دوره 10، شماره 1 - ( بهار 1403 )
جلد 10 شماره 1 صفحات 109-98 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Ethics code: IR.MUI.ZNUREMA.REC.1396.496
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Nouranian M, Saghaeiannejad Isfahani S. Factors Affecting Information Sharing and Information Quality in Pharmaceutical and Medical Consumable Supply Chain Management in Iran. JMIS 2024; 10 (1) :98-109
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-499-fa.html
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-499-fa.html
نورانیان ملیکه، سقاییان نژاد اصفهانی سکینه. برآورد مدل مدیریت زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی بیمار با استفاده از روش تحلیل عاملی. اطلاع‌رسانی پزشکی نوین. 1403; 10 (1) :98-109
گروه فناوری اطلاعات سلامت، دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان، اصفهان، ایران.
متن کامل [PDF 5793 kb]
(650 دریافت)
| چکیده (HTML) (1313 مشاهده)
متن کامل: (1065 مشاهده)
مقدمه
در دهه 1990 با افزایش رقابت‌ها و جهانی شدن بازار‌ها، بخش‌های تولیدی و خدماتی با چالش‌هایی مرتبط با تولید محصول و ارائه خدمت در زمان و مکان صحیح و با کمترین هزینه مواجه شدند. برای باقی ماندن در این بازار رقابتی، سازمان‌ها فهمیدند که تنها بهبود کارایی درون سازمان کافی نیست، بلکه باید این بهبود کارایی در کل زنجیره تأمین صورت گیرد تا بتوانند مزایای رقابتی خود را حفظ کنند [1].
امروزه زنجیره‌های تأمین با هدف بهینه‌سازی عملیات خود به‌دنبال جایگزین کردن جریان اطلاعات به‌جای جریان موجودی و مواد هستند. اطلاعات کم‌هزینه‌تر از موجودی هستند و با پیگیری آن‌ها می‌توان بازدهی بیشتری به دست آورد [2]. دسترسی به‌موقع به اطلاعات و مدیریت روابط بین سازمان‌ها به‌عنوان یک منبع مزیت رقابتی برای کسب و کار در زنجیره‌های تأمین مطرح است. مدیریت موفق زنجیره تأمین بستگی به شفافیت و دسترسی به‌موقع به اطلاعات دارد که این امر خود نیازمند یکپارچگی مؤثر منابع اطلاعاتی است [3]. بسیاری از محققان معتقدند کلید اصلی برای یکپارچگی زنجیره تأمین، فراهم کردن داده‌های به‌روز و تحریف‌نشده در تمام قسمت‌های درونی یک زنجیره تأمین است [1].
مسئله مهمی که در سال 1393 کل نظام سلامت کشور را مورد تأثیر قرار داده، اجرای طرح تحول نظام سلامت بوده که هدف اصلی این طرح، بهبود خدمات درمانی و کاهش هزینه‌های پرداختی توسط بیماران عنوان شده است. در این طرح، سقف پرداختی توسط بیمار در مراقبت‌های بیمارستانی در مراکز تحت پوشش وزارت بهداشت و درمان 10 درصد کل هزینه‌های درمانی تعیین شده است و دولت مسئولیت پرداخت مابه‌التفاوت را به عهده گرفته است. همچنین بیمارستان‌ها مکلف شده‌اند که تأمین کلیه خدمات درمانی (مثل دارو، ملزومات مصرفی و غیره) را خود به عهده بگیرند و از محول کردن آن به بیماران منع شده‌اند. اولین نتیجه این طرح، کاهش هزینه پرداختی توسط بیماران بوده که باعث شده میزان تقاضای آن‌ها برای خدمات درمانی بیمارستانی افزایش یابد. این مسئله به‌عنوان عامل مهمی در افزایش تقاضای کالا و خدمات درمانی ازجمله دارو عمل کرده است [4].
زنجیره تأمین دارویی یکی از اجزای مهم در نظام سلامت به‌خصوص در کشور‌هایی است که دارو‌های اصلی‌شان توسط شرکت‌های دارویی محلی تولید می‌شوند. در ایران 95 درصد از حجم داروها را شرکت‌های محلی تولید می‌کنند [5]. اهمیت در دسترس بودن و به‌هنگام بودن داروها، همراه با نگرانی‌های رو به افزایش درباره قابلیت اطمینان و ایمنی محصولات مرتبط با سلامت، مدیریت چنین زنجیره‌های تأمینی را پیچیده‌تر می‌کند [6] به‌خصوص که زنجیره تأمین دارو، به‌شدت می‌تواند بر جنبه‌های اجتماعی و سیاسی جامعه تأثیرگذار باشد [7]. توجه به این نکته ضروری است که فرایند تأمین و توزیع دارو تنها متأثر از نحوه عملکرد یک سازمان نیست، بلکه زنجیره‌ای از سازمان‌ها در کارامدی این فرایند نقش دارند. بنابراین بررسی زنجیره تأمین دارو بسیارحائز اهمیت است [8].
عدم دسترسی به اطلاعات کافی درباره دیگر اعضای زنجیره تأمین دارو به افزایش ناپایداری منجر می‌شود. بنابراین برای کاهش ناپایداری‌ها، اعضای زنجیره باید بتوانند اطلاعات کافی درباره یکدیگر به دست آورند. اگر اعضای زنجیره تأمین تمایل به اشتراک اطلاعات داشته باشند، مجموعه کامل‌تری از اطلاعات در دسترس خواهد بود و عملکرد کل سیستم بهبود خواهد یافت [9]. سازمان‌ها از اطلاعات باکیفیت برای توسعه برنامه‌های راهبردی، شناسایی مسائل و تعامل با دیگر سازمان‌ها استفاده می‌کنند. بنابراین عدم وجود استانداردهای داده و کیفیت ضعیف اطلاعات، از مهم‌ترین موانع برای رسیدن به یک سطح قابل‌قبول از همکاری بین شرکای زنجیره تأمین داروست [10].
در بخش مراقبت‌های بهداشتی، موضوع کیفیت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، زیرا وظیفه خطیر حفظ سلامت و مراقبت از حیات جامعه بر عهده این بخش است. از طرف دیگر، عواملی مانند پیچیدگی زیاد سیستم‌ها در مؤسسات بهداشتی درمانی نسبت به دیگر صنایع، اهمیت اثربخشی در این سازمان‌ها، فشار بر کاهش هزینه‌ها و درنهایت فرایند تخصص‌گرایی و تقویت موقعیت بیماران همگی به توجه ویژه به اهمیت اشتراک اطلاعات باکیفیت در زنجیره تأمین در بیمارستان‌ها منجر می‌شوند. یکی از زنجیره‌های تأمین مهم در بیمارستان، زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی بیمار است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی روابط چندگانه تأثیر ناپایداری محیطی، تسهیلکنندگان بین سازمانی و روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین بر اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی بیمار بود.
مواد و روش‌ها
هدف از انجام این پژوهش، بررسی عوامل تأثیرگذار بر اشتراک و کیفیت اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی بیمار بود. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و یک مطالعه پیمایشی ـ تحلیلی است. جامعه پژوهش شامل 78 نفر از افراد درگیر در زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی بیمار (شامل مدیر بیمارستان، مسئول فنی داروخانه، مدیر داخلی داروخانه، انباردار دارویی، انباردار تجهیزات مصرفی، جمعدار، مسئول تدارکات، مسئول حسابداری، سوپروایزر و کارشناس فناوری اطلاعات) در بیمارستان‌های آموزشی دانشگاه علوم‌پزشکی شهرستان اصفهان در سال 1396 بود. در این پژوهش به‌دلیل محدود بودن جامعه آماری، حجم نمونه با حجم جامعه برابر بود.
