دوره 8، شماره 3 - ( پاییز 1401 )
جلد 8 شماره 3 صفحات 293-282 |
برگشت به فهرست نسخه ها
Download citation:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
BibTeX | RIS | EndNote | Medlars | ProCite | Reference Manager | RefWorks
Send citation to:
Maserat E, Mohammadzadeh Z, Mohammadi F, Kamali M. Feasibility of Implementing Blockchain and Internet of Things Technologies in Hospitals Affiliated to Tabriz University of Medical Sciences. JMIS 2022; 8 (3) :282-293
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-382-fa.html
URL: http://jmis.hums.ac.ir/article-1-382-fa.html
مسرت الهام، محمدزاده زینب، محمدی فاطمه، کمالی مریم. امکان‌سنجی پیاده‌سازی فناوری بلاک‌چین و اینترنت اشیا در بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز از دیدگاه کاربران. اطلاع‌رسانی پزشکی نوین. 1401; 8 (3) :282-293
گروه فناوری اطلاعات سلامت، دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی، دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز، تبریز، ایران.
متن کامل [PDF 4550 kb]
(1414 دریافت)
| چکیده (HTML) (2361 مشاهده)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
References
متن کامل: (1501 مشاهده)
مقدمه
در سال‌های اخیر، ظهور فناوری اینترنت اشیا با نظارت از راه دور بر بیمار، کیفیت مراقبت از بیمار را بهبود بخشیده است. همچنین به پزشکان امکان می‌دهد بیماران بیشتری را معالجه کنند [1]. اینترنت اشیا به‌سرعت در حال گسترش است و بسیاری از حوزه‌های زندگی بشر را تحت تأثیر قرار داده است [2]. اینترنت اشیا یک شبکه گسترده از اشیای به‌هم‌پیوسته است که در آن دستگاه‌های مختلف فیزیکی و مجازی می‌توانند بدون دخالت انسان، به اینترنت متصل شده و از‌طریق اینترنت با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این فناوری به تسهیل گردآوری انواع اطلاعات از محیط اطراف منجر میشود [3].
فناوری اینترنت اشیا در چارچوب مراقبت سلامت شامل چندین دستگاه پوشیدنی برای جمع‌آوری و تجزیه‌و‌تحلیل سیگنال زیستی به‌صورت مداوم است. این دستگاه‌های پوشیدنی می‌توانند مچ بندهای هوشمند، ساعت، کفش، پیراهن، کلاه، گردنبند، سربند و عینک و غیره باشند. بسیاری از حسگرهای داخلی در این دستگاه‌های هوشمند توانایی جمع‌آوری وضعیت سلامتی کاربر یا محیط اطراف و بارگذاری آن‌ها در پایگاه داده را دارد. علاوه‌بر‌این، این دستگاه‌های پوشیدنی توسط تلفن‌های هوشمند و سیستم عامل‌ها پشتیبانی می‌شوند که از قدرت محاسباتی خود برای تجزیه‌و‌تحلیل و پردازش یا انتقال داده‌های جمع‌آوری‌شده و یا ذخیره استفاده می‌کنند [3 ,4].
معماری اینترنت اشیا به‌صورت شبکه‌ای از سنسورها شامل حسگرهای پوشیدنی و متحرک است که داده‌های مربوط به سلامت را ضبط می‌کند و از این طریق شرایط کاربر درک میشود. یک گذرگاه به‌عنوان پلی بین شبکه سنسور و سرورهای از راه دور عمل می‌کند و بیشتر انتقال داده‌ها و خدمات متداول مانند تبدیل پروتکل را انجام می‌دهد [5]. این امر به ایجاد سیستم سلامت الکترونیکی منجر میشود که به‌صورت واقعی، مجموعه‌ای ارزشمند از اطلاعات مربوط به همه ذی‌نفعان (بیماران، موارد پزشکی و پیراپزشکی و بیمه درمانی) را بدون توجه به موقعیت فعلی آن‌ها فراهم می‌کند [6]. اما این سیستم‌های اطلاعات بیمارستانی هم از‌طریق حوادث غیرمترقبه و هم از تهدیدهای عمدی تهدید می‌شوند که می‌تواند به‌شدت به اعتبار سیستم‌های اطلاعات بهداشتی آسیب برساند [7]. به نظر می‌رسد حفظ حریم خصوصی داده‌ها در استفاده از فناوری اینترنت اشیا مشکل باشد، زیرا همه داده‌های آن که شامل اطلاعات حساس و شخصی هستند، در یک سرور از راه دور تحت کنترل کامل یک ارائه‌دهنده شخص ثالث نگهداری می‌شوندکه این امر باعث ایجاد انگیزه در مهاجمان برای حمله به اطلاعات میشود [3].
