دوره 8، شماره 4 - ( زمستان 1401 )
جلد 8 شماره 4 صفحات 361-350 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Akbari Z, Soleymanpour S, Sedghi S. Research Priorities of Iranian Faculty Members and PhD Students in Medical Library and Information Science. JMIS 2023; 8 (4) :350-361
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-389-fa.html
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-389-fa.html
اکبری زهرا، سلیمان‌پور سمیرا، صدقی شهرام. شناسایی اولویت‌های پژوهشی رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان دکتری تخصصی. اطلاع‌رسانی پزشکی نوین. 1401; 8 (4) :350-361
گروه کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشکاه علوم‌پزشکی ایران، تهران، ایران.
واژه‌های کلیدی: اولویت‌های پژوهشی، کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی، اعضای هیئت‌علمی، دانشجویان دکتری تخصصی
متن کامل [PDF 4994 kb]
(520 دریافت)
| چکیده (HTML) (796 مشاهده)
References
متن کامل: (435 مشاهده)
مقدمه
پژوهش، راهکاری برای درک حقایق است. حقایقی که به تولید علم منجر شده و به یافتن قوانین حاکم بر جهان برای تحقق زندگی متعالی کمک می‌کند [1]. اهمیت این موضوع در روشن ساختن مسیر دقیق توسعه، بیش‌از‌پیش مشهود است [2]، زیرا روز‌به‌روز بر گرایش فعالان عرصه‌های مختلف به پژوهش افزوده شد و به تبع آن پژوهش‌های زیادی صورت گرفت [3]، اما افزایش تعداد پژوهش‌ها منجر به رشد کیفی آنها نشد. در‌حالی‌که هدف اصلی پژوهش حرکت از وضعیت موجود به‌سمت شرایط مطلوب است. اما شواهد حاکی از آن است که در برخی موارد دستاورد‌های این پژوهش‌ها نه‌تنها به رفع مشکلات جامعه منجر نشده‌اند، بلکه باعث اتلاف هزینه‌ها و منابع نیز شده‌اند [4, 5].
اعتبارهایی که در کشور برای پژوهش در نظر گرفته می‌شود اندک است [6] و بررسی‌ها نشان‌دهنده شکاف بین نیاز جامعه و پژوهش‌های صورت‌گرفته است. متخصصین معتقدند از‌آنجایی‌که نظام آموزشی ما وارداتی بوده و وابسته به برنامه‌های آموزشی غیربومی است، تحقیق در کشور بدون توجه به نیازهای جامعه و اولویت‌های ضروری انجام می‌گیرد و تبعات این روند باعث گرایش پژوهشگران به تحقیقات زود‌بازده، سلیقه‌مدار، تکراری، بیان گزارش‌گونه مسائل به‌جای حل آنان شده است و هدف والای پژوهش از بهبود شرایط زندگی بشر، به کسب صرف مدرک و فعالیتی روبنایی و موقت تنزل یافته است [7, 8].
حیدری و همکاران با مروری بر مطالعات مربوط به اولویت‌های پژوهشی در سال 1395 دریافتند در هر زمان بسته به شرایط مختلف، گرایش‌های پژوهشی در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی تغییر کرده است و بیانگر پراکندگی موضوعی پژوهش‌های این حوزه در بازه زمانی مختلف بوده است. در نتیجه برنامه‌ریزی در‌زمینه پژوهش به‌منظور هدفمند کردن موضوعات پژوهش‌ها، مستلزم شاسایی اولویت‌های پژوهشی رشته مذکور متناسب نیاز و شرایط روز بوده است [9].
حیدری و همکاران با انجام پژوهشی در سال 1395 برای شناسایی نیازهای پژوهشی کتابخانه‌های عمومی استان خوزستان از دیدگاه مدیران و کتابداران، دریافتند مهم‌ترین محورهای پژوهشی مربوط به مطالعات کتابخانه‌های عمومی، مطالعات مربوط به کاربران، فناوری اطلاعات و مدیریت و بخش اداری است [10].
یافته‌های وحیدی در سال 1397 نشان داد بیشترین گرایش موضوعی پایان‌نامه‌ها به موضوع «روش‌های اندازه‌گیری اطلاعات» و کمترین گرایش به موضوعات «مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی» و «ارتباطات» بوده است [11].
لئو در سال 2015 در پژوهشی به بررسی محتوای مقالات حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی در بازه زمانی 2004 تا 2013 که در مجله کتابداران دانشگاهی منتشر شده بود پرداختند. یافته‌های این پژوهش نشان داد پژوهشگران به موضوعات سواد اطلاعاتی، رفتار اطلاعاتی و ارتباطات علمی گرایش بیشتر و به موضوعات آموزش کتابداری و خدمات فنی گرایش کمتری دارند [12].
هان در سال 2019 در پژوهش خود به بررسی سیر تکامل موضوعات تحقیق در مجلات کتابداری و اطلاع‌رسانی پرداخت. نتایج او نشان‌دهنده گرایش به موضوعاتی همچون کتابسنجی، داده‌کاوی، ذخیره و بازیابی اطلاعات، رفتار اطلاع‌یابی، سیستم‌های اطلاعاتی و شبکه‌های اجتماعی بود [13].
گوپتا و چاکراوارتی در سال 2021 در پژوهشی با عنوان «تجسم پژوهشی تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی هند با استفاده از نرم‌افزار مصورسازی VOSviewer و شبکه کتابسنجی» انجام دادند. یافته‌ها نشان داد در آینده، تحقیقات علم کتابداری و اطلاع‌رسانی هند بر حوزه‌هایی مانند یادگیری عمیق، یادگیری ماشین، هوش مصنوعی و فناوری بلاکچین متمرکز خواهد شد [14].
مئا و لؤند در پژوهش خود در سال 2021 به بررسی سیر تحول موضوعات و روش‌های تحقیق در علم کتابداری و اطلاع‌رسانی پرداختند. نتایج نشان‌دهنده گرایش به‌سمت 2 موضوع «علم داده‌ها» و «شبکه‌های اجتماعی» بود [15].
گردآوری اطلاعات ارزشمند و تعیین اولویت‌های پژوهشی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق بر‌اساس نیازهای پژوهشی جامعه است. تعیین اولویت‌های پژوهشی در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی نیز برای کشف مرزهای جدید، یافتن راه‌حل مناسب در مکان و زمان مناسب و کسب آمادگی در برابر چالش‌های آینده اقدامی حیاتی است [16]. مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد در این حوزه از رشته کتابداری اطلاع‌رسانی پزشکی، پژوهش‌های اندکی صورت گرفته است. از همین روی پژوهشگران بر آن شدند تا به تعیین اولویت‌های پژوهشی آن بپردازند.
مواد و روش‌ها
روش پژوهش حاضر از نوع کاربردی وتوصیفی‌مقطعی است که به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه پژوهش حاضر تمام اعضا هیئت‌علمی (38 نفر) و دانشجویان دکتری (45 نفر) رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی بودند که در سال تحصیلی 1398-1399 مشغول به آموزش و تحصیل بودند. در‌مجموع تعداد این افراد 83 نفر بودند که به دلیل محدود بودن حجم جامعه آماری در مطالعه حاضر، از روش سرشماری استفاده شد. همچنین برای گرد آوری داده‌ها از پرسش‌نامه قنادی‌نژاد استفاده شد. ابزار این محقق، پرسش‌نامه‌ای محقق‌ساخته بود که روایی آن از‌طریق روایی صوری و محاسبه ضریب همبستگی هر‌یک از عامل‌ها، با نمره کل پرسش‌نامه مورد تأیید قرار گرفت و پایایی آن به 4 روش آلفای کرونباخ (0/98) تنصیف اسپیرمن براون (0/98) تنصیف گاتمن (0/98) و بازآزمایی (0/98) محاسبه شده است [1].