روش گردآوری داده‌ها پرسش و ابزار گردآوری داده‌ها پرسش‌نامه بود که براساس مقاله‌ای با عنوان «دسترسی به اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین» است [1]. در پرسش‌نامه حاضر، تأثیر ناپایداری محیطی (نامشخص بودن مشتری، نامشخص بودن تأمین‌کننده، نامشخص بودن فناوری)، تسهیلکنندگان بین سازمانی (پشتیبانی مدیریت ارشد و لوازم فناوری اطلاعات) و روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین (صداقت بین شرکای زنجیره تأمین، ارتباط بین شرکای زنجیره تأمین و دیدگاه مشترک بین شرکای زنجیره تأمین) بر اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین دارو موردبررسی قرار گرفته است. این پرسش‌نامه شامل 74 سؤال است واز طیف لیکرت پنج‌تایی استفاده می‌کند. روایی صوری و محتوایی پرسش‌نامه با توجه به نظر اساتید گروه فناوری اطلاعات سلامت و مدیریت خدمات بهداشتی درمانی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان تعیین شد و پایایی پرسش‌نامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برابر 93/0 موردتأیید قرار گرفت.
مدل اولیه پژوهش در تصویر شماره 1 نشان داده شده است.
داده‌ها با روش تحلیل عاملی و با استفاده از نرم‌افزار pls اسمارت نسخه 23 در سطح معنی‌داری 0/05 مورد ارزیابی قرار گرفت. روش‌های مختلفی برای برآورد مدل در روش تحلیل عاملی وجود دارد. در پژوهش حاضر از روش حداقل مربعات جزئی جهت تفسیر تأثیر متغیرهای مستقل بر متغیرهای وابسته استفاده شد.
یافته‌ها
در پژوهش حاضر از میان 78 شرکت‌کننده، 8/62 درصد مرد بودند. میانگین سنی افراد شرکت‌کننده در پژوهش 8/34±40/46 سال و میانگین سابقه کار افراد 8/64±15/68 سال بود. همچنین 43/6 درصد افراد دارای مدرک لیسانس بودند.
در این پژوهش، اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات متغیرهای وابسته و ناپایداری محیطی، تسهیلکنندگان بین سازمانی و روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین متغیرهای مستقل هستند. به‌منظور تحلیل داده‌ها، ابتدا اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات و عوامل تأثیرگذار بر آن‌ها براساس میانگین آن‌ها موردبررسی قرار گرفت. در ادامه، سطح معنی‌داری ضرایب مدل معادله ساختاری در تصویر شماره 2، آماره آزمون مدل معادله ساختاری در تصویر شماره 3 و ضرایب مدل معادله ساختاری در تصویر شماره 4 نشان داده شده‌اند.
براساس جدول شماره 1، میانگین±انحراف‌معیار اشتراک اطلاعات 4/82±22/36 و کیفیت اطلاعات 4/76±42/60 به دست آمد.
همچنین نامشخص بودن فناوری با میانگین±انحراف‌معیار 1/63±13/18 دارای کمترین فاصله با کرانه بالا و پشتیبانی مدیریت ارشد با میانگین±انحراف‌معیار 15/57±16/57 دارای بیشترین فاصله با کرانه بالا بود. به عبارت دیگر، پشتیبانی مدیریت ارشد کمترین امتیاز را کسب کرد.
تصویر شماره 2 حاکی از آن است که ناپایداری محیطی و تسهیلکنندگان بین سازمانی بر اشتراک و کیفیت اطلاعات مؤثر نیستند، اما روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین بر اشتراک و کیفیت اطلاعات مؤثر است.
تصویر شماره 4، ضرایب مسیر مدل معادله ساختاری را نشان می‌دهد. براساس این نمودار، در تعریف عامل ناپایداری محیط، متغیر نامشخص بودن تأمین‌کننده با ضریب 0/905 بیشترین وزن را دارد. از طرف دیگر، متغیر تعهد بین شرکای زنجیره تأمین باضریب 0/865 بیشترین وزن را در تعریف عامل روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین دارد. علاوه بر آن، عامل پشتیبانی مدیریت ارشد با وزن 0/997 بیشترین تأثیر را در تعریف متغیر تسهیلکنندگان بین سازمان دارد.
جدول شماره 2 میزان ضرایب و سطوح معنی‌داری هر کدام از متغیرها را نشان می‌دهد.
براساس این نتایج، تنها میزان تأثیر متغیر روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین بر متغیرهای وابسته اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات در سطح 0/05 معنی‌دار بود. بنابراین روابط بین بخش‌های مختلف بیمارستان بر اشتراک و کیفیت اطلاعات تأثیر دارند.
بحث و نتیجه‌گیری
هدف از انجام این پژوهش، بررسی عوامل تأثیرگذار بر اشتراک و کیفیت اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی بیمار بود. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که بین ناپایداری محیطی و اشتراک و کیفیت اطلاعات رابطه معنی‌داری وجود ندارد. در این پژوهش، ناپایداری محیطی، از سه جنبه نامشخص بودن مشتری، نامشخص بودن تأمین‌کننده و نامشخص بودن فناوری اطلاعات موردبررسی قرار گرفت. باید به این نکته توجه داشت که هر سه مؤلفه مشتریان، تأمین‌کنندگان و فناوری اطلاعات می‌توانند در ایجاد ناپایداری محیطی تأثیرگذار باشند؛ به‌خصوص نامشخص بودن تأمین‌کنندگان بیشترین تأثیر را بر ایجاد ناپایداری محیطی دارد.
یو معتقد است سه منبع مجزا از ناپایداری بر زنجیره تأمین تأثیرگذار هستند: تأمین‌کنندگان، مشتریان و تولید‌کنندگان [9]. در مطالعه‌ای، ناپایداری محیطی ناشی از تغییرات غیرمنتظره از طرف مشتریان، تأمین‌کنندگان و فناوری اطلاعات بیان شده است [10]. براساس مطالعه لی و لین، ناپایداری محیطی (به‌خصوص نامشخص بودن تأمین‌کننده) تأثیر منفی بر اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات دارد [1]. تالارپشتی و همکاران معتقدند پاسخگویی سریع به نیازهای روزافزون و متغیر مشتری لازمه کسب مزایای رقابتی برای بیمارستان‌هاست [11]. نتایج تحقیق مهرالحسنی و همکاران حاکی از آن است که انتخاب نامناسب تأمین‌کننده بر عملکرد زنجیره تأمین تأثیر منفی دارد [12].
زنجیره‌های تأمین، پیچیده و پویا هستند و ناپایداری‌های بسیاری به‌همراه دارند که ممکن است بر عملکرد زنجیره تأمین تأثیر معکوس داشته باشد. ناپایداری عامل نابودی مدیریت زنجیره تأمین است. بنابراین سازمان‌ها برای دست‌یابی به اهداف استراتژیک خود باید بتوانند ناپایداری‌ها را کنترل کنند. عواملی مانند پیش‌بینی‌های نادرست، تأخیر در زمان تحویل کالا و ارائه خدمات، غیراستاندارد و پایین بودن کیفیت محصولات، ازکارافتادگی تجهیزات و نوسانات مربوط به سفارشات (تغییر، لغو و افزایش روش‌های سفارش‌دهی) همگی به افزایش ناپایداری‌ها منجر می‌شوند [13]. به‌طورکلی، ناپایداری به‌دلیل تفاوت در مقدار اطلاعات موردنیاز برای انجام وظایف و میزان اطلاعاتی که در اختیار سازمان قرار گرفته است، ایجاد می‌شود [14]. ناپایداری زمانی افزایش می‌یابد که اطلاعات کافی درباره دیگر اعضای زنجیره در دسترس نباشد. اگر اعضای زنجیره تمایل به اشتراک اطلاعات داشته باشند، مجموعه کامل‌تری از اطلاعات در زنجیره تأمین دارو در دسترس خواهد بود و عملکرد کل سیستم بهبود خواهد یافت [9].
نتایج پژوهش حاکی از آن است که بین تسهیلکنندگان بین سازمانی و اشتراک و کیفیت اطلاعات رابطه معنی‌داری وجود ندارد. در این پژوهش، تسهیلکنندگان بین سازمانی شامل پشتیبانی مدیریت ارشد و لوازم فناوری اطلاعات است. باید به این نکته توجه داشت که دریافت پشتیبانی‌های لازم از طرف مدیریت ارشد و همچنین استفاده از قابلیت‌های فناوری‌های اطلاعاتی می‌تواند باعث تسهیل روابط بین سازمانی شود.