برای حل مشکل امنیت فناوری اینترنت اشیا می‌توان از معماری غیرمتمرکز استفاده کرد [8]. بلاک‌چین به‌عنوان یک فناوری در حال ظهور، از معماری غیرمتمرکز پشتیبانی می‌کند و به‌اشتراک‌گذاری امن داده‌ها و منابع شبکه اینترنت اشیا را فراهم می‌کند [9] و به دلیل استفاده از زنجیره‌های رمزنگاری مختلف، سطح امنیت را چندین برابر افزایش می‌دهد [10]. بنابراین می‌تواند بر چالش‌های موجود در فناوری اینترنت اشیا غلبه کند [9]. بلاک‌چین در بسیاری از حیطه‌ها از‌جمله امور مالی، اینترنت اشیا، امنیت و موارد دیگر استفاده میشود [11].
پروتکل بلاک‌چین، اطلاعات را در یک زنجیره بلوک ساختار می‌دهد، هر بلوک مجموعه‌ای از معاملات را که در یک زمان مشخص انجام میشود، ذخیره می‌کند [12]. هرگونه تغییر در محتوای یک بلوک در بلاک‌چین به‌راحتی در شبکه قابل‌تشخیص است. به همین دلیل، هرگاه معامله‌ای به یک بلوک اضافه شود و به زنجیره بلوک‌ها متصل شود، آن معامله قابل‌تغییر و واگرد نیست و سوابق پس از ایجاد، فابل‌بازیابی یا اصلاح نیستند [13]. علاوه‌بر‌این استفاده از این فناوری‌ها در کنار هم امکان ایجاد بسیاری از برنامه‌های پزشکی، مانند نظارت بر بهداشت از راه دور، برنامه‌های تناسب اندام، بیماری‌های مزمن و مراقبت از سالمندان را دارد [14]. قبل از اجرای طرح‌های مبتنی بر فناوری نیاز به امکان‌سنجی پیاده‌سازی، ضروری است. نتایج حاصل از این کار زمینه‌ای برای دسترسی آسان بیماران به فرایند مراقبت در هر زمان و در هر مکانی را فراهم می‌آورد و ارائه‌دهندگان خدمات می‌توانند به‌راحتی به اطلاعات جامعی دست پیدا کنند و در‌نهایت این تحقیق می‌تواند زمینه‌ای برای تصمیم‌گیری سیاست‌گذاران برای اطلاع از امکان پیاده‌سازی این 2 فناوری در بیمارستان‌های کشور باشد. با توجه به مزایا، چالش‌ها و لزوم به‌کارگیری این فناوری، پژوهش حاضر به امکان‌سنجی پیاده‌سازی فناوری بلاک‌چین و اینترنت اشیا در بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز از دیدگاه کاربران پرداخته است.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از نوع توصیفی‌کاربردی است که به‌صورت مقطعی در سال 1399 انجام شد. جامعه پژوهش متشکل از کارکنان و پرسنل حوزه مدیریت اطلاعات سلامت، انفورماتیک پزشکی و فناوری اطلاعات سلامت تمامی بیمارستان‌های دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز بود که از میان آن‌ها 8 بیمارستان از این پژوهش استقبال کردند و به دلیل کم بودن تعداد جامعه، نمونه‌گیری انجام نشد و فقط افراد آشنا به مفاهیم این حوزه که تمایل به همکاری داشتند در مطالعه وارد شدند و در‌مجموع 30 نفر در تکمیل پرسش‌نامه‌ها مشارکت داشتند. همچنین به‌منظور آشنایی بیشتر افراد حاضر در مطالعه با این فناوری، توضیحاتی در ابتدای پرسش‌نامه ارائه شده بود. مشخصات افراد شرکت‌کننده در مطالعه در جدول شماره 1 ارائه شده است.