این پرسش‌نامه با تغییراتی مطابق با جامعه هدف، استفاده شد. بررسی روایی پرسش‌نامه توسط متخصصین گروه و دانشجویان دکتری کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران بررسی و تأیید شد. پایایی آن نیز با توزیع پرسش‌نامه میان 30 نفر از دانشجویان و اساتید به روش آلفای کرونباخ 0/98 محاسبه شد.
در این پژوهش پیش از توزیع پرسش‌نامه ملاحظات اخلاقی رعایت شد و کد اخلاق طرح به شماره 99-2-15-18442 از کمیته ملی اخلاق در پژوهش‌های زیستی دریافت شد. بدین‌شکل که پیش از تکمیل پرسش‌نامه، شرکت‌کنندگان از موضوع و روش اجرای مطالعه مطلع شدند و این اطمینان به آنها داده شد که اطلاعات شخصی آنها محرمانه خواهد ماند و از فرم رضایت آگاهانه استفاده شد. این پرسش‌نامه دارای 3 بخش بود که 23 محور کلی را در‌بر گرفته بود و برای هر‌کدام از این محورها چندین زیرموضوع در نظر گرفته شده بود. بخش اول پرسش‌نامه شامل اطلاعات جمعیت‌شناختی بود که برای اعضای هیئت‌علمی شامل جنسیت، دانشگاه محل خدمت، مرتبه علمی و برای دانشجویان دکتری شامل جنسیت و دانشگاه محل تحصیل بود. بخش دوم که موضوعات پژوهشی بود، حاوی 113 موضوع بود که از پاسخ‌دهندگان خواسته شد بر مبنای طیف 5 ارزشی لیکرت (5 خیلی زیاد، 3 متوسط، 1 خیلی کم) نسبت به میزان اهمیت این موضوعات نظر بدهند.
ابزار پژوهش به‌صورت غیر‌حضوری (با ارسال ایمیل و شبکه اجتماعی واتساپ که با اخذ مجوز از معاونت آموزشی دانشگاه) در دسترس دانشجویان قرار گرفت. 83 پرسش‌نامه توزیع شد که در‌مجموع 64 مورد دریافت شد. از این تعداد، 27 پرسش‌نامه مربوط به اعضا هیئت‌علمی و 37 مورد مربوط به دانشجویان دکتری بود. پس از جمع‌آوری داده‌ها، برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 استفاده شد. جهت توصیف داده‌ها و یافته‌های مربوط به اطلاعات جمعیت‌شناختی و بررسی میزان اهمیت محورهای پژوهشی از آمار توصیفی شامل فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف‌معیار و به‌منظور بررسی رابطه میان ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و دیدگاه جامعه مورد‌بررسی درباره اولویت‌های پژوهشی از آزمون فریدمن استفاده شد.
یافته‌ها
جامعه پژوهش شامل 45 نفر از دانشجویان دکتری مشغول به تحصیل در مقطع دکتری رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی بود که بیشترین تعداد دانشجو مربوط به دانشگاه علوم‌پزشکی ایران (14 نفر)، علوم‌پزشکی تهران (13نفر)، علوم‌پزشکی اصفهان (13 نفر) و کمترین تعداد مربوط به دانشگاه علوم‌پزشکی کرمان بود (5 نفر).
مطابق جدول شماره 1 جامعه آماری مربوط به هیئت‌علمی به تفکیک دانشگاه‌های دارای رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی (38 نفر) برآورد شد.
.jpg)
بیشترین تعداد هیئت‌علمی مربوط به دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان (8 نفر) و کمترین تعداد مربوط به 3 دانشگاه علوم‌پزشکی تهران (3 نفر)، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران (3 نفر)، شهید بهشتی (3 نفر) و تبریز بود (3 نفر).
با‌توجه‌به تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در گروه اعضای هیئت‌علمی 16 نفر (59/3 درصد) از پاسخ‌گویان زن و 11 نفر (40/7 درصد) مرد بودند و در گروه دانشجویان 29 نفر (78/4 درصد) زن و 8 نفر (21/6 درصد) مرد بودند.
نتایج میانگین و انحراف‌معیار اولویت‌های پژوهشی رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان دکتری در جدول شماره 2 نشان داده شده است.
.jpg)
جهت اولویت‌بندی محورها از آزمون فریدمن استفاده شد و اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان دکتری بررسی شد. اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی به ترتیب «آموزش»، «کارآفرینی» و «پژوهش» (0/05>P). همچنین اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه دانشجویان به ترتیب «عملکرد مبتنی بر شواهد»، «سواد اطلاعاتی» و «آموزش» بود (0/05>P).
نتایج میانگین و انحراف‌معیار اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان دکتری در جدول شماره 3 به تفکیک دانشگاه نشان داده شده است.
.jpg)
جهت اولویت‌بندی محورها از آزمون فریدمن استفاده شد. نتایج نشان داد اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی به ترتیب »اقتصاد اطلاعات»، «نیازها و رفتارهای اطلاعاتی» و «سواد اطلاعاتی» بوده‌اند (0/05>P) و اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی علوم‌پزشکی اصفهان به ترتیب «آموزش»، «پژوهش» و «عملکرد مبتنی بر شواهد» بوده‌اند (0/05>P).
همچنین اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه دانشجویان به ترتیب «آموزش»، «کارآفرینی» و «عملکرد مبتنی بر شواهد» بود (0/05>P). اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه دانشجویان علوم‌پزشکی اصفهان به ترتیب «کارآفرینی»، «آموزش» و «پژوهش» بود (0/05>P) و اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه دانشجویان علوم‌پزشکی کرمان به ترتیب «پژوهش»، «آموزش» و «کارآفرینی» بوده‌اند (0/05>P).
بحث
هدف از انجام این پژوهش شناسایی اولویت‌های پژوهشی رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی‌پزشکی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان دکتری تخصصی بود.
از میان 23 اولویت به علت طولانی شدن مقاله، 11 مورد اول به ترتیب اولویت دیدگاه جامعه مد نظر بررسی شد.
دیدگاه اعضای هیئت‌علمی، شامل 1. آموزش، 2. کارآفرینی، 3. پژوهش، 4. آینده‌پژوهی و آینده‌نگری، 5. عملکرد مبتنی بر شواهد، 6. کتابخانه دیجیتال، 7. سواد اطلاعاتی، 8. مطالعات مربوط به کاربران، 9. فناوری اطلاعات، 10. مطالعات مربوط به کتابداری، 11.مدیریت اطلاعات سلامت.
دیدگاه دانشجویان دکتری، شامل 1. عملکرد مبتنی بر شواهد، 2. سواد اطلاعاتی، 3. آموزش، 4. کارآفرینی، 5. نیازها و رفتارهای اطلاعاتی، 6. نظام‌های اطلاعاتی، 7. پژوهش، 8. مطالعات مربوط به کاربران، 9. کتابخانه دیجیتال، 10. فناوری اطلاعات، 11. علم سنجی و اطلاع‌سنجی.
محور آموزش از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی در اولویت اول و برای دانشجویان اولویت سوم است. این نشان‌دهنده اهمیت آموزش از دیدگاه هر دو گروه است. کتابداران و متخصصان علم اطلاعات برای اینکه بتوانند در دنیای رقابتی امروز حضوری مستمر و حرفه‌ای داشته باشند، ضروری است که به مسئله کیفیت آموزش و عملکرد مؤثر نظام آموزشی در این راستا توجه کنند. مسئله آموزش در این حوزه به‌منظور تربیت نیروی انسانی کارآمد و نیز هماهنگی میان نیازهای جامعه و بازار کار و صلاحیت‌ها و توانایی‌های کتابداران و متخصصان علم اطلاعات امری ضروری است. این محور به‌عنوان نخستین اولویت در یافته‌های پژوهش حاضر، با نتایج وحیدی و لئو غیر همسو است، چرا‌که در نتایج این 2 مطالعه آموزش به‌عنوان اولویت‌های آخر و کم‌اهمیت قلمداد شده بود [11، 12].