تحقیقات هوآلی نشان داده است به‌طور معمول سیستم‌های اطلاعات بیمارستانی از عملکرد خدمات زنجیره تأمین و لجستیک داروها پشتیبانی نمی‌کنند و مدیریت مستند‌سازی به‌صورت دستی انجام می‌شود. درنتیجه، یک شکاف اطلاعاتی بین تأمین‌کنندگان دارو و بیمارستان‌ها وجود دارد [15]. براساس تحقیقات پول در انبار‌های ملی پزشکی اوگاندا، مدیریت اطلاعات زنجیره تأمین (شامل سه فاکتور پردازش اطلاعات، ذخیره اطلاعات و جریان اطلاعات) بر ارائه خدمات تأثیر مثبتی دارد [16].
نتایج تحقیق مهرالحسنی حاکی از آن است که ضعف در سیستم اطلاعات واحد تدارکات و نبود ارتباط مناسب بین این واحد با سایر بخش‌های بیمارستان به بروز خطاهایی در فرایند زنجیره تأمین منجر می‌شود که با پیاده‌سازی سیستم اتوماسیون اداری و تدارکات الکترونیک تا حد زیادی می‌توان این خطاها را کاهش داد [12]. نتایج پژوهش یوسفی و علی‌بابایی نشان داد استفاده از سیستم‌های اطلاعاتی در زنجیره‌های تأمین نه‌تنها منافع زیادی برای سازمان‌های دارویی و مراکز درمانی دارد، بلکه مزایای اجتماعی و سیاسی آن نیز بسیار مهم هستند [7].
درون یک سازمان، پشتیبانی مدیریت ارشد می‌تواند دیدگاه، راهنما و پشتیبان مناسبی برای اشتراک اطلاعات باکیفیت باشد. از طرف دیگر، یکی دیگر از عوامل مهم، پیاده‌سازی و اجرای فناوری اطلاعات است که سازمان‌ها را در اشتراک اطلاعات کارا و ایمن توانمند می‌کند. علاوه بر این، برقراری روابط مناسب، براساس صداقت، تعهد و دیدگاه مشترک، بین بخش‌های مختلف سازمان با یکدیگر و بین سازمان‌های مختلف، باعث تقویت اشتراک اطلاعات و غلبه بر ترس از افشای اطلاعات برای سایر رقبا می‌شود [1].
استفاده از فناوری اطلاعات یک پیش‌نیاز مهم برای کنترل مؤثر زنجیره‌های تأمین پیچیده امروزی به حساب می‌آید. همچنین به‌دلیل قابلیت‌هایی مانند کاهش هزینه‌ها، افزایش پاسخگویی در زنجیره تأمین، تسهیل در تبادل اطلاعات، دسترسی سریع و قابل‌اعتماد به اطلاعات، دسترسی آسان به شرکای تجاری و ایجاد مزایای ارتباطی، فناوری اطلاعات جایگاه ویژه‌ای در زنجیره‌های تأمین پیدا کرده است [17].
نتایج حاکی از آن است که روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین بر اشتراک و کیفیت اطلاعات تأثیرگذار هستند. در این پژوهش، روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین، از سه جنبه میزان صداقت، تعهد و دیدگاه مشترک بین شرکای زنجیره تأمین موردبررسی قرار گرفته است. هر سه مؤلفه صداقت، تعهد و دیدگاه مشترک می‌توانند به تقویت روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین کمک کنند؛ به‌خصوص تعهد بین شرکای زنجیره تأمین بیشترین تأثیر را در این زمینه دارد.
بدون ایجاد یک چهارچوب اساسی، برای برقراری روابط سازمانی مؤثر، هر تلاشی برای جریان اطلاعات یا مواد در زنجیره تأمین، احتمالاً موفقیت‌آمیز نخواهد بود. صداقت و تعهد بین شرکای زنجیره تأمین، باعث ایجاد روابط همکاری طولانی‌مدت می‌شود. آکرول برای افزایش همکاری‌های استراتژیک بین سازمان‌ها، تعهد، صداقت، انسجام گروهی و انگیزه شرکا در اتحاد را مهم می‌داند [2]. براساس مطالعه لی و لین، صداقت و دیدگاه مشترک بین شرکای زنجیره تأمین تأثیر مثبتی بر اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات دارد [1]. کیکوگل معتقد است یکپارچگی بین شرکای مختلف زنجیره تأمین بر اشتراک اطلاعات و عملکرد زنجیره تأمین تأثیر مثبت دارد و می‌تواند به تقویت ارتباطات، هماهنگی و همکاری در بین اعضای زنجیره تأمین منجر شود [18].
تفاوت دیدگاه‌ها و علائق، رفتارهای فرصت‌طلبانه شرکای زنجیره تأمین و همچنین عدم تقارن در اطلاعات در طول زنجیره تأمین بر کیفیت اطلاعات تأثیرگذار هستند. گاهی سازمان‌ها عمداً اطلاعات را منحرف می‌کنند، تأثیر بالقوه این عمل نه‌تنها رقبا را تحت تأثیر قرار می‌دهد بلکه اثراتی نیز بر روی تأمین‌کنندگان و مشتریان خود سازمان نیز خواهد داشت. به نظر می‌رسد مقاومت خاصی درون سازمان‌ها وجود دارد به‌گونه‌ای که سازمان‌ها تلاش می‌کنند اطلاعات را در حداقل میزان ممکن با شرکای تجاری خود به اشتراک بگذارند [1].
امروزه به‌دلیل افزایش رقابت‌ها، سازمان‌ها باید از هر فرصتی برای توسعه عملکردشان بهره ببرند. بنابراین سازمان‌ها باید ارتباط نزدیکی با دیگر شرکای زنجیره تأمین خود داشته باشند تا بتوانند فعالیت‌های کسب و کار خود را بهینه کنند [19]. یک زنجیره تأمین دارویی زمانی به‌طور کامل هماهنگ می‌شود که تمام تصمیمات در راستای اهداف کلی زنجیره دارو با یکدیگر هم‌تراز شوند. عدم هماهنگی زمانی اتفاق می‌افتد که تصمیم‌گیرندگان یا اطلاعات کاملی ندارند یا انگیزه آن‌ها مطابق با اهداف کلی زنجیره نباشد. حتی در شرایطی که اطلاعات به‌طور کامل موجود باشد، اگر هر کدام از تصمیم‌گیرندگان به‌دنبال بهینه‌سازی اهداف شخصی خود باشند، عملکرد زنجیره تأمین دارو ممکن است زیر حد بهینه باشد [13].
به نظر می‌رسد بیمارستان‌ها در مدیریت زنجیره تأمین بیشتر گرایش به پیاده‌سازی و استفاده از سیستم‌های اطلاعاتی دارند و روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین کمتر موردتوجه قرار می‌گیرد. اما باید به این مسئله توجه داشت که بهترین سیستم‌های اطلاعاتی زمانی می‌توانند به ارتقای عملکرد منجر شوند که اعضای مختلف درگیر در زنجیره تمایل به اشتراک اطلاعات داشته باشند و اطلاعاتی وارد سیستم‌ها شوند که صحیح و واقعی باشند.
نتایج حاکی از آن است که تنها بین اشتراک و کیفیت اطلاعات و روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین ارتباط معنی‌داری وجود دارد. به عبارت دیگر، روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین بر اشتراک و کیفیت اطلاعات مؤثر است، اما ناپایداری محیطی و تسهیلکنندگان بین سازمانی بر اشتراک و کیفیت اطلاعات تأثیرگذار نیستند. اگر روابط بین شرکای زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی براساس عواملی مانند رفتار صادقانه، حفظ محرمانگی اطلاعات، حسن نیت، پای‌بندی در عمل به تعهدات، قراردادها و ضوابط اداری، درک یکسان از اهداف زنجیره تأمین و تلاش برای گسترش همکاری‌ها شکل بگیرد، اعضای مختلف زنجیره تأمین به یکدیگر اعتماد کرده و اطلاعات موردنیاز را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند. مدیریت مؤثر زنجیره‌های تأمین نیازمند برقراری روابط مؤثر بین اعضای مختلف درگیر در آن زنجیره است.