.jpg)
رشته تحصیلی افراد شرکت‌کننده در مطالعه شامل مدارک پزشکی، فناوری اطلاعات، فناوری اطلاعات سلامت، مهندسی نرم‌افزار، مهندسی کامپیوتر، انفورماتیک پزشکی، مدیریت خدمات بهداشتی درمانی و بیوانفورماتیک بود.
ابزار جمع‌آوری داده‌ها پرسش‌نامه ساختمندی بود که سؤالات آن از مقالات مرتبط استخراج شده بود [15, 16, 17, 18, 19, 20] و روایی آن توسط اساتید محترم مدیریت اطلاعات سلامت تأیید شد. جهت انجام روایی محتوایی و انتخاب مناسب‌ترین سؤالات چک‌لیستی تهیه شد و برای 8 نفر از متخصصین ارسال شد تا درمورد هر سؤال میزان سادگی، مرتبط بودن و ضرورت داشتن را مشخص کنند. پرسش‌نامه نهایی شامل 5 بخش و 42 سؤال بود که بخش اول حاوی سؤالات مربوط به زیرساخت‌های فنی (13 سؤال)، بخش دوم حاوی سؤالات زیرساخت اقتصادی (8 سؤال)، بخش سوم حاوی سؤالات زیرساخت مدیریتی (8 سؤال)، بخش چهارم حاوی موارد زیرساخت آموزشی (5 سؤال) و بخش پنجم شامل سؤالات مربوط به زیر ساخت فرهنگی (8 سؤال) بود.
پس از تکمیل ابزار پژوهش، گزینه‌های مربوط به هریک از سؤالات امتیازدهی شد (خیلی کم= 1، کم= 2، متوسط= 3، زیاد= 4، خیلی زیاد= 5). داده‌ها پس از جمع‌آوری و دسته‌بندی وارد نرم افزار SPSS نسخه 16 شدند. برای آنالیز داده‌ها ابتدا میانگین وزنی هر سؤال که حاصل ضرب امتیاز آن سؤال در فراوانی، تقسیم بر تعداد پاسخ‌گویان به آن سؤال است را محاسبه کردیم و بعد از محاسبه میانگین وزنی، طبق نظر متخصص آماری، چنانچه میانگین وزنی سؤال بین 1 تا 2/33 بود آن سؤال نامطلوب ارزیابی می‌شد و چنانچه میانگین وزنی محاسبه‌شده بین 2/34 تا 3/67 بود، سؤال مورد‌نظر، نسبتاً مطلوب ارزیابی می‌شد و اگر میانگین وزنی محاسبه‌شده بین 3/68 تا 5 بود، آن سؤال مطلوب ارزیابی می‌شد. نتایج حاصل از یافته‌ها با استفاده از آمار توصیفی در قالب جداول و نمودار ارائه شد.
در بررسی نتایج سعی شد کلیه کدهای اخلاقی مربوطه رعایت شود. در این مطالعه عدم سوگیری در بررسی و حقوق مؤلفین در استفاده از متون و اصل امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها
نتایج پژوهش که در تصویر شماره 1 به‌طور خلاصه نمایش داده شده است، نشان می‌دهد ابعاد فنی و مدیریتی و آموزشی برای پیاده‌سازی فناوری اینترنت اشیا و بلاک‌چین دارای اهمیت بیشتری نسبت به ابعاد فرهنگی و اقتصادی است.
در سال‌های اخیر، ظهور فناوری اینترنت اشیا با نظارت از راه دور بر بیمار، کیفیت مراقبت از بیمار را بهبود بخشیده است. همچنین به پزشکان امکان می‌دهد بیماران بیشتری را معالجه کنند [1]. اینترنت اشیا به‌سرعت در حال گسترش است و بسیاری از حوزه‌های زندگی بشر را تحت تأثیر قرار داده است [2]. اینترنت اشیا یک شبکه گسترده از اشیای به‌هم‌پیوسته است که در آن دستگاه‌های مختلف فیزیکی و مجازی می‌توانند بدون دخالت انسان، به اینترنت متصل شده و از‌طریق اینترنت با یکدیگر ارتباط برقرار کنند. این فناوری به تسهیل گردآوری انواع اطلاعات از محیط اطراف منجر میشود [3].