محور عملکرد مبتنی بر شواهد جزو انتخاب اول دانشجویان و انتخاب چهارم اعضای هیئت‌علمی بود که نشان‌دهنده اتفاق نظر جامعه مورد‌مطالعه، به‌عنوان موضوعی مهم بوده است. عملکرد مبتنی بر شواهد که ارتباط تنگاتنگی با مفهوم کتابداری بالینی دارد با گرایش بیشتر دانشجویان کتابداری پزشکی مواجه شد؛ از این نقطه‌نظر، یافته‌های این پژوهش با بخش‌هایی از یافته‌های پژوهش‌های وحیدی مطابقت دارد [11].
دومین محور از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی، کارآفرینی است که این محور در رده چهارم اولویت‌های دانشجویان قرار گرفته است. درمورد محور کارآفرینی در بازه زمانی مورد‌بررسی، پژوهشی صورت نگرفته است.
دومین اولویت از دیدگاه دانشجویان، محور سواد اطلاعاتی است. این محور از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی در رده هفتم قرار دارد. به نظر می‌رسد از این جهت که دانشجویان سواد اطلاعاتی را یکی از جنبه‌های تأثیر‌گذار در جامعه پزشکی می‌دانند و سایر جوامع آن را مناسب برای فعالیت علمی و شغلی می‌دانند، این مورد بیشتر مورد توجه قرار گرفته که با نتایج مطالعه لئو همسو است. در مطالعه وی سواد اطلاعاتی جزو مؤلفه‌های مهم و قابل‌اجرا در جوامع مختلف ارزیابی شده است [12].
از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی محور پژوهش در رده سوم قرار دارد که درمورد دانشجویان این محور در اولویت هفتم است.
دانشجویان، اعضای هیئت‌علمی و پژوهشگران به‌منظور انجام پژوهش ابتدا نیازمند آشنایی با ارزش و فرایند پژوهش هستند. به این منظور، مطالعه در باب پژوهش در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی سبب شناخت اهمیت و تقویت مهارت‌های پژوهشی دانشجویان و پژوهشگران این رشته و توسعه انجام پژوهش و در‌نتیجه رشد و تعالی جامعه و ارتقای جایگاه رشته در جامعه می‌شود. همچنین به روشن شدن میزان کارایی و اثربخشی تحقیق و شناسایی و رفع نیازهای جامعه کمک می‌کند که با نتایج گوپتا و چاکراوارتی همسو است [14].
اولویت چهارم از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی مربوط به مؤلفه آینده‌پژوهشی است. این مقوله به پیش‌بینی، برنامه‌ریزی و آماده‌سازی گروه برای تدوین و طراحی موضوعات پژوهشی و آموزشی متناسب با نیاز روز کمک می‌کند و این در حالی است که در بین 11 اولویت پژوهشی مورد‌بررسی مؤلفه آینده‌پژوهشی از دیدگاه دانشجویان جایگاهی ندارد. درمورد این محور در بازه زمانی مورد‌بررسی، پژوهشی صورت نگرفته است.
اولویت چهارم از دیدگاه دانشجویان کارآفرینی است که بررسی شد.
اولویت پنجم از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی عملکرد مبتنی بر شواهد است که بررسی شد. این در حالی است که از دیدگاه دانشجویان جایگاه پنجم متعلق به محور نیازها و رفتارهای اطلاعاتی است، زیرا با بررسی و توجه به این مقوله می‌توان متناسب به نیاز و رفتار کاربران هنگام کسب اطلاعات، نیاز واقعی و غیر‌واقعی آنان را تفکیک و شناسایی کرد و از اتلاف انرژی، زمان و غیره کاربران جلوگیری کرد و مسیر رسیدن به هدف را تا حد امکان کوتاه کرد. نتایج این پژوهش با بخش‌هایی از پژوهش لئو و هان همسو است، زیرا در هر 2 پژوهش مؤلفه رفتار اطلاعاتی به‌عنوان مؤلفه مهم برای بهره‌وری در پژوهش ارزیابی شد. [12، 13]
اولویت ششم از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی کتابخانه دیجیتال است و این مورد برای دانشجویان در مرتبه نهم قرار دارد. کتابخانه دیجیتال به‌عنوان گرایش و سازمانی نوظهور به تربیت کارکنانی متخصص می‌پردازد که با استفاده از فراداده، دسترسی هوشمند، نامحدود و اقتصادی به منابع اطلاعاتی را ممکن می‌کند [17].
اولویت ششم از دیدگاه دانشجویان نظام‌های اطلاعاتی است که در بین 11 اولویت پژوهشی مورد‌بررسی، این مؤلفه از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی جایگاهی ندارد. این مورد با نتایج پژوهش هان همسو است و جزو اولویت‌های مهم پژوهشی از دید جامعه مورد‌مطالعه وی است [13].
اولویت هفتم از دید اعضای هیئت‌علمی سواد اطلاعاتی و از دید دانشجویان، پژوهش بود که در قسمت‌های ابتدایی مورد بررسی شد.
اولویت هشتم هم از دید اعضای هیئت‌علمی و هم دانشجویان، مطالعه مربوط به کاربران است. مواردی همچون رفتار اطلاع‌یابی، چرایی و چگونگی تشخیص نیازهای اطلاعاتی، چرایی و چگونگی انتخاب موضوعات و منابع اطلاعاتی و موضوعات متنوع و مؤثر دیگری که در این حوزه قابلیت بررسی و بحث و اثر گذاری دارد، از دید هر دو گروه مؤلفه‌ای مهم ارزیابی شد که با نتایج پژوهش لئو و هان همسو است [12، 13].
اولویت نهم از دید اعضای هیئت‌علمی فناوری اطلاعات است که از دید دانشجویان در اولویت دهم قرار دارد. با ورود این مؤلفه به حوزه علم، بستری برای تسهیل و سرعت در انتقال و اشتراک‌گذاری اطلاعات فراهم شد که هم‌اکنون نیز اخبار تولیدات متنوع و انبوه در این زمینه مدام به گوش می‌رسد. از‌این‌رو به نظر می رسد می‌توان با تلفیق موضوع فناوری اطلاعات با مؤلفه‌هایی همچون آینده‌نگری، سواد اطلاعاتی و غیره، مسئله‌یابی کرده و راهکارهای مؤثری برای حل آنها ارائه داد. نتایج این پژوهش همسو با مطالعه حیدری و گوپتا و چاکراوارتی است [10، 14].
اولویت دهم اعضای هیئت‌علمی مطالعات مربوط به کتابداران است که در بین 11 اولویت پژوهشی مورد‌بررسی در قسمت بحث، این مؤلفه از دیدگاه دانشجویان جایگاهی ندارد. با کمک این مؤلفه می‌توان نیازهای اطلاعاتی، سلامت شغلی، سواد اطلاعاتی کتابداران در‌زمینه‌های مختلف، مهارت‌های مورد‌نیاز کتابداران در کتابخانه‌ها و مراکز مختلف، موقعیت‌های شغلی کتابداران و غیره را بررسی کرد. با شفاف‌سازی جایگاه، مهارت‌ها و نیازهای کتابداران می‌توان موقعیت کاری این جامعه را حفظ کرد و ارتقا بخشید. درمورد این محور در بازه زمانی مورد‌بررسی، پژوهشی صورت نگرفته است.