افزایش سطح یکپارچگی و اشتراک اطلاعات، در بین اعضای زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی یک ضرورت مهم برای بهبود اثربخشی در زنجیره‌های تأمین دارویی است. برای سهولت در اشتراک اطلاعات باکیفیت در طول زنجیره‌های تأمین، شناسایی فاکتورهای تأثیرگذار بر اشتراک اطلاعات ضروری است، تا بتوان یک استراتژی مناسب برای مقابله با موانع پیش روی اشتراک اطلاعات تدوین کرد و جریان اطلاعات یکپارچه درون زنجیره‌های تأمین را تقویت کرد.
اکثر مشکلات مرتبط با مدیریت زنجیره تأمین دارو از عدم قطعیت یا ناتوانی در هماهنگ کردن فعالیت‌ها و مشارکت‌ها حاصل می‌شوند. هماهنگی، یک فاکتور مهم و اساسی برای دست‌یابی به یک سیستم دارویی منسجم و واحد است. برخلاف تمام تلاش‌هایی که برای دست‌یابی به این هدف انجام شده است، هنوز صنعت دارویی با چالش‌هایی در این زمینه مواجه است که وجود سازمان‌های متعدد در زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی و وجود روابط غیررسمی بین آن‌ها باعث افزایش ناهماهنگی‌ها می‌شوند.
تصمیم‌گیری‌های مدیریتی و تدارکاتی به مقدار زیادی وابسته به اطلاعات تقاضا هستند که اغلب این اطلاعات در دسترس نیستند. بسیاری از بخش‌ها هنوز از سیستم کاغذی برای ثبت اطلاعات مربوط به مصرف و تقاضا استفاده می‌کنند و اغلب چنین اطلاعات مهمی با سطوح بالاتر زنجیره تأمین به اشتراک گذاشته نمی‌شوند. بنابراین فقط افرادی که در واحد تدارکات کار می‌کنند، از تقاضاهای واقعی آگاه هستند که این امر خود به حجم عظیمی از تصمیم‌گیری‌های غلط و ضعیف منجر می‌شود.
در بحث پشتیبانی ارائه‌شده از طرف تأمین‌کنندگان، مسئله مهم، پشتوانه‌های مالی شرکت‌های تأمین‌کننده است. چون بیمارستان‌ها اغلب به‌دلیل مشکلات مالی به این شرکت‌ها بدهکار هستند، پس اگر شرکت‌ها توان مالی خوبی داشته باشند در برابر بدعهدی‌های بیمارستان‌ها مقاوم خواهند بود و به فعالیت خود ادامه خواهند داد. از طرف دیگر، شرکت‌ها می‌دانند برای آنکه بتوانند در محیط به‌شدت رقابتی بازار دارویی دوام بیاورند باید نسبت به مسائلی مانند زمان تحویل، ویژگی و کیفیت محصولات دقت نظر داشته باشند.
بیمارستان‌ها همواره با کمبود منابع به‌خصوص کمبود منابع مالی و نیروی انسانی مواجه هستند. تخصیص منابع در بیمارستان توسط مدیران مربوطه صورت می‌گیرد. اگر مدیران اهمیت مسائل و مشکلات مطرح در زمینه دارو و تجهیزات مصرفی را درک کنند و آن‌ها را از اولویت‌های خود به حساب آورند و تصمیم‌گیری‌های مناسبی داشته باشند، بسیاری از مشکلات قابل‌حل خواهد بود که این امر مستلزم همکاری و تبادل نظر مداوم بین مدیران ارشد با افراد درگیر در زنجیره تأمین است. یکی از مهم‌ترین اهداف وزارت بهداشت نیز پشتیبانی از تأمین دارو و تجهیزات مصرفی است، به‌گونه‌ای که زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی در مقابل خطرات بالقوه موجود، آسیب نبینند. از طرف دیگر، استفاده از سیستم‌های اطلاعاتی مناسب می‌تواند در استفاده بهینه از منابع کارگشا باشد. در طراحی سیستم‌های اطلاعاتی باید به مشارکت کاربران سیستم توجه ویژه‌ای داشت تا بتوان الزامات آن‌ها را به‌خوبی برآورده کرد.
در پژوهش حاضر شرکای زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی، شامل بیمارستان‌ها، فروشندگان و تأمین‌کنندگان دارو و تجهیزات مصرفی و مدیران ارشد ستادی (شامل معاونت غذا و دارو، معاونت پشتیبانی و معاونت درمان) هستند. براساس نتایج این پژوهش ارتباط معنی‌داری بین تسهیلکنندگان بین سازمانی و همچنین ناپایداری محیطی با اشتراک و کیفیت اطلاعات برقرار نیست، اما باید توجه داشت که پشتیبانی مدیریت ارشد، فناوری اطلاعات (هم به‌عنوان یک منبع ناپایداری و هم به‌عنوان یک ابزار مؤثر در پیشرفت و ارتقای عملکرد)، دقت در انتخاب تأمین‌کنندگان و توجه به نیازهای دارویی بیماران به‌عنوان مشتریان نهایی زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی، نباید مورد غفلت قرار بگیرد.
تنوع در ترکیب جامعه هدف و عدم همکاری بعضی از مشارکت‌کننندگان، از محدودیت‌ها و مشکلات مربوط به این پژوهش است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره 396496 مصوب 11/2/96 از دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان است (IR.MUI.ZNUREMA.REC.1396.496).
حامی مالی
این مقاله حاصل پایان‌نامه کارشناسی ارشد خانم ملیکه نورانیان، گروه فناوری اطلاعات سلامت، دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان است که با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
ایده اولیه، تهیه پروپوزال و گردآوری داده‌ها: ملیکه نورانیان؛ مشاوره و نظارت در تهیه پروپوزال: سکینه سقائیان‌نژاد اصفهانی.
تعارض منافع
این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان به جهت تصویب و حمایت مالی و از پرسنل بیمارستان‌های آموزشی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان که در اجرای پژوهش مساعدت کرده‌اند، سپاسگذاری می‌نمایند.
در دهه 1990 با افزایش رقابت‌ها و جهانی شدن بازار‌ها، بخش‌های تولیدی و خدماتی با چالش‌هایی مرتبط با تولید محصول و ارائه خدمت در زمان و مکان صحیح و با کمترین هزینه مواجه شدند. برای باقی ماندن در این بازار رقابتی، سازمان‌ها فهمیدند که تنها بهبود کارایی درون سازمان کافی نیست، بلکه باید این بهبود کارایی در کل زنجیره تأمین صورت گیرد تا بتوانند مزایای رقابتی خود را حفظ کنند [1].
امروزه زنجیره‌های تأمین با هدف بهینه‌سازی عملیات خود به‌دنبال جایگزین کردن جریان اطلاعات به‌جای جریان موجودی و مواد هستند. اطلاعات کم‌هزینه‌تر از موجودی هستند و با پیگیری آن‌ها می‌توان بازدهی بیشتری به دست آورد [2]. دسترسی به‌موقع به اطلاعات و مدیریت روابط بین سازمان‌ها به‌عنوان یک منبع مزیت رقابتی برای کسب و کار در زنجیره‌های تأمین مطرح است. مدیریت موفق زنجیره تأمین بستگی به شفافیت و دسترسی به‌موقع به اطلاعات دارد که این امر خود نیازمند یکپارچگی مؤثر منابع اطلاعاتی است [3]. بسیاری از محققان معتقدند کلید اصلی برای یکپارچگی زنجیره تأمین، فراهم کردن داده‌های به‌روز و تحریف‌نشده در تمام قسمت‌های درونی یک زنجیره تأمین است [1].