فناوری اینترنت اشیا در چارچوب مراقبت سلامت شامل چندین دستگاه پوشیدنی برای جمع‌آوری و تجزیه‌و‌تحلیل سیگنال زیستی به‌صورت مداوم است. این دستگاه‌های پوشیدنی می‌توانند مچ بندهای هوشمند، ساعت، کفش، پیراهن، کلاه، گردنبند، سربند و عینک و غیره باشند. بسیاری از حسگرهای داخلی در این دستگاه‌های هوشمند توانایی جمع‌آوری وضعیت سلامتی کاربر یا محیط اطراف و بارگذاری آن‌ها در پایگاه داده را دارد. علاوه‌بر‌این، این دستگاه‌های پوشیدنی توسط تلفن‌های هوشمند و سیستم عامل‌ها پشتیبانی می‌شوند که از قدرت محاسباتی خود برای تجزیه‌و‌تحلیل و پردازش یا انتقال داده‌های جمع‌آوری‌شده و یا ذخیره استفاده می‌کنند [3 ,4].
معماری اینترنت اشیا به‌صورت شبکه‌ای از سنسورها شامل حسگرهای پوشیدنی و متحرک است که داده‌های مربوط به سلامت را ضبط می‌کند و از این طریق شرایط کاربر درک میشود. یک گذرگاه به‌عنوان پلی بین شبکه سنسور و سرورهای از راه دور عمل می‌کند و بیشتر انتقال داده‌ها و خدمات متداول مانند تبدیل پروتکل را انجام می‌دهد [5]. این امر به ایجاد سیستم سلامت الکترونیکی منجر میشود که به‌صورت واقعی، مجموعه‌ای ارزشمند از اطلاعات مربوط به همه ذی‌نفعان (بیماران، موارد پزشکی و پیراپزشکی و بیمه درمانی) را بدون توجه به موقعیت فعلی آن‌ها فراهم می‌کند [6]. اما این سیستم‌های اطلاعات بیمارستانی هم از‌طریق حوادث غیرمترقبه و هم از تهدیدهای عمدی تهدید می‌شوند که می‌تواند به‌شدت به اعتبار سیستم‌های اطلاعات بهداشتی آسیب برساند [7]. به نظر می‌رسد حفظ حریم خصوصی داده‌ها در استفاده از فناوری اینترنت اشیا مشکل باشد، زیرا همه داده‌های آن که شامل اطلاعات حساس و شخصی هستند، در یک سرور از راه دور تحت کنترل کامل یک ارائه‌دهنده شخص ثالث نگهداری می‌شوندکه این امر باعث ایجاد انگیزه در مهاجمان برای حمله به اطلاعات میشود [3].
برای حل مشکل امنیت فناوری اینترنت اشیا می‌توان از معماری غیرمتمرکز استفاده کرد [8]. بلاک‌چین به‌عنوان یک فناوری در حال ظهور، از معماری غیرمتمرکز پشتیبانی می‌کند و به‌اشتراک‌گذاری امن داده‌ها و منابع شبکه اینترنت اشیا را فراهم می‌کند [9] و به دلیل استفاده از زنجیره‌های رمزنگاری مختلف، سطح امنیت را چندین برابر افزایش می‌دهد [10]. بنابراین می‌تواند بر چالش‌های موجود در فناوری اینترنت اشیا غلبه کند [9]. بلاک‌چین در بسیاری از حیطه‌ها از‌جمله امور مالی، اینترنت اشیا، امنیت و موارد دیگر استفاده میشود [11].