اولویت یازدهم اعضای هیئت‌علمی مدیریت اطلاعات سلامت است که از دیدگاه دانشجویان این جایگاه مربوط به علم‌سنجی و اطلاع‌سنجی است که با تمرکز بر این حوزه پژوهشی می‌توان به تفکیک و ارزش‌گذاری اطلاعات و دانش تولید‌شده در جامعه علمی یاری رساند و آن را از آلودگی اطلاعاتی و پراکندگی مصون نگه داشت. نتایج این قسمت از پژوهش با نتایج وحیدی، مئا و لؤند ، هان همسو است [11، 13، 15].
همچنین مطابق یافته‌ها در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی از دیدگاه این دو گروه، مواردی همچون سازمان‌دهی و فراهم‌آوری و فعالیت‌های سنتی این رشته جزو اولویت‌های آخر قرار گرفته‌اند.
از یافته‌های جانبی این پژوهش که حاصل سؤال پایانی پرسش‌نامه بود، دانشجویان و اعضای هیئت‌علمی نظرات مختلفی درباره موضوعات مهم و قابل‌توجه در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی پیشنهاد دادند. موضوعاتی همچون چگونگی طراحی و اجرای استارتاپ‌های فناورانه مرتبط با حوزه کتابداری پزشکی، همکاری بین‌رشته‌ای با دیگر حوزه‌ها (کامپیوتر و برنامه‌نویسی و غیره) ارائه کارگاه‌های آموزشی نوین و فناورانه، طراحی ایده تا امکان‌سنجی، مهارت‌افزایی کتابداران در دفاتر مجلات پزشکی، برگزاری رویدادها و وبینارهای آموزشی، طراحی و اجرای استارتاپ‌های فناورانه، چگونگی طراحی و اجرای کارگاه‌های تخصصی و امکان‌سنجی و پیاده‌سازی آن، داده‌کاوی، اطلاعات بالینی، ارائه خدمات اطلاع‌رسانی به گروه‌های خاص، مشکلات کتابخانه‌های بیمارستانی، آموزش و تغییر سبک آن و شاخص بازآموزی کادر هیئت‌علمی موجود، طراحی سامانه‌های مشاوره اطلاعات و سلامت از راه دور.
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه حاکی از آن بود که اولویت‌های پژوهشی رشته بیشتر به‌سمت موضوعات کاربردی بوده و موضوعات فلسفی و نظری از اهمیت چندانی برخوردار نیستند. به نظر می‌رسد با تشکیل اتاق فکر در کمیته‌های تحقیقاتی دانشگاه‌ها جهت نیازسنجی برای تعیین اولویت‌های پژوهشی در دوره‌های مدون و استفاده از متخصصان و دانشجویان این رشته می‌توان قدمی مؤثر در این راستا برداشت.
از محدودیت‌های پژوهش حاضر، عدم همکاری دانشجویان و اعضای هیئت‌علمی برای تکمیل پرسش‌نامه، عدم دقت جامعه پژوهش در تکمیل کامل پرسش‌نامه، اشکال یا امکان عدم صحت در اطلاعات اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های دارنده مقطع دکتری رشته (درمورد تعداد، اسامی و راه‌های ارتباطی) در سایت‌های رسمی این دانشگاه‌ها بود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.IUMS.REC.1399.569 از دانشگاه علوم‌پزشکی ایران است.
حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی ایران انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
نظارت: شهرام صدقی، سمیرا سلیمان‌پور؛ نگارش مقاله: همه نویسندگان؛ جمع‌آوری اطلاعات: زهرا اکبری، سمیرا سلیمان‌پور؛ ایده: زهرا اکبری.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
پژوهش، راهکاری برای درک حقایق است. حقایقی که به تولید علم منجر شده و به یافتن قوانین حاکم بر جهان برای تحقق زندگی متعالی کمک می‌کند [1]. اهمیت این موضوع در روشن ساختن مسیر دقیق توسعه، بیش‌از‌پیش مشهود است [2]، زیرا روز‌به‌روز بر گرایش فعالان عرصه‌های مختلف به پژوهش افزوده شد و به تبع آن پژوهش‌های زیادی صورت گرفت [3]، اما افزایش تعداد پژوهش‌ها منجر به رشد کیفی آنها نشد. در‌حالی‌که هدف اصلی پژوهش حرکت از وضعیت موجود به‌سمت شرایط مطلوب است. اما شواهد حاکی از آن است که در برخی موارد دستاورد‌های این پژوهش‌ها نه‌تنها به رفع مشکلات جامعه منجر نشده‌اند، بلکه باعث اتلاف هزینه‌ها و منابع نیز شده‌اند [4, 5].
اعتبارهایی که در کشور برای پژوهش در نظر گرفته می‌شود اندک است [6] و بررسی‌ها نشان‌دهنده شکاف بین نیاز جامعه و پژوهش‌های صورت‌گرفته است. متخصصین معتقدند از‌آنجایی‌که نظام آموزشی ما وارداتی بوده و وابسته به برنامه‌های آموزشی غیربومی است، تحقیق در کشور بدون توجه به نیازهای جامعه و اولویت‌های ضروری انجام می‌گیرد و تبعات این روند باعث گرایش پژوهشگران به تحقیقات زود‌بازده، سلیقه‌مدار، تکراری، بیان گزارش‌گونه مسائل به‌جای حل آنان شده است و هدف والای پژوهش از بهبود شرایط زندگی بشر، به کسب صرف مدرک و فعالیتی روبنایی و موقت تنزل یافته است [7, 8].
حیدری و همکاران با مروری بر مطالعات مربوط به اولویت‌های پژوهشی در سال 1395 دریافتند در هر زمان بسته به شرایط مختلف، گرایش‌های پژوهشی در رشته علم اطلاعات و دانش‌شناسی تغییر کرده است و بیانگر پراکندگی موضوعی پژوهش‌های این حوزه در بازه زمانی مختلف بوده است. در نتیجه برنامه‌ریزی در‌زمینه پژوهش به‌منظور هدفمند کردن موضوعات پژوهش‌ها، مستلزم شاسایی اولویت‌های پژوهشی رشته مذکور متناسب نیاز و شرایط روز بوده است [9].
حیدری و همکاران با انجام پژوهشی در سال 1395 برای شناسایی نیازهای پژوهشی کتابخانه‌های عمومی استان خوزستان از دیدگاه مدیران و کتابداران، دریافتند مهم‌ترین محورهای پژوهشی مربوط به مطالعات کتابخانه‌های عمومی، مطالعات مربوط به کاربران، فناوری اطلاعات و مدیریت و بخش اداری است [10].
یافته‌های وحیدی در سال 1397 نشان داد بیشترین گرایش موضوعی پایان‌نامه‌ها به موضوع «روش‌های اندازه‌گیری اطلاعات» و کمترین گرایش به موضوعات «مدیریت و برنامه‌ریزی آموزشی» و «ارتباطات» بوده است [11].
لئو در سال 2015 در پژوهشی به بررسی محتوای مقالات حوزه علم اطلاعات و دانش‌شناسی در بازه زمانی 2004 تا 2013 که در مجله کتابداران دانشگاهی منتشر شده بود پرداختند. یافته‌های این پژوهش نشان داد پژوهشگران به موضوعات سواد اطلاعاتی، رفتار اطلاعاتی و ارتباطات علمی گرایش بیشتر و به موضوعات آموزش کتابداری و خدمات فنی گرایش کمتری دارند [12].