مسئله مهمی که در سال 1393 کل نظام سلامت کشور را مورد تأثیر قرار داده، اجرای طرح تحول نظام سلامت بوده که هدف اصلی این طرح، بهبود خدمات درمانی و کاهش هزینه‌های پرداختی توسط بیماران عنوان شده است. در این طرح، سقف پرداختی توسط بیمار در مراقبت‌های بیمارستانی در مراکز تحت پوشش وزارت بهداشت و درمان 10 درصد کل هزینه‌های درمانی تعیین شده است و دولت مسئولیت پرداخت مابه‌التفاوت را به عهده گرفته است. همچنین بیمارستان‌ها مکلف شده‌اند که تأمین کلیه خدمات درمانی (مثل دارو، ملزومات مصرفی و غیره) را خود به عهده بگیرند و از محول کردن آن به بیماران منع شده‌اند. اولین نتیجه این طرح، کاهش هزینه پرداختی توسط بیماران بوده که باعث شده میزان تقاضای آن‌ها برای خدمات درمانی بیمارستانی افزایش یابد. این مسئله به‌عنوان عامل مهمی در افزایش تقاضای کالا و خدمات درمانی ازجمله دارو عمل کرده است [4].
زنجیره تأمین دارویی یکی از اجزای مهم در نظام سلامت به‌خصوص در کشور‌هایی است که دارو‌های اصلی‌شان توسط شرکت‌های دارویی محلی تولید می‌شوند. در ایران 95 درصد از حجم داروها را شرکت‌های محلی تولید می‌کنند [5]. اهمیت در دسترس بودن و به‌هنگام بودن داروها، همراه با نگرانی‌های رو به افزایش درباره قابلیت اطمینان و ایمنی محصولات مرتبط با سلامت، مدیریت چنین زنجیره‌های تأمینی را پیچیده‌تر می‌کند [6] به‌خصوص که زنجیره تأمین دارو، به‌شدت می‌تواند بر جنبه‌های اجتماعی و سیاسی جامعه تأثیرگذار باشد [7]. توجه به این نکته ضروری است که فرایند تأمین و توزیع دارو تنها متأثر از نحوه عملکرد یک سازمان نیست، بلکه زنجیره‌ای از سازمان‌ها در کارامدی این فرایند نقش دارند. بنابراین بررسی زنجیره تأمین دارو بسیارحائز اهمیت است [8].
عدم دسترسی به اطلاعات کافی درباره دیگر اعضای زنجیره تأمین دارو به افزایش ناپایداری منجر می‌شود. بنابراین برای کاهش ناپایداری‌ها، اعضای زنجیره باید بتوانند اطلاعات کافی درباره یکدیگر به دست آورند. اگر اعضای زنجیره تأمین تمایل به اشتراک اطلاعات داشته باشند، مجموعه کامل‌تری از اطلاعات در دسترس خواهد بود و عملکرد کل سیستم بهبود خواهد یافت [9]. سازمان‌ها از اطلاعات باکیفیت برای توسعه برنامه‌های راهبردی، شناسایی مسائل و تعامل با دیگر سازمان‌ها استفاده می‌کنند. بنابراین عدم وجود استانداردهای داده و کیفیت ضعیف اطلاعات، از مهم‌ترین موانع برای رسیدن به یک سطح قابل‌قبول از همکاری بین شرکای زنجیره تأمین داروست [10].
در بخش مراقبت‌های بهداشتی، موضوع کیفیت از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، زیرا وظیفه خطیر حفظ سلامت و مراقبت از حیات جامعه بر عهده این بخش است. از طرف دیگر، عواملی مانند پیچیدگی زیاد سیستم‌ها در مؤسسات بهداشتی درمانی نسبت به دیگر صنایع، اهمیت اثربخشی در این سازمان‌ها، فشار بر کاهش هزینه‌ها و درنهایت فرایند تخصص‌گرایی و تقویت موقعیت بیماران همگی به توجه ویژه به اهمیت اشتراک اطلاعات باکیفیت در زنجیره تأمین در بیمارستان‌ها منجر می‌شوند. یکی از زنجیره‌های تأمین مهم در بیمارستان، زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی بیمار است. هدف از انجام این پژوهش، بررسی روابط چندگانه تأثیر ناپایداری محیطی، تسهیلکنندگان بین سازمانی و روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین بر اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی بیمار بود.
مواد و روش‌ها
هدف از انجام این پژوهش، بررسی عوامل تأثیرگذار بر اشتراک و کیفیت اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی بیمار بود. پژوهش حاضر از نوع کاربردی و یک مطالعه پیمایشی ـ تحلیلی است. جامعه پژوهش شامل 78 نفر از افراد درگیر در زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی بیمار (شامل مدیر بیمارستان، مسئول فنی داروخانه، مدیر داخلی داروخانه، انباردار دارویی، انباردار تجهیزات مصرفی، جمعدار، مسئول تدارکات، مسئول حسابداری، سوپروایزر و کارشناس فناوری اطلاعات) در بیمارستان‌های آموزشی دانشگاه علوم‌پزشکی شهرستان اصفهان در سال 1396 بود. در این پژوهش به‌دلیل محدود بودن جامعه آماری، حجم نمونه با حجم جامعه برابر بود.
روش گردآوری داده‌ها پرسش و ابزار گردآوری داده‌ها پرسش‌نامه بود که براساس مقاله‌ای با عنوان «دسترسی به اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین» است [1]. در پرسش‌نامه حاضر، تأثیر ناپایداری محیطی (نامشخص بودن مشتری، نامشخص بودن تأمین‌کننده، نامشخص بودن فناوری)، تسهیلکنندگان بین سازمانی (پشتیبانی مدیریت ارشد و لوازم فناوری اطلاعات) و روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین (صداقت بین شرکای زنجیره تأمین، ارتباط بین شرکای زنجیره تأمین و دیدگاه مشترک بین شرکای زنجیره تأمین) بر اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین دارو موردبررسی قرار گرفته است. این پرسش‌نامه شامل 74 سؤال است واز طیف لیکرت پنج‌تایی استفاده می‌کند. روایی صوری و محتوایی پرسش‌نامه با توجه به نظر اساتید گروه فناوری اطلاعات سلامت و مدیریت خدمات بهداشتی درمانی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان تعیین شد و پایایی پرسش‌نامه با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برابر 93/0 موردتأیید قرار گرفت.
مدل اولیه پژوهش در تصویر شماره 1 نشان داده شده است.
داده‌ها با روش تحلیل عاملی و با استفاده از نرم‌افزار pls اسمارت نسخه 23 در سطح معنی‌داری 0/05 مورد ارزیابی قرار گرفت. روش‌های مختلفی برای برآورد مدل در روش تحلیل عاملی وجود دارد. در پژوهش حاضر از روش حداقل مربعات جزئی جهت تفسیر تأثیر متغیرهای مستقل بر متغیرهای وابسته استفاده شد.
یافته‌ها
در پژوهش حاضر از میان 78 شرکت‌کننده، 8/62 درصد مرد بودند. میانگین سنی افراد شرکت‌کننده در پژوهش 8/34±40/46 سال و میانگین سابقه کار افراد 8/64±15/68 سال بود. همچنین 43/6 درصد افراد دارای مدرک لیسانس بودند.
در این پژوهش، اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات متغیرهای وابسته و ناپایداری محیطی، تسهیلکنندگان بین سازمانی و روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین متغیرهای مستقل هستند. به‌منظور تحلیل داده‌ها، ابتدا اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات و عوامل تأثیرگذار بر آن‌ها براساس میانگین آن‌ها موردبررسی قرار گرفت. در ادامه، سطح معنی‌داری ضرایب مدل معادله ساختاری در تصویر شماره 2، آماره آزمون مدل معادله ساختاری در تصویر شماره 3 و ضرایب مدل معادله ساختاری در تصویر شماره 4 نشان داده شده‌اند.
براساس جدول شماره 1، میانگین±انحراف‌معیار اشتراک اطلاعات 4/82±22/36 و کیفیت اطلاعات 4/76±42/60 به دست آمد.
