مشارکت نویسندگان
ایده‌پردازی و نظارت، نگارش، بررسی و ویرایش: آرزو داوری نیا مطلق قوچان و زهره محمدزاده تبریزی؛ روش‌شناسی و مرور: نرجس حشمتی‌فر، فاطمه برزوئی (5 درصد)، علی تاج‌آبادی؛ جمع‌آوری داده‌ها: آرزو داوری‌نیا مطلق قوچان، زهره محمدزاده تبریزی، فاطمه برزوئی، نرجس حشمتی‌فر، علی تاج‌آبادی؛ تجزیه‌و‌تحلیل داده‌ها: صدیقه رستاقی.

تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.

تشکر و قدردانی
پژوهشگران بر خود لازم می‌دانند از کلیه پرستارانی که در این مطالعه شرکت کردند و نیز از مرکز تحقیقات بالینی بیمارستان واسعی سبزوار تشکر کنند.

References
1.Du Toit A. Outbreak of a novel coronavirus. Nat Rev Microbiol. 2020; 18(3):123. [DOI:10.1038/s41579-020-0332-0] [PMID] [PMCID]
2.Hasheminik M, Parsaeimehr Z, Jamalinik M, Tajabadi A. [The challenge of transmission chain and effective hospital strategies in controlling the prevalence of Covid-19 (Persian)]. J Mil Med. 2020; 22(2):205-6. [doi:10.30491/JMM.22.2.205]
3.Jafari S, Batebi A, Sadegi R, Shojaei F, Hosseini M, Ebrahimpoor M, et al. [Health related quality of life in nurses (Persian)]. Payesh. 2013; 12(6):671-8. [Link]
4.Mohammadi M, Raoofi Kalachayeh SS. The correlation between job stress and quality of life of nurses in intensive care units of Zanjan Medical Sciences Hospitals. J Health Promot Manage. 2017; 6(1):36-43. [DOI:10.21859/jhpm-06036]
5.Mohammadi MJ, Sahabalzamani M, Serajian F, Aghaineghad AA, Alavi SM, Geravandi S, et al. [Assessment relationship between spiritual intelligence with anxiety and life quality of students at Tehran Medical Sciences Branch of Islamic Azad University (Persian)]. Educ Dev Jundishapur. 2017; 8(2):208-16. [Link]
6.Rezakhani Moghaddam H, Mozaffari N, Mohammadi MA, Habibi A, Dadkhah B, Savadpour Mt. [Compare the quality of life of nurses and administrative staff in Ardabil University of Medical Sciences (Persian)]. J Health Care. 2013; 15(3):26-18. [Link]
7.Joodaki Z, Mohammadzadeh S, Salehi S. [The relationship between job satisfaction and quality of life in nurses at Khorramabad Educational Hospitals (Persian)]. J Nurs Educ. 2019; 8(5):25-32. [Link]
8.Aboshaiqah AE, Cruz JP. Quality of life and its predictors among nursing students in Saudi Arabia. J Holist Nurs. 2019; 37(2):200-8. [doi:10.1177/0898010118784147]
9.Vafaee-Najar A, Yousefi M, Houshmand E, Esmaily H, Ashrafnezhad F. [Obvious and hidden anxiety and quality of working life among nurses in educational hospitals (Persian)]. Payesh. 2015; 14(5):565-76. [Link]
10.Ashoori J. [The effect of group meta-cognitive therapy on decrease symptoms of generalized anxiety and increase quality of life in nurses (Persian)]. J Health Breeze. 2015; 4(2):18-24. [Link]
11.Babapoor J, zeianli S, Azimi F, Chavoshi sH. [Efficacy of cognitive behavior therapy on quality of life, anxiety and fatigue of cancer section’s nurses: A clinical trail study (Persian)]. J Nurs Educ. 2019; 8(4):26-32. [Link]