هان در سال 2019 در پژوهش خود به بررسی سیر تکامل موضوعات تحقیق در مجلات کتابداری و اطلاع‌رسانی پرداخت. نتایج او نشان‌دهنده گرایش به موضوعاتی همچون کتابسنجی، داده‌کاوی، ذخیره و بازیابی اطلاعات، رفتار اطلاع‌یابی، سیستم‌های اطلاعاتی و شبکه‌های اجتماعی بود [13].
گوپتا و چاکراوارتی در سال 2021 در پژوهشی با عنوان «تجسم پژوهشی تحقیقات کتابداری و اطلاع‌رسانی هند با استفاده از نرم‌افزار مصورسازی VOSviewer و شبکه کتابسنجی» انجام دادند. یافته‌ها نشان داد در آینده، تحقیقات علم کتابداری و اطلاع‌رسانی هند بر حوزه‌هایی مانند یادگیری عمیق، یادگیری ماشین، هوش مصنوعی و فناوری بلاکچین متمرکز خواهد شد [14].
مئا و لؤند در پژوهش خود در سال 2021 به بررسی سیر تحول موضوعات و روش‌های تحقیق در علم کتابداری و اطلاع‌رسانی پرداختند. نتایج نشان‌دهنده گرایش به‌سمت 2 موضوع «علم داده‌ها» و «شبکه‌های اجتماعی» بود [15].
گردآوری اطلاعات ارزشمند و تعیین اولویت‌های پژوهشی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق بر‌اساس نیازهای پژوهشی جامعه است. تعیین اولویت‌های پژوهشی در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی نیز برای کشف مرزهای جدید، یافتن راه‌حل مناسب در مکان و زمان مناسب و کسب آمادگی در برابر چالش‌های آینده اقدامی حیاتی است [16]. مطالعات و بررسی‌ها نشان می‌دهد در این حوزه از رشته کتابداری اطلاع‌رسانی پزشکی، پژوهش‌های اندکی صورت گرفته است. از همین روی پژوهشگران بر آن شدند تا به تعیین اولویت‌های پژوهشی آن بپردازند.
مواد و روش‌ها
روش پژوهش حاضر از نوع کاربردی وتوصیفی‌مقطعی است که به روش پیمایشی انجام شده است. جامعه پژوهش حاضر تمام اعضا هیئت‌علمی (38 نفر) و دانشجویان دکتری (45 نفر) رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی بودند که در سال تحصیلی 1398-1399 مشغول به آموزش و تحصیل بودند. در‌مجموع تعداد این افراد 83 نفر بودند که به دلیل محدود بودن حجم جامعه آماری در مطالعه حاضر، از روش سرشماری استفاده شد. همچنین برای گرد آوری داده‌ها از پرسش‌نامه قنادی‌نژاد استفاده شد. ابزار این محقق، پرسش‌نامه‌ای محقق‌ساخته بود که روایی آن از‌طریق روایی صوری و محاسبه ضریب همبستگی هر‌یک از عامل‌ها، با نمره کل پرسش‌نامه مورد تأیید قرار گرفت و پایایی آن به 4 روش آلفای کرونباخ (0/98) تنصیف اسپیرمن براون (0/98) تنصیف گاتمن (0/98) و بازآزمایی (0/98) محاسبه شده است [1].
این پرسش‌نامه با تغییراتی مطابق با جامعه هدف، استفاده شد. بررسی روایی پرسش‌نامه توسط متخصصین گروه و دانشجویان دکتری کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی دانشگاه علوم‌پزشکی ایران بررسی و تأیید شد. پایایی آن نیز با توزیع پرسش‌نامه میان 30 نفر از دانشجویان و اساتید به روش آلفای کرونباخ 0/98 محاسبه شد.
در این پژوهش پیش از توزیع پرسش‌نامه ملاحظات اخلاقی رعایت شد و کد اخلاق طرح به شماره 99-2-15-18442 از کمیته ملی اخلاق در پژوهش‌های زیستی دریافت شد. بدین‌شکل که پیش از تکمیل پرسش‌نامه، شرکت‌کنندگان از موضوع و روش اجرای مطالعه مطلع شدند و این اطمینان به آنها داده شد که اطلاعات شخصی آنها محرمانه خواهد ماند و از فرم رضایت آگاهانه استفاده شد. این پرسش‌نامه دارای 3 بخش بود که 23 محور کلی را در‌بر گرفته بود و برای هر‌کدام از این محورها چندین زیرموضوع در نظر گرفته شده بود. بخش اول پرسش‌نامه شامل اطلاعات جمعیت‌شناختی بود که برای اعضای هیئت‌علمی شامل جنسیت، دانشگاه محل خدمت، مرتبه علمی و برای دانشجویان دکتری شامل جنسیت و دانشگاه محل تحصیل بود. بخش دوم که موضوعات پژوهشی بود، حاوی 113 موضوع بود که از پاسخ‌دهندگان خواسته شد بر مبنای طیف 5 ارزشی لیکرت (5 خیلی زیاد، 3 متوسط، 1 خیلی کم) نسبت به میزان اهمیت این موضوعات نظر بدهند.
ابزار پژوهش به‌صورت غیر‌حضوری (با ارسال ایمیل و شبکه اجتماعی واتساپ که با اخذ مجوز از معاونت آموزشی دانشگاه) در دسترس دانشجویان قرار گرفت. 83 پرسش‌نامه توزیع شد که در‌مجموع 64 مورد دریافت شد. از این تعداد، 27 پرسش‌نامه مربوط به اعضا هیئت‌علمی و 37 مورد مربوط به دانشجویان دکتری بود. پس از جمع‌آوری داده‌ها، برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از نرم‌افزار SPSS نسخه 23 استفاده شد. جهت توصیف داده‌ها و یافته‌های مربوط به اطلاعات جمعیت‌شناختی و بررسی میزان اهمیت محورهای پژوهشی از آمار توصیفی شامل فراوانی، درصد فراوانی، میانگین و انحراف‌معیار و به‌منظور بررسی رابطه میان ویژگی‌های جمعیت‌شناختی و دیدگاه جامعه مورد‌بررسی درباره اولویت‌های پژوهشی از آزمون فریدمن استفاده شد.
یافته‌ها
جامعه پژوهش شامل 45 نفر از دانشجویان دکتری مشغول به تحصیل در مقطع دکتری رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی بود که بیشترین تعداد دانشجو مربوط به دانشگاه علوم‌پزشکی ایران (14 نفر)، علوم‌پزشکی تهران (13نفر)، علوم‌پزشکی اصفهان (13 نفر) و کمترین تعداد مربوط به دانشگاه علوم‌پزشکی کرمان بود (5 نفر).
مطابق جدول شماره 1 جامعه آماری مربوط به هیئت‌علمی به تفکیک دانشگاه‌های دارای رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی (38 نفر) برآورد شد.
بیشترین تعداد هیئت‌علمی مربوط به دانشگاه علوم‌پزشکی اصفهان (8 نفر) و کمترین تعداد مربوط به 3 دانشگاه علوم‌پزشکی تهران (3 نفر)، دانشگاه علوم‌پزشکی ایران (3 نفر)، شهید بهشتی (3 نفر) و تبریز بود (3 نفر).
با‌توجه‌به تجزیه‌وتحلیل داده‌ها در گروه اعضای هیئت‌علمی 16 نفر (59/3 درصد) از پاسخ‌گویان زن و 11 نفر (40/7 درصد) مرد بودند و در گروه دانشجویان 29 نفر (78/4 درصد) زن و 8 نفر (21/6 درصد) مرد بودند.
نتایج میانگین و انحراف‌معیار اولویت‌های پژوهشی رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان دکتری در جدول شماره 2 نشان داده شده است.