پروتکل بلاک‌چین، اطلاعات را در یک زنجیره بلوک ساختار می‌دهد، هر بلوک مجموعه‌ای از معاملات را که در یک زمان مشخص انجام میشود، ذخیره می‌کند [12]. هرگونه تغییر در محتوای یک بلوک در بلاک‌چین به‌راحتی در شبکه قابل‌تشخیص است. به همین دلیل، هرگاه معامله‌ای به یک بلوک اضافه شود و به زنجیره بلوک‌ها متصل شود، آن معامله قابل‌تغییر و واگرد نیست و سوابق پس از ایجاد، فابل‌بازیابی یا اصلاح نیستند [13]. علاوه‌بر‌این استفاده از این فناوری‌ها در کنار هم امکان ایجاد بسیاری از برنامه‌های پزشکی، مانند نظارت بر بهداشت از راه دور، برنامه‌های تناسب اندام، بیماری‌های مزمن و مراقبت از سالمندان را دارد [14]. قبل از اجرای طرح‌های مبتنی بر فناوری نیاز به امکان‌سنجی پیاده‌سازی، ضروری است. نتایج حاصل از این کار زمینه‌ای برای دسترسی آسان بیماران به فرایند مراقبت در هر زمان و در هر مکانی را فراهم می‌آورد و ارائه‌دهندگان خدمات می‌توانند به‌راحتی به اطلاعات جامعی دست پیدا کنند و در‌نهایت این تحقیق می‌تواند زمینه‌ای برای تصمیم‌گیری سیاست‌گذاران برای اطلاع از امکان پیاده‌سازی این 2 فناوری در بیمارستان‌های کشور باشد. با توجه به مزایا، چالش‌ها و لزوم به‌کارگیری این فناوری، پژوهش حاضر به امکان‌سنجی پیاده‌سازی فناوری بلاک‌چین و اینترنت اشیا در بیمارستان‌های وابسته به دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز از دیدگاه کاربران پرداخته است.
مواد و روش‌ها
پژوهش حاضر از نوع توصیفی‌کاربردی است که به‌صورت مقطعی در سال 1399 انجام شد. جامعه پژوهش متشکل از کارکنان و پرسنل حوزه مدیریت اطلاعات سلامت، انفورماتیک پزشکی و فناوری اطلاعات سلامت تمامی بیمارستان‌های دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز بود که از میان آن‌ها 8 بیمارستان از این پژوهش استقبال کردند و به دلیل کم بودن تعداد جامعه، نمونه‌گیری انجام نشد و فقط افراد آشنا به مفاهیم این حوزه که تمایل به همکاری داشتند در مطالعه وارد شدند و در‌مجموع 30 نفر در تکمیل پرسش‌نامه‌ها مشارکت داشتند. همچنین به‌منظور آشنایی بیشتر افراد حاضر در مطالعه با این فناوری، توضیحاتی در ابتدای پرسش‌نامه ارائه شده بود. مشخصات افراد شرکت‌کننده در مطالعه در جدول شماره 1 ارائه شده است.
رشته تحصیلی افراد شرکت‌کننده در مطالعه شامل مدارک پزشکی، فناوری اطلاعات، فناوری اطلاعات سلامت، مهندسی نرم‌افزار، مهندسی کامپیوتر، انفورماتیک پزشکی، مدیریت خدمات بهداشتی درمانی و بیوانفورماتیک بود.
ابزار جمع‌آوری داده‌ها پرسش‌نامه ساختمندی بود که سؤالات آن از مقالات مرتبط استخراج شده بود [15, 16, 17, 18, 19, 20] و روایی آن توسط اساتید محترم مدیریت اطلاعات سلامت تأیید شد. جهت انجام روایی محتوایی و انتخاب مناسب‌ترین سؤالات چک‌لیستی تهیه شد و برای 8 نفر از متخصصین ارسال شد تا درمورد هر سؤال میزان سادگی، مرتبط بودن و ضرورت داشتن را مشخص کنند. پرسش‌نامه نهایی شامل 5 بخش و 42 سؤال بود که بخش اول حاوی سؤالات مربوط به زیرساخت‌های فنی (13 سؤال)، بخش دوم حاوی سؤالات زیرساخت اقتصادی (8 سؤال)، بخش سوم حاوی سؤالات زیرساخت مدیریتی (8 سؤال)، بخش چهارم حاوی موارد زیرساخت آموزشی (5 سؤال) و بخش پنجم شامل سؤالات مربوط به زیر ساخت فرهنگی (8 سؤال) بود.