12.Moksnes UK, Eilertsen MEB, Ringdal R, Bjørnsen HN, Rannestad T. Life satisfaction in association with self-efficacy and stressor experience in adolescents-self-efficacy as a potential moderator. Scand J Caring Sci. 2019; 33(1):222-30. [DOI:10.1111/scs.12624] [PMID]
13.d’Aquin V. Reflections of a COVID-19 graduate nurse student. J Nurse Pract. 2020; 16(8):641. [DOI:10.1016/j.nurpra.2020.05.003] [PMID] [PMCID]
14.Soleimani R, Shokrgozar S, Kianmehr S, Fallahi M, Pakdaman M. [Comparison of mental health and burn out in medical staff of Rasht Shafa and Heshmat Hospitals (Persian)]. Res Med Educ. 2015; 7(4):20-30 [DOI:10.18869/acadpub.rme.7.4.20]
15.Nasiry Zarrin Ghabaee N, Talebpour Amir F, Hosseini Velshkolaei M, Rajabzadeh R. [Quality of life and its relationship to the Job stress in among nursing staff in Hospitals of Sari, in 2015 (Persian)]. J Nurs Educ. 2016; 5(2):40-8. [Link]
16.Pulvirenti F, Cinetto F, Milito C, Bonanni L, Pesce AM, Leodori G, et al. Health-related quality of life in common variable immunodeficiency Italian patients switched to remote assistance during the Covid-19 pandemic. J Allergy Clin Immunol Pract. 2020; 8(6):1894-9.e2. [DOI:10.1016/j.jaip.2020.04.003] [PMID] [PMCID]
17.Nguyen HC, Nguyen MH, Do BN, Tran CQ, Nguyen TT, Pham KM, et al. people with suspected Covid-19 symptoms were more likely depressed and had lower health-related quality of life: The potential benefit of health literacy. J Clin Med. 2020; 9(4):965. [DOI:10.3390/jcm9040965] [PMID] [PMCID]
18.Shafipour V, Momeni B, Yazdani Charati J, Esmaeili R. [Quality of working life and its related factors in critical care unit nurses (Persian)]. J Mazandaran Univ Med Sci. 2016; 26(142):117-26. [Link]
19.Mogharab M, Riyasi HR, Hedayati H, Mogharab M. [Work life quality of nurses working in educational hospitals affiliated to Birjand university of medical sciences, 2012 (Persian)]. Mod Care. 2013; 10(1):84-90. [Link]
20.Mohammadi M, Mozaffari N, Dadkhah B, Etebari Asl F, Etebari Asl M. [Study ofwork-related quality of life of nurses in Ardabil province hospitals (Persian)]. J Health Care. 2017; 19(3):108-16. [Link]
21.Souza IMDM, Paro HBMdS, Morales RR, Pinto RdMC, Silva CHMd. Health-related quality of life and depressive symptoms in undergraduate nursing students. Rev Lat Am Enfermagem. 2012; 20(4):736-43. [DOI:10.1590/S0104-11692012000400014] [PMID]
22.pashib M, Abbaspour S, Tadayyon H, Khalafi A. [Quality of Professional life among Nurses of hospitals in Torbat Heydariyeh city in 2016 (Persian)]. J Torbat Heydariyeh Univ Med Sci. 2016; 4(1):36-41. [Link]
23.Yildirim Y, Kilic SP, Akyol AD. Relationship between life satisfaction and quality of life in Turkish nursing school students. Nurs Health Sci. 2013; 15(4):415-22. [DOI:10.1111/nhs.12029] [PMID]
24.Feyzi v, Jafari Roodbandi A, Farahbakhsh S, Rezaei H. [The investigation of occupational and demographic factors effective on the quality of life of nurses and nurse aides working in teaching hospitals affiliated to Kerman university of medical sciences in 2014 (Persian)]. Iran J Ergon. 2016; 4(3):33-40. [DOI:10.21859/joe-04035]