جهت اولویت‌بندی محورها از آزمون فریدمن استفاده شد و اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان دکتری بررسی شد. اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی به ترتیب «آموزش»، «کارآفرینی» و «پژوهش» (0/05>P). همچنین اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه دانشجویان به ترتیب «عملکرد مبتنی بر شواهد»، «سواد اطلاعاتی» و «آموزش» بود (0/05>P).
نتایج میانگین و انحراف‌معیار اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان دکتری در جدول شماره 3 به تفکیک دانشگاه نشان داده شده است.
جهت اولویت‌بندی محورها از آزمون فریدمن استفاده شد. نتایج نشان داد اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی به ترتیب »اقتصاد اطلاعات»، «نیازها و رفتارهای اطلاعاتی» و «سواد اطلاعاتی» بوده‌اند (0/05>P) و اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی علوم‌پزشکی اصفهان به ترتیب «آموزش»، «پژوهش» و «عملکرد مبتنی بر شواهد» بوده‌اند (0/05>P).
همچنین اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه دانشجویان به ترتیب «آموزش»، «کارآفرینی» و «عملکرد مبتنی بر شواهد» بود (0/05>P). اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه دانشجویان علوم‌پزشکی اصفهان به ترتیب «کارآفرینی»، «آموزش» و «پژوهش» بود (0/05>P) و اولویت‌های پژوهشی از دیدگاه دانشجویان علوم‌پزشکی کرمان به ترتیب «پژوهش»، «آموزش» و «کارآفرینی» بوده‌اند (0/05>P).
بحث
هدف از انجام این پژوهش شناسایی اولویت‌های پژوهشی رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی‌پزشکی از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی و دانشجویان دکتری تخصصی بود.
از میان 23 اولویت به علت طولانی شدن مقاله، 11 مورد اول به ترتیب اولویت دیدگاه جامعه مد نظر بررسی شد.
دیدگاه اعضای هیئت‌علمی، شامل 1. آموزش، 2. کارآفرینی، 3. پژوهش، 4. آینده‌پژوهی و آینده‌نگری، 5. عملکرد مبتنی بر شواهد، 6. کتابخانه دیجیتال، 7. سواد اطلاعاتی، 8. مطالعات مربوط به کاربران، 9. فناوری اطلاعات، 10. مطالعات مربوط به کتابداری، 11.مدیریت اطلاعات سلامت.
دیدگاه دانشجویان دکتری، شامل 1. عملکرد مبتنی بر شواهد، 2. سواد اطلاعاتی، 3. آموزش، 4. کارآفرینی، 5. نیازها و رفتارهای اطلاعاتی، 6. نظام‌های اطلاعاتی، 7. پژوهش، 8. مطالعات مربوط به کاربران، 9. کتابخانه دیجیتال، 10. فناوری اطلاعات، 11. علم سنجی و اطلاع‌سنجی.
محور آموزش از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی در اولویت اول و برای دانشجویان اولویت سوم است. این نشان‌دهنده اهمیت آموزش از دیدگاه هر دو گروه است. کتابداران و متخصصان علم اطلاعات برای اینکه بتوانند در دنیای رقابتی امروز حضوری مستمر و حرفه‌ای داشته باشند، ضروری است که به مسئله کیفیت آموزش و عملکرد مؤثر نظام آموزشی در این راستا توجه کنند. مسئله آموزش در این حوزه به‌منظور تربیت نیروی انسانی کارآمد و نیز هماهنگی میان نیازهای جامعه و بازار کار و صلاحیت‌ها و توانایی‌های کتابداران و متخصصان علم اطلاعات امری ضروری است. این محور به‌عنوان نخستین اولویت در یافته‌های پژوهش حاضر، با نتایج وحیدی و لئو غیر همسو است، چرا‌که در نتایج این 2 مطالعه آموزش به‌عنوان اولویت‌های آخر و کم‌اهمیت قلمداد شده بود [11، 12].
محور عملکرد مبتنی بر شواهد جزو انتخاب اول دانشجویان و انتخاب چهارم اعضای هیئت‌علمی بود که نشان‌دهنده اتفاق نظر جامعه مورد‌مطالعه، به‌عنوان موضوعی مهم بوده است. عملکرد مبتنی بر شواهد که ارتباط تنگاتنگی با مفهوم کتابداری بالینی دارد با گرایش بیشتر دانشجویان کتابداری پزشکی مواجه شد؛ از این نقطه‌نظر، یافته‌های این پژوهش با بخش‌هایی از یافته‌های پژوهش‌های وحیدی مطابقت دارد [11].
دومین محور از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی، کارآفرینی است که این محور در رده چهارم اولویت‌های دانشجویان قرار گرفته است. درمورد محور کارآفرینی در بازه زمانی مورد‌بررسی، پژوهشی صورت نگرفته است.
دومین اولویت از دیدگاه دانشجویان، محور سواد اطلاعاتی است. این محور از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی در رده هفتم قرار دارد. به نظر می‌رسد از این جهت که دانشجویان سواد اطلاعاتی را یکی از جنبه‌های تأثیر‌گذار در جامعه پزشکی می‌دانند و سایر جوامع آن را مناسب برای فعالیت علمی و شغلی می‌دانند، این مورد بیشتر مورد توجه قرار گرفته که با نتایج مطالعه لئو همسو است. در مطالعه وی سواد اطلاعاتی جزو مؤلفه‌های مهم و قابل‌اجرا در جوامع مختلف ارزیابی شده است [12].
از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی محور پژوهش در رده سوم قرار دارد که درمورد دانشجویان این محور در اولویت هفتم است.
دانشجویان، اعضای هیئت‌علمی و پژوهشگران به‌منظور انجام پژوهش ابتدا نیازمند آشنایی با ارزش و فرایند پژوهش هستند. به این منظور، مطالعه در باب پژوهش در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی سبب شناخت اهمیت و تقویت مهارت‌های پژوهشی دانشجویان و پژوهشگران این رشته و توسعه انجام پژوهش و در‌نتیجه رشد و تعالی جامعه و ارتقای جایگاه رشته در جامعه می‌شود. همچنین به روشن شدن میزان کارایی و اثربخشی تحقیق و شناسایی و رفع نیازهای جامعه کمک می‌کند که با نتایج گوپتا و چاکراوارتی همسو است [14].
اولویت چهارم از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی مربوط به مؤلفه آینده‌پژوهشی است. این مقوله به پیش‌بینی، برنامه‌ریزی و آماده‌سازی گروه برای تدوین و طراحی موضوعات پژوهشی و آموزشی متناسب با نیاز روز کمک می‌کند و این در حالی است که در بین 11 اولویت پژوهشی مورد‌بررسی مؤلفه آینده‌پژوهشی از دیدگاه دانشجویان جایگاهی ندارد. درمورد این محور در بازه زمانی مورد‌بررسی، پژوهشی صورت نگرفته است.
اولویت چهارم از دیدگاه دانشجویان کارآفرینی است که بررسی شد.
اولویت پنجم از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی عملکرد مبتنی بر شواهد است که بررسی شد. این در حالی است که از دیدگاه دانشجویان جایگاه پنجم متعلق به محور نیازها و رفتارهای اطلاعاتی است، زیرا با بررسی و توجه به این مقوله می‌توان متناسب به نیاز و رفتار کاربران هنگام کسب اطلاعات، نیاز واقعی و غیر‌واقعی آنان را تفکیک و شناسایی کرد و از اتلاف انرژی، زمان و غیره کاربران جلوگیری کرد و مسیر رسیدن به هدف را تا حد امکان کوتاه کرد. نتایج این پژوهش با بخش‌هایی از پژوهش لئو و هان همسو است، زیرا در هر 2 پژوهش مؤلفه رفتار اطلاعاتی به‌عنوان مؤلفه مهم برای بهره‌وری در پژوهش ارزیابی شد. [12، 13]
اولویت ششم از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی کتابخانه دیجیتال است و این مورد برای دانشجویان در مرتبه نهم قرار دارد. کتابخانه دیجیتال به‌عنوان گرایش و سازمانی نوظهور به تربیت کارکنانی متخصص می‌پردازد که با استفاده از فراداده، دسترسی هوشمند، نامحدود و اقتصادی به منابع اطلاعاتی را ممکن می‌کند [17].