پس از تکمیل ابزار پژوهش، گزینه‌های مربوط به هریک از سؤالات امتیازدهی شد (خیلی کم= 1، کم= 2، متوسط= 3، زیاد= 4، خیلی زیاد= 5). داده‌ها پس از جمع‌آوری و دسته‌بندی وارد نرم افزار SPSS نسخه 16 شدند. برای آنالیز داده‌ها ابتدا میانگین وزنی هر سؤال که حاصل ضرب امتیاز آن سؤال در فراوانی، تقسیم بر تعداد پاسخ‌گویان به آن سؤال است را محاسبه کردیم و بعد از محاسبه میانگین وزنی، طبق نظر متخصص آماری، چنانچه میانگین وزنی سؤال بین 1 تا 2/33 بود آن سؤال نامطلوب ارزیابی می‌شد و چنانچه میانگین وزنی محاسبه‌شده بین 2/34 تا 3/67 بود، سؤال مورد‌نظر، نسبتاً مطلوب ارزیابی می‌شد و اگر میانگین وزنی محاسبه‌شده بین 3/68 تا 5 بود، آن سؤال مطلوب ارزیابی می‌شد. نتایج حاصل از یافته‌ها با استفاده از آمار توصیفی در قالب جداول و نمودار ارائه شد.
در بررسی نتایج سعی شد کلیه کدهای اخلاقی مربوطه رعایت شود. در این مطالعه عدم سوگیری در بررسی و حقوق مؤلفین در استفاده از متون و اصل امانت‌داری رعایت شده است.
یافته‌ها
نتایج پژوهش که در تصویر شماره 1 به‌طور خلاصه نمایش داده شده است، نشان می‌دهد ابعاد فنی و مدیریتی و آموزشی برای پیاده‌سازی فناوری اینترنت اشیا و بلاک‌چین دارای اهمیت بیشتری نسبت به ابعاد فرهنگی و اقتصادی است.
طبق تصویر شماره 2، از نظر کاربران در بُعد فنی این مؤلفه‌ها دارای اهمیت بسیار بالایی هستند: دسترسی به اینترنت پرسرعت در تمام واحد‌های بالینی، استاندارد‌سازی دستگاه‌های سلامت و پزشکی، امکان تبادل اطلاعات بین سیستم‌های واحد‌های مختلف، تجهیز شبکه بیمارستان به فیبر نوری، دسترسی به سخت‌افزار‌های موردنیاز مانند سنسورها، انتقال یکپارچه سیستم‌های قدیمی و راه‌اندازی آن‌ها براساس اینترنت اشیا، امنیت در جمع‌آوری و رمزگذاری داده‌ها توسط سنسورها، امنیت داده‌های ذخیره‌شده بر روی پایگاه داده،تحلیل و نیاز‌سنجی مناسب برای طراحی سیستم و نرم‌افزار، توسعه پروتکل‌های رمزنگاری در بلاک‌چین، ساختار مدیریت داده‌های دیجیتالی در بلاک‌چین.
طبق تصویر شماره 3، از بین مؤلفه‌های اقتصادی، هزینه نصب و راه‌اندازی اولیه، هزینه نگهداری سخت‌افزار‌ها و نرم‌افزار‌های پیچیده اینترنت اشیا و توجه جدی دولت و سرمایه‌گذاری کافی؛ از مهم‌ترین موارد تأثیر‌گذار بر روی روند پیاده‌سازی اینترنت اشیا است.
طبق تصویر شماره 4، مؤلفه‌های بُعد مدیریتی تأثیر زیادی در روند پیاده‌سازی این 2 فناوری داشتند که از این مؤلفه‌ها می‌توان درک نامناسب مدیران از سیستم‌های اطلاعاتی، بروز پدیده مقاومت در برابر تغییر در مجریان سیستم و حمایت مدیران ارشد را نام برد.
همان‌طور که در تصویر شماره 5 نشان داده شده است، در بُعد آموزشی، آگاهی ارائه‌دهندگان از مزیت‌های بلاک‌چین و اینترنت اشیا، تمایل ارائه‌دهندگان به کسب مهارت‌های جدید، وضعیت آموزش نیرو‌های متخصص و برگزاری دوره‌های آموزشی برای متخصصان خدمات سلامت حائز اهمیت هستند.
طبق تصویر شماره 6 از بین مؤلفه‌های فرهنگی، فقط مؤلفه تغییرات ساختاری لازم برای پذیرش پیاده‌سازی فناوری بلاک‌چین و اینترنت اشیا از اهمیت بالایی برخوردار بود و مابقی مؤلفه‌ها اهمیت متوسطی داشتند.