همچنین نامشخص بودن فناوری با میانگین±انحراف‌معیار 1/63±13/18 دارای کمترین فاصله با کرانه بالا و پشتیبانی مدیریت ارشد با میانگین±انحراف‌معیار 15/57±16/57 دارای بیشترین فاصله با کرانه بالا بود. به عبارت دیگر، پشتیبانی مدیریت ارشد کمترین امتیاز را کسب کرد.
تصویر شماره 2 حاکی از آن است که ناپایداری محیطی و تسهیلکنندگان بین سازمانی بر اشتراک و کیفیت اطلاعات مؤثر نیستند، اما روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین بر اشتراک و کیفیت اطلاعات مؤثر است.
تصویر شماره 4، ضرایب مسیر مدل معادله ساختاری را نشان می‌دهد. براساس این نمودار، در تعریف عامل ناپایداری محیط، متغیر نامشخص بودن تأمین‌کننده با ضریب 0/905 بیشترین وزن را دارد. از طرف دیگر، متغیر تعهد بین شرکای زنجیره تأمین باضریب 0/865 بیشترین وزن را در تعریف عامل روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین دارد. علاوه بر آن، عامل پشتیبانی مدیریت ارشد با وزن 0/997 بیشترین تأثیر را در تعریف متغیر تسهیلکنندگان بین سازمان دارد.
جدول شماره 2 میزان ضرایب و سطوح معنی‌داری هر کدام از متغیرها را نشان می‌دهد.
براساس این نتایج، تنها میزان تأثیر متغیر روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین بر متغیرهای وابسته اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات در سطح 0/05 معنی‌دار بود. بنابراین روابط بین بخش‌های مختلف بیمارستان بر اشتراک و کیفیت اطلاعات تأثیر دارند.
بحث و نتیجه‌گیری
هدف از انجام این پژوهش، بررسی عوامل تأثیرگذار بر اشتراک و کیفیت اطلاعات در مدیریت زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی بیمار بود. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که بین ناپایداری محیطی و اشتراک و کیفیت اطلاعات رابطه معنی‌داری وجود ندارد. در این پژوهش، ناپایداری محیطی، از سه جنبه نامشخص بودن مشتری، نامشخص بودن تأمین‌کننده و نامشخص بودن فناوری اطلاعات موردبررسی قرار گرفت. باید به این نکته توجه داشت که هر سه مؤلفه مشتریان، تأمین‌کنندگان و فناوری اطلاعات می‌توانند در ایجاد ناپایداری محیطی تأثیرگذار باشند؛ به‌خصوص نامشخص بودن تأمین‌کنندگان بیشترین تأثیر را بر ایجاد ناپایداری محیطی دارد.
یو معتقد است سه منبع مجزا از ناپایداری بر زنجیره تأمین تأثیرگذار هستند: تأمین‌کنندگان، مشتریان و تولید‌کنندگان [9]. در مطالعه‌ای، ناپایداری محیطی ناشی از تغییرات غیرمنتظره از طرف مشتریان، تأمین‌کنندگان و فناوری اطلاعات بیان شده است [10]. براساس مطالعه لی و لین، ناپایداری محیطی (به‌خصوص نامشخص بودن تأمین‌کننده) تأثیر منفی بر اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات دارد [1]. تالارپشتی و همکاران معتقدند پاسخگویی سریع به نیازهای روزافزون و متغیر مشتری لازمه کسب مزایای رقابتی برای بیمارستان‌هاست [11]. نتایج تحقیق مهرالحسنی و همکاران حاکی از آن است که انتخاب نامناسب تأمین‌کننده بر عملکرد زنجیره تأمین تأثیر منفی دارد [12].
زنجیره‌های تأمین، پیچیده و پویا هستند و ناپایداری‌های بسیاری به‌همراه دارند که ممکن است بر عملکرد زنجیره تأمین تأثیر معکوس داشته باشد. ناپایداری عامل نابودی مدیریت زنجیره تأمین است. بنابراین سازمان‌ها برای دست‌یابی به اهداف استراتژیک خود باید بتوانند ناپایداری‌ها را کنترل کنند. عواملی مانند پیش‌بینی‌های نادرست، تأخیر در زمان تحویل کالا و ارائه خدمات، غیراستاندارد و پایین بودن کیفیت محصولات، ازکارافتادگی تجهیزات و نوسانات مربوط به سفارشات (تغییر، لغو و افزایش روش‌های سفارش‌دهی) همگی به افزایش ناپایداری‌ها منجر می‌شوند [13]. به‌طورکلی، ناپایداری به‌دلیل تفاوت در مقدار اطلاعات موردنیاز برای انجام وظایف و میزان اطلاعاتی که در اختیار سازمان قرار گرفته است، ایجاد می‌شود [14]. ناپایداری زمانی افزایش می‌یابد که اطلاعات کافی درباره دیگر اعضای زنجیره در دسترس نباشد. اگر اعضای زنجیره تمایل به اشتراک اطلاعات داشته باشند، مجموعه کامل‌تری از اطلاعات در زنجیره تأمین دارو در دسترس خواهد بود و عملکرد کل سیستم بهبود خواهد یافت [9].
نتایج پژوهش حاکی از آن است که بین تسهیلکنندگان بین سازمانی و اشتراک و کیفیت اطلاعات رابطه معنی‌داری وجود ندارد. در این پژوهش، تسهیلکنندگان بین سازمانی شامل پشتیبانی مدیریت ارشد و لوازم فناوری اطلاعات است. باید به این نکته توجه داشت که دریافت پشتیبانی‌های لازم از طرف مدیریت ارشد و همچنین استفاده از قابلیت‌های فناوری‌های اطلاعاتی می‌تواند باعث تسهیل روابط بین سازمانی شود.
تحقیقات هوآلی نشان داده است به‌طور معمول سیستم‌های اطلاعات بیمارستانی از عملکرد خدمات زنجیره تأمین و لجستیک داروها پشتیبانی نمی‌کنند و مدیریت مستند‌سازی به‌صورت دستی انجام می‌شود. درنتیجه، یک شکاف اطلاعاتی بین تأمین‌کنندگان دارو و بیمارستان‌ها وجود دارد [15]. براساس تحقیقات پول در انبار‌های ملی پزشکی اوگاندا، مدیریت اطلاعات زنجیره تأمین (شامل سه فاکتور پردازش اطلاعات، ذخیره اطلاعات و جریان اطلاعات) بر ارائه خدمات تأثیر مثبتی دارد [16].
نتایج تحقیق مهرالحسنی حاکی از آن است که ضعف در سیستم اطلاعات واحد تدارکات و نبود ارتباط مناسب بین این واحد با سایر بخش‌های بیمارستان به بروز خطاهایی در فرایند زنجیره تأمین منجر می‌شود که با پیاده‌سازی سیستم اتوماسیون اداری و تدارکات الکترونیک تا حد زیادی می‌توان این خطاها را کاهش داد [12]. نتایج پژوهش یوسفی و علی‌بابایی نشان داد استفاده از سیستم‌های اطلاعاتی در زنجیره‌های تأمین نه‌تنها منافع زیادی برای سازمان‌های دارویی و مراکز درمانی دارد، بلکه مزایای اجتماعی و سیاسی آن نیز بسیار مهم هستند [7].
درون یک سازمان، پشتیبانی مدیریت ارشد می‌تواند دیدگاه، راهنما و پشتیبان مناسبی برای اشتراک اطلاعات باکیفیت باشد. از طرف دیگر، یکی دیگر از عوامل مهم، پیاده‌سازی و اجرای فناوری اطلاعات است که سازمان‌ها را در اشتراک اطلاعات کارا و ایمن توانمند می‌کند. علاوه بر این، برقراری روابط مناسب، براساس صداقت، تعهد و دیدگاه مشترک، بین بخش‌های مختلف سازمان با یکدیگر و بین سازمان‌های مختلف، باعث تقویت اشتراک اطلاعات و غلبه بر ترس از افشای اطلاعات برای سایر رقبا می‌شود [1].