اولویت ششم از دیدگاه دانشجویان نظام‌های اطلاعاتی است که در بین 11 اولویت پژوهشی مورد‌بررسی، این مؤلفه از دیدگاه اعضای هیئت‌علمی جایگاهی ندارد. این مورد با نتایج پژوهش هان همسو است و جزو اولویت‌های مهم پژوهشی از دید جامعه مورد‌مطالعه وی است [13].
اولویت هفتم از دید اعضای هیئت‌علمی سواد اطلاعاتی و از دید دانشجویان، پژوهش بود که در قسمت‌های ابتدایی مورد بررسی شد.
اولویت هشتم هم از دید اعضای هیئت‌علمی و هم دانشجویان، مطالعه مربوط به کاربران است. مواردی همچون رفتار اطلاع‌یابی، چرایی و چگونگی تشخیص نیازهای اطلاعاتی، چرایی و چگونگی انتخاب موضوعات و منابع اطلاعاتی و موضوعات متنوع و مؤثر دیگری که در این حوزه قابلیت بررسی و بحث و اثر گذاری دارد، از دید هر دو گروه مؤلفه‌ای مهم ارزیابی شد که با نتایج پژوهش لئو و هان همسو است [12، 13].
اولویت نهم از دید اعضای هیئت‌علمی فناوری اطلاعات است که از دید دانشجویان در اولویت دهم قرار دارد. با ورود این مؤلفه به حوزه علم، بستری برای تسهیل و سرعت در انتقال و اشتراک‌گذاری اطلاعات فراهم شد که هم‌اکنون نیز اخبار تولیدات متنوع و انبوه در این زمینه مدام به گوش می‌رسد. از‌این‌رو به نظر می رسد می‌توان با تلفیق موضوع فناوری اطلاعات با مؤلفه‌هایی همچون آینده‌نگری، سواد اطلاعاتی و غیره، مسئله‌یابی کرده و راهکارهای مؤثری برای حل آنها ارائه داد. نتایج این پژوهش همسو با مطالعه حیدری و گوپتا و چاکراوارتی است [10، 14].
اولویت دهم اعضای هیئت‌علمی مطالعات مربوط به کتابداران است که در بین 11 اولویت پژوهشی مورد‌بررسی در قسمت بحث، این مؤلفه از دیدگاه دانشجویان جایگاهی ندارد. با کمک این مؤلفه می‌توان نیازهای اطلاعاتی، سلامت شغلی، سواد اطلاعاتی کتابداران در‌زمینه‌های مختلف، مهارت‌های مورد‌نیاز کتابداران در کتابخانه‌ها و مراکز مختلف، موقعیت‌های شغلی کتابداران و غیره را بررسی کرد. با شفاف‌سازی جایگاه، مهارت‌ها و نیازهای کتابداران می‌توان موقعیت کاری این جامعه را حفظ کرد و ارتقا بخشید. درمورد این محور در بازه زمانی مورد‌بررسی، پژوهشی صورت نگرفته است.
اولویت یازدهم اعضای هیئت‌علمی مدیریت اطلاعات سلامت است که از دیدگاه دانشجویان این جایگاه مربوط به علم‌سنجی و اطلاع‌سنجی است که با تمرکز بر این حوزه پژوهشی می‌توان به تفکیک و ارزش‌گذاری اطلاعات و دانش تولید‌شده در جامعه علمی یاری رساند و آن را از آلودگی اطلاعاتی و پراکندگی مصون نگه داشت. نتایج این قسمت از پژوهش با نتایج وحیدی، مئا و لؤند ، هان همسو است [11، 13، 15].
همچنین مطابق یافته‌ها در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی از دیدگاه این دو گروه، مواردی همچون سازمان‌دهی و فراهم‌آوری و فعالیت‌های سنتی این رشته جزو اولویت‌های آخر قرار گرفته‌اند.
از یافته‌های جانبی این پژوهش که حاصل سؤال پایانی پرسش‌نامه بود، دانشجویان و اعضای هیئت‌علمی نظرات مختلفی درباره موضوعات مهم و قابل‌توجه در رشته کتابداری و اطلاع‌رسانی پزشکی پیشنهاد دادند. موضوعاتی همچون چگونگی طراحی و اجرای استارتاپ‌های فناورانه مرتبط با حوزه کتابداری پزشکی، همکاری بین‌رشته‌ای با دیگر حوزه‌ها (کامپیوتر و برنامه‌نویسی و غیره) ارائه کارگاه‌های آموزشی نوین و فناورانه، طراحی ایده تا امکان‌سنجی، مهارت‌افزایی کتابداران در دفاتر مجلات پزشکی، برگزاری رویدادها و وبینارهای آموزشی، طراحی و اجرای استارتاپ‌های فناورانه، چگونگی طراحی و اجرای کارگاه‌های تخصصی و امکان‌سنجی و پیاده‌سازی آن، داده‌کاوی، اطلاعات بالینی، ارائه خدمات اطلاع‌رسانی به گروه‌های خاص، مشکلات کتابخانه‌های بیمارستانی، آموزش و تغییر سبک آن و شاخص بازآموزی کادر هیئت‌علمی موجود، طراحی سامانه‌های مشاوره اطلاعات و سلامت از راه دور.
نتیجه‌گیری
نتایج این مطالعه حاکی از آن بود که اولویت‌های پژوهشی رشته بیشتر به‌سمت موضوعات کاربردی بوده و موضوعات فلسفی و نظری از اهمیت چندانی برخوردار نیستند. به نظر می‌رسد با تشکیل اتاق فکر در کمیته‌های تحقیقاتی دانشگاه‌ها جهت نیازسنجی برای تعیین اولویت‌های پژوهشی در دوره‌های مدون و استفاده از متخصصان و دانشجویان این رشته می‌توان قدمی مؤثر در این راستا برداشت.
از محدودیت‌های پژوهش حاضر، عدم همکاری دانشجویان و اعضای هیئت‌علمی برای تکمیل پرسش‌نامه، عدم دقت جامعه پژوهش در تکمیل کامل پرسش‌نامه، اشکال یا امکان عدم صحت در اطلاعات اعضای هیئت‌علمی دانشگاه‌های دارنده مقطع دکتری رشته (درمورد تعداد، اسامی و راه‌های ارتباطی) در سایت‌های رسمی این دانشگاه‌ها بود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.IUMS.REC.1399.569 از دانشگاه علوم‌پزشکی ایران است.
حامی مالی
این مقاله با حمایت مالی معاونت تحقیقات دانشگاه علوم‌پزشکی ایران انجام شده است.