بحث
هدف این مطالعه بررسی زیرساخت‌های لازم برای پیاده‌سازی فناوری اینترنت اشیا و بلاک‌چین در بیمارستان‌های منتخب بود. با استفاده از فناوری اینترنت اشیا، بیماران می‌توانند به‌راحتی و در هر زمان و در هر مکان روند درمان خود را ببینند و از آن کاملاً مطلع شوند. اینترنت اشیا فناوری جدیدی محسوب میشود و تأثیر اقتصادی آن ده‌ها برابر بیشتر از تأثیری است که اینترنت از زمان حضورش در کشورهای مختلف داشته است و مثل هر تکنولوژی دیگر چالش‌های خودش را دارد [15]. حریم خصوصی هنوز یک چالش اساسی است، بنابراین رویکردهای مبتنی بر بلاک‌چین امنیت و حریم خصوصی غیرمتمرکز را فراهم می‌کنند [16]. نتایج تحقیقات هلیل تحت عنوان «بررسی سیستماتیک استفاده از بلاک‌چین در بهداشت و درمان» نشان داد با ترکیب فناوری اینترنت اشیا و بلاک‌چین می‌توان یک شبکه توزیع جدید، برای افزایش ایمنی عملیاتی تعریف کرد [17]. تحقیقات فناوری بلاک‌چین در مراقبت‌های بهداشتی رو به افزایش است و بیشتر برای به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها، مدیریت سوابق بهداشتی و کنترل دسترسی استفاده میشود [18].
نتایج پژوهش حاضر نشان داد از بین 5 بُعد بررسی‌شده، بُعد فنی از بالاترین اهمیت برخوردار بود. برای نمونه در بُعد فنی دسترسی کاربران خارج از بیمارستان به اینترنت داخل شبکه بیمارستان از کمترین اهمیت و امنیت داده‌های ذخیره‌شده بر روی پایگاه داده از اهمیت بیشتری برخوردار بود.
نتایج مطالعات نشان داده‌اند امکان تبادل داده‌های پرونده سلامت فردی در یک شبکه بلاک‌چین خصوصی وجود دارد. با‌این‌حال برای توسعه یک پلتفرم پرونده سلامت فردی مبتنی بر بلاک‌چین که می‌تواند در عمل مورد استفاده قرار گیرد، به پیشرفت‌های زیادی، از‌جمله کاهش اندازه داده‌ها، بهبود حفاظت از اطلاعات شخصی و کاهش هزینه‌های عملیاتی نیاز است [19].
در رده‌های بعدی، بُعد‌های مدیریتی و آموزشی قرار گرفتند. بُعد مدیریتی انگیزه فعالیت در کارکنان، دارای کمترین اهمیت و درک نامناسب مدیران از سیستم سخت‌افزاری و اطلاعاتی و بروز پدیده مقاومت در برابر تغییر در مجریان سیستم از بیشترین اهمیت برخوردار بود. در بُعد آموزشی، فعالیت انجمن و کانون‌های علمی مرتبط از کمترین اهمیت و تمایل ارائه‌دهندگان مراقبت سلامت به کسب مهارت‌های جدید مانند استفاده از کامپیوتر در امور کاری از بیشترین اهمیت برخوردار بود. نتایج برخی مطالعات در این حیطه بیانگر این است که عوامل مدیریتی بیشترین تأثیر را بر موفقیت سامانه دارند [20]. با توجه به مطالعه میرانی و همکارانش در میان موانع فردی، عدم تمایل ارائه‌دهندگان مراقبت سلامت به کسب مهارت‌های جدید، مانند استفاده از کامپیوتر در امور کاری (46/9 درصد) و آگاهی محدود ارائه‌دهندگان مراقبت سلامت از مزیت‌های پرونده الکترونیک سلامت (40/6 درصد) در مقایسه با سایر موانع فردی از درجه اهمیت متوسط برخوردار بودند.
[21]. پژوهش حاضر نشان داد در بُعد اقتصادی سود‌آور نبودن استفاده از اینترنت اشیا در سازمان‌هایی با هزینه