استفاده از فناوری اطلاعات یک پیش‌نیاز مهم برای کنترل مؤثر زنجیره‌های تأمین پیچیده امروزی به حساب می‌آید. همچنین به‌دلیل قابلیت‌هایی مانند کاهش هزینه‌ها، افزایش پاسخگویی در زنجیره تأمین، تسهیل در تبادل اطلاعات، دسترسی سریع و قابل‌اعتماد به اطلاعات، دسترسی آسان به شرکای تجاری و ایجاد مزایای ارتباطی، فناوری اطلاعات جایگاه ویژه‌ای در زنجیره‌های تأمین پیدا کرده است [17].
نتایج حاکی از آن است که روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین بر اشتراک و کیفیت اطلاعات تأثیرگذار هستند. در این پژوهش، روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین، از سه جنبه میزان صداقت، تعهد و دیدگاه مشترک بین شرکای زنجیره تأمین موردبررسی قرار گرفته است. هر سه مؤلفه صداقت، تعهد و دیدگاه مشترک می‌توانند به تقویت روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین کمک کنند؛ به‌خصوص تعهد بین شرکای زنجیره تأمین بیشترین تأثیر را در این زمینه دارد.
بدون ایجاد یک چهارچوب اساسی، برای برقراری روابط سازمانی مؤثر، هر تلاشی برای جریان اطلاعات یا مواد در زنجیره تأمین، احتمالاً موفقیت‌آمیز نخواهد بود. صداقت و تعهد بین شرکای زنجیره تأمین، باعث ایجاد روابط همکاری طولانی‌مدت می‌شود. آکرول برای افزایش همکاری‌های استراتژیک بین سازمان‌ها، تعهد، صداقت، انسجام گروهی و انگیزه شرکا در اتحاد را مهم می‌داند [2]. براساس مطالعه لی و لین، صداقت و دیدگاه مشترک بین شرکای زنجیره تأمین تأثیر مثبتی بر اشتراک اطلاعات و کیفیت اطلاعات دارد [1]. کیکوگل معتقد است یکپارچگی بین شرکای مختلف زنجیره تأمین بر اشتراک اطلاعات و عملکرد زنجیره تأمین تأثیر مثبت دارد و می‌تواند به تقویت ارتباطات، هماهنگی و همکاری در بین اعضای زنجیره تأمین منجر شود [18].
تفاوت دیدگاه‌ها و علائق، رفتارهای فرصت‌طلبانه شرکای زنجیره تأمین و همچنین عدم تقارن در اطلاعات در طول زنجیره تأمین بر کیفیت اطلاعات تأثیرگذار هستند. گاهی سازمان‌ها عمداً اطلاعات را منحرف می‌کنند، تأثیر بالقوه این عمل نه‌تنها رقبا را تحت تأثیر قرار می‌دهد بلکه اثراتی نیز بر روی تأمین‌کنندگان و مشتریان خود سازمان نیز خواهد داشت. به نظر می‌رسد مقاومت خاصی درون سازمان‌ها وجود دارد به‌گونه‌ای که سازمان‌ها تلاش می‌کنند اطلاعات را در حداقل میزان ممکن با شرکای تجاری خود به اشتراک بگذارند [1].
امروزه به‌دلیل افزایش رقابت‌ها، سازمان‌ها باید از هر فرصتی برای توسعه عملکردشان بهره ببرند. بنابراین سازمان‌ها باید ارتباط نزدیکی با دیگر شرکای زنجیره تأمین خود داشته باشند تا بتوانند فعالیت‌های کسب و کار خود را بهینه کنند [19]. یک زنجیره تأمین دارویی زمانی به‌طور کامل هماهنگ می‌شود که تمام تصمیمات در راستای اهداف کلی زنجیره دارو با یکدیگر هم‌تراز شوند. عدم هماهنگی زمانی اتفاق می‌افتد که تصمیم‌گیرندگان یا اطلاعات کاملی ندارند یا انگیزه آن‌ها مطابق با اهداف کلی زنجیره نباشد. حتی در شرایطی که اطلاعات به‌طور کامل موجود باشد، اگر هر کدام از تصمیم‌گیرندگان به‌دنبال بهینه‌سازی اهداف شخصی خود باشند، عملکرد زنجیره تأمین دارو ممکن است زیر حد بهینه باشد [13].
به نظر می‌رسد بیمارستان‌ها در مدیریت زنجیره تأمین بیشتر گرایش به پیاده‌سازی و استفاده از سیستم‌های اطلاعاتی دارند و روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین کمتر موردتوجه قرار می‌گیرد. اما باید به این مسئله توجه داشت که بهترین سیستم‌های اطلاعاتی زمانی می‌توانند به ارتقای عملکرد منجر شوند که اعضای مختلف درگیر در زنجیره تمایل به اشتراک اطلاعات داشته باشند و اطلاعاتی وارد سیستم‌ها شوند که صحیح و واقعی باشند.
نتایج حاکی از آن است که تنها بین اشتراک و کیفیت اطلاعات و روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین ارتباط معنی‌داری وجود دارد. به عبارت دیگر، روابط بین بخش‌های مختلف درگیر در زنجیره تأمین بر اشتراک و کیفیت اطلاعات مؤثر است، اما ناپایداری محیطی و تسهیلکنندگان بین سازمانی بر اشتراک و کیفیت اطلاعات تأثیرگذار نیستند. اگر روابط بین شرکای زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی براساس عواملی مانند رفتار صادقانه، حفظ محرمانگی اطلاعات، حسن نیت، پای‌بندی در عمل به تعهدات، قراردادها و ضوابط اداری، درک یکسان از اهداف زنجیره تأمین و تلاش برای گسترش همکاری‌ها شکل بگیرد، اعضای مختلف زنجیره تأمین به یکدیگر اعتماد کرده و اطلاعات موردنیاز را با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند. مدیریت مؤثر زنجیره‌های تأمین نیازمند برقراری روابط مؤثر بین اعضای مختلف درگیر در آن زنجیره است.
افزایش سطح یکپارچگی و اشتراک اطلاعات، در بین اعضای زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی یک ضرورت مهم برای بهبود اثربخشی در زنجیره‌های تأمین دارویی است. برای سهولت در اشتراک اطلاعات باکیفیت در طول زنجیره‌های تأمین، شناسایی فاکتورهای تأثیرگذار بر اشتراک اطلاعات ضروری است، تا بتوان یک استراتژی مناسب برای مقابله با موانع پیش روی اشتراک اطلاعات تدوین کرد و جریان اطلاعات یکپارچه درون زنجیره‌های تأمین را تقویت کرد.
اکثر مشکلات مرتبط با مدیریت زنجیره تأمین دارو از عدم قطعیت یا ناتوانی در هماهنگ کردن فعالیت‌ها و مشارکت‌ها حاصل می‌شوند. هماهنگی، یک فاکتور مهم و اساسی برای دست‌یابی به یک سیستم دارویی منسجم و واحد است. برخلاف تمام تلاش‌هایی که برای دست‌یابی به این هدف انجام شده است، هنوز صنعت دارویی با چالش‌هایی در این زمینه مواجه است که وجود سازمان‌های متعدد در زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی و وجود روابط غیررسمی بین آن‌ها باعث افزایش ناهماهنگی‌ها می‌شوند.
تصمیم‌گیری‌های مدیریتی و تدارکاتی به مقدار زیادی وابسته به اطلاعات تقاضا هستند که اغلب این اطلاعات در دسترس نیستند. بسیاری از بخش‌ها هنوز از سیستم کاغذی برای ثبت اطلاعات مربوط به مصرف و تقاضا استفاده می‌کنند و اغلب چنین اطلاعات مهمی با سطوح بالاتر زنجیره تأمین به اشتراک گذاشته نمی‌شوند. بنابراین فقط افرادی که در واحد تدارکات کار می‌کنند، از تقاضاهای واقعی آگاه هستند که این امر خود به حجم عظیمی از تصمیم‌گیری‌های غلط و ضعیف منجر می‌شود.