مشارکت نویسندگان
نظارت: شهرام صدقی، سمیرا سلیمان‌پور؛ نگارش مقاله: همه نویسندگان؛ جمع‌آوری اطلاعات: زهرا اکبری، سمیرا سلیمان‌پور؛ ایده: زهرا اکبری.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
References
1.Ghanadinezhad F, Heidari G. [Identifying and analyzing research priorities in each of the research axes of knowledge and information science from the viewpoint of the faculty and doctoral students of this field (Persian)]. Iran J Inf Process Manag. 2018; 34(1):57-88. https://www.sid.ir/paper/390443/en
2.Islam MS, Islam MN, Mondal M. Research trends in library and information science in Bangladesh: an analytical study. J Inf Sci Theory Pract. 2018; 6(2):36-45. [DOI:10.1633/JISTaP.2018.6.2.3]
3.Mittal R. Library and information science research trends in India. India: NIScair-csir; 2011. http://nopr.niscpr.res.in/handle/123456789/13481
4.Fattahi R. [The story of the practical use of research in Iran (Persian)]. Q J Sci Inf Technol. 2011; 4(66):777-9. [Link]
5.Fattahi R, Begloo R, Akhshik S. [An overview of the past, present, and future of library and information science in Iran: A look at the formation, achievements, and challenges of the development of information science (Persian)]. Shiraz: nameh parsi; 2014. https://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=3482809&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author
6.Samouei R, Tayebani T, Moslehi M. [Research needs of faculty members in Isfahan university of medical sciences, Iran (Persian)]. Health Inf Manag. 2013; 9(7):951-7. https://him.mui.ac.ir/article_12185_27063400f224dbe711cad5d09cf84b79.pdf
7.Sohrabi MR, Tahmoreszadeh S, Mohammadi F, Kolahi AA. [Research priority setting for social determinants of health research center of Shahid Beheshti University of Medical Sciences in 2013 (Persian)]. Community Health. 2014; 1(1):32-44. https://www.sid.ir/paper/253872/en
8.Adamsen L, Larsen K, Bjerregaard L, Madsen JK. Danish research-active clinical nurses overcome barriers in research utilization. Scand J Caring Sci. 2003; 17(1):57-65. [DOI:10.1046/j.1471-6712.2003.00124.x] [PMID]
9.Heydari GH, Qanadinejad F, Chinipardaz R. [A review of studies on research priorities in the field of information and knowledge science in Iran and the world (Persian)]. Sci Tech inf manage. 2017; 3(3):35-62. [DOI:10.22091/STIM.2017.880.1051]
10.Heydari G, Qanadinejad F, Saqaitalab M. [Need assessment and determination of research priorities of public libraries of Khuzestan in view of managers and librarians of the libraries (Persian)]. Sci Tech inf manage. 2016; 2(3):33-64. [doi:10.22091/stim.2016.778]
11.Vahidi M. [Study of the subjects studied by the departments of medical librarianship and information from 1391 to 1396 and determining their research priorities in the next 5 years (Persian)] [MSc, Thesis]. Tehran: Medicine of Tehran University of Medical Sciences; 2018. https://lib.tums.ac.ir/site/catalogue/220943
12.Luo L, McKinney M. JAL in the past decade: A comprehensive analysis of academic library research. J Acad Librariansh. 2015; 41(2):123-9. [DOI:10.1016/j.acalib.2015.01.003]
13.Han X. Evolution of research topics in LIS between 1996 and 2019: An analysis based on latent Dirichlet allocation topic model. Scientometrics. 2020; 125(3):2561-95. [DOI:10.1007/s11192-020-03721-0]
14.Gupta N, Chakravarty R. Research visualization of Indian LIS research using VOSviewer and Bibliometrix. Library Hi Tech News. 2021; 38(8):6-8. [DOI:10.1108/LHTN-10-2021-0076]
15.Ma J, Lund B. The evolution and shift of research topics and methods in library and information science. J Assoc Inf Sci Technol. 2021; 72(8):1059-74. [DOI:10.1002/asi.24474]
16.Rana R. Research trends in library and information science in India with a focus on Panjab University, Chandigarh. Int Inf Libr Rev. 2011; 43(1):23-42. [DOI:10.1016/j.iilr.2011.01.006]
17.Alipour Hafizi M ,Hajizin El Abdini M, Samimi M, Nowrozi Y, Radfar H, Zerezaz M, et al. [Introduction to digital libraries (Persian)]. Tehran: Chapar, Asatir Parsi; 2017. [Link]
2.Islam MS, Islam MN, Mondal M. Research trends in library and information science in Bangladesh: an analytical study. J Inf Sci Theory Pract. 2018; 6(2):36-45. [DOI:10.1633/JISTaP.2018.6.2.3]
3.Mittal R. Library and information science research trends in India. India: NIScair-csir; 2011. http://nopr.niscpr.res.in/handle/123456789/13481
4.Fattahi R. [The story of the practical use of research in Iran (Persian)]. Q J Sci Inf Technol. 2011; 4(66):777-9. [Link]
5.Fattahi R, Begloo R, Akhshik S. [An overview of the past, present, and future of library and information science in Iran: A look at the formation, achievements, and challenges of the development of information science (Persian)]. Shiraz: nameh parsi; 2014. https://opac.nlai.ir/opac-prod/search/briefListSearch.do?command=FULL_VIEW&id=3482809&pageStatus=1&sortKeyValue1=sortkey_title&sortKeyValue2=sortkey_author
6.Samouei R, Tayebani T, Moslehi M. [Research needs of faculty members in Isfahan university of medical sciences, Iran (Persian)]. Health Inf Manag. 2013; 9(7):951-7. https://him.mui.ac.ir/article_12185_27063400f224dbe711cad5d09cf84b79.pdf
7.Sohrabi MR, Tahmoreszadeh S, Mohammadi F, Kolahi AA. [Research priority setting for social determinants of health research center of Shahid Beheshti University of Medical Sciences in 2013 (Persian)]. Community Health. 2014; 1(1):32-44. https://www.sid.ir/paper/253872/en
8.Adamsen L, Larsen K, Bjerregaard L, Madsen JK. Danish research-active clinical nurses overcome barriers in research utilization. Scand J Caring Sci. 2003; 17(1):57-65. [DOI:10.1046/j.1471-6712.2003.00124.x] [PMID]
9.Heydari GH, Qanadinejad F, Chinipardaz R. [A review of studies on research priorities in the field of information and knowledge science in Iran and the world (Persian)]. Sci Tech inf manage. 2017; 3(3):35-62. [DOI:10.22091/STIM.2017.880.1051]
10.Heydari G, Qanadinejad F, Saqaitalab M. [Need assessment and determination of research priorities of public libraries of Khuzestan in view of managers and librarians of the libraries (Persian)]. Sci Tech inf manage. 2016; 2(3):33-64. [doi:10.22091/stim.2016.778]
11.Vahidi M. [Study of the subjects studied by the departments of medical librarianship and information from 1391 to 1396 and determining their research priorities in the next 5 years (Persian)] [MSc, Thesis]. Tehran: Medicine of Tehran University of Medical Sciences; 2018. https://lib.tums.ac.ir/site/catalogue/220943
12.Luo L, McKinney M. JAL in the past decade: A comprehensive analysis of academic library research. J Acad Librariansh. 2015; 41(2):123-9. [DOI:10.1016/j.acalib.2015.01.003]
13.Han X. Evolution of research topics in LIS between 1996 and 2019: An analysis based on latent Dirichlet allocation topic model. Scientometrics. 2020; 125(3):2561-95. [DOI:10.1007/s11192-020-03721-0]
14.Gupta N, Chakravarty R. Research visualization of Indian LIS research using VOSviewer and Bibliometrix. Library Hi Tech News. 2021; 38(8):6-8. [DOI:10.1108/LHTN-10-2021-0076]
15.Ma J, Lund B. The evolution and shift of research topics and methods in library and information science. J Assoc Inf Sci Technol. 2021; 72(8):1059-74. [DOI:10.1002/asi.24474]
16.Rana R. Research trends in library and information science in India with a focus on Panjab University, Chandigarh. Int Inf Libr Rev. 2011; 43(1):23-42. [DOI:10.1016/j.iilr.2011.01.006]
17.Alipour Hafizi M ,Hajizin El Abdini M, Samimi M, Nowrozi Y, Radfar H, Zerezaz M, et al. [Introduction to digital libraries (Persian)]. Tehran: Chapar, Asatir Parsi; 2017. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