در بحث پشتیبانی ارائه‌شده از طرف تأمین‌کنندگان، مسئله مهم، پشتوانه‌های مالی شرکت‌های تأمین‌کننده است. چون بیمارستان‌ها اغلب به‌دلیل مشکلات مالی به این شرکت‌ها بدهکار هستند، پس اگر شرکت‌ها توان مالی خوبی داشته باشند در برابر بدعهدی‌های بیمارستان‌ها مقاوم خواهند بود و به فعالیت خود ادامه خواهند داد. از طرف دیگر، شرکت‌ها می‌دانند برای آنکه بتوانند در محیط به‌شدت رقابتی بازار دارویی دوام بیاورند باید نسبت به مسائلی مانند زمان تحویل، ویژگی و کیفیت محصولات دقت نظر داشته باشند.
بیمارستان‌ها همواره با کمبود منابع به‌خصوص کمبود منابع مالی و نیروی انسانی مواجه هستند. تخصیص منابع در بیمارستان توسط مدیران مربوطه صورت می‌گیرد. اگر مدیران اهمیت مسائل و مشکلات مطرح در زمینه دارو و تجهیزات مصرفی را درک کنند و آن‌ها را از اولویت‌های خود به حساب آورند و تصمیم‌گیری‌های مناسبی داشته باشند، بسیاری از مشکلات قابل‌حل خواهد بود که این امر مستلزم همکاری و تبادل نظر مداوم بین مدیران ارشد با افراد درگیر در زنجیره تأمین است. یکی از مهم‌ترین اهداف وزارت بهداشت نیز پشتیبانی از تأمین دارو و تجهیزات مصرفی است، به‌گونه‌ای که زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی در مقابل خطرات بالقوه موجود، آسیب نبینند. از طرف دیگر، استفاده از سیستم‌های اطلاعاتی مناسب می‌تواند در استفاده بهینه از منابع کارگشا باشد. در طراحی سیستم‌های اطلاعاتی باید به مشارکت کاربران سیستم توجه ویژه‌ای داشت تا بتوان الزامات آن‌ها را به‌خوبی برآورده کرد.
در پژوهش حاضر شرکای زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی، شامل بیمارستان‌ها، فروشندگان و تأمین‌کنندگان دارو و تجهیزات مصرفی و مدیران ارشد ستادی (شامل معاونت غذا و دارو، معاونت پشتیبانی و معاونت درمان) هستند. براساس نتایج این پژوهش ارتباط معنی‌داری بین تسهیلکنندگان بین سازمانی و همچنین ناپایداری محیطی با اشتراک و کیفیت اطلاعات برقرار نیست، اما باید توجه داشت که پشتیبانی مدیریت ارشد، فناوری اطلاعات (هم به‌عنوان یک منبع ناپایداری و هم به‌عنوان یک ابزار مؤثر در پیشرفت و ارتقای عملکرد)، دقت در انتخاب تأمین‌کنندگان و توجه به نیازهای دارویی بیماران به‌عنوان مشتریان نهایی زنجیره تأمین دارو و تجهیزات مصرفی، نباید مورد غفلت قرار بگیرد.
تنوع در ترکیب جامعه هدف و عدم همکاری بعضی از مشارکت‌کننندگان، از محدودیت‌ها و مشکلات مربوط به این پژوهش است.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره 396496 مصوب 11/2/96 از دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان است (IR.MUI.ZNUREMA.REC.1396.496).
حامی مالی
این مقاله حاصل پایان‌نامه کارشناسی ارشد خانم ملیکه نورانیان، گروه فناوری اطلاعات سلامت، دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان است که با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
ایده اولیه، تهیه پروپوزال و گردآوری داده‌ها: ملیکه نورانیان؛ مشاوره و نظارت در تهیه پروپوزال: سکینه سقائیان‌نژاد اصفهانی.
تعارض منافع
این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از معاونت تحقیقات و فناوری دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان به جهت تصویب و حمایت مالی و از پرسنل بیمارستان‌های آموزشی دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان که در اجرای پژوهش مساعدت کرده‌اند، سپاسگذاری می‌نمایند.
References
- Li S, Lin B. Accessing information sharing and information quality in supply chain management. Decis Support Syst. 2006;42(3):1641-56. [DOI:10.1016/j.dss.2006.02.011]
- Jaberidoost M, Nikfar S, Abdollahiasl A, Dinarvand R. Pharmaceutical supply chain risks: A systematic review. Daru. 2013; 21(1):69. [DOI:10.1186/2008-2231-21-69] [PMID]
- Mahmoodi E, Naimi Sadigh A, Chaharsooghi K, Eskandari H. [Impact of information system flow on make-to-order manufacturer supply chain network: Systems dynamics approach (Persian)]. J Model Eng. 2010; 8(22):21-35. [Link]
- Securities & Exchange News Agency. [Analysis of the pharmaceutical industry (Persian)] [Internet]. 2016 [Updated 28 October 2017]. Available from: [Link]
- Pouragha B, Pourreza A, Hasanzade A, Sadrollahi M, Ahvaz K, Khabiri R. [Pharmaceutical costs in Social Security Organization and components influencing its utilization (Persian)]. J Health Inf Manage. 2013; 10(2):1-11. [Link]
- Gopalakrishna-Remani V. Information supply chain system for managing rare infectious diseases [PhD dissertation]. Kent: Kent State University; 2012. [Link]
- Yousefi N, Alibabaei A. Information flow in the pharmaceutical supply chain. Iran J Pharm Res. 2015; 14(4):1299-303. [PMID]
- Mojaradi Z, Mozafari M. [System dynamics simulation in medicine supply chain: A case study of Mashhad Razavi Hospital, Iran (Persian)]. J Health Inf Manag. 2017; 14(5): 211-6. [Link]
- Yu Z, Yan H, Cheng TCE. Benefits of information sharing with supply chain partnerships. Ind Manag Data Syst. 2001; 101(3):114-9. [Link]
- Muangchoo S, Kritchanchai D. National drug information sharing in the Thailand health care supply chain. Ther Innov Regul Sci. 2015; 49(6):920-8. [DOI:10.1177/2168479015583726] [PMID]
- Talarposhti MA, Mahmodi GH, Jahani MA. Factors affecting supply chain agility at hospitals in Iran. J Health Adm. 2016; 19(64):7-17. [Link]
- Mehrolhasani MH, Vali L, Izadi A. [Analysis of the quality of logistics supply chain process using six sigma scale: A case study in one of the teaching hospitals in Kerman, 2014 (Persian)]. J Health Dev. 2017; 5(4):356-67. [Link]
- Yu MM, Ting SC, Chen MC. Evaluating the cross-efficiency of information sharing in supply chains. Expert Syst Appl. 2010; 37(4):2891-7. [DOI:10.1016/j.eswa.2009.09.048]
- Busse C, Meinlschmidt J, Foerstl K. Managing information processing needs in global supply chains: A prerequisite to sustainable supply chain management. J Supply Chain Manage 2017; 53(1):87-113. [DOI:10.1111/jscm.12129]
- Hua-li K, Duan-hao F, Wei-wei F, Qian L. Design and implementation of pharmaceutical logistics and supply chain management system for hospital. Proceedings of the International Conference on Advances in Mechanical Engineering and Industrial Informatics. 2015. [DOI:10.2991/ameii-15.2015.213]
- Pule S. Supply chain information management and service delivery in public health sector organizations: A case study on national medical stores of Uganda. Int J Supply Chain Manage. 2014; 3(3):136-47. [Link]
- Zailani S, Dahalan N, Hamdani Y, Fernando Y. Supply chain technology: an empirical study in the context of Malaysia. Paper presented at: Proceedings of the 9th Asia Pasific Industrial Engineering & Management Systems Conference. 3- 5 December 2008; Nusa Dua, Bali - Indonesia. [Link]
- McCabe A, Seiter A, Diack A, Herbst Chr, Bodo A. Private sector pharmaceutical supply and distribution chains: Ghana, Mali, and Malawi (English). Health Systems for Outcomes Publication Washington, D.C. : World Bank Group; 2009. [Link]
- Rajabzadeh Ghatari A, Mehralian G, Zarenezhad F, Rasekh HR. Developing a model for agile supply: An empirical study from Iranian pharmaceutical supply chain. Iran J Pharm Res. 2013; 12(Suppl):193-205. [PMID]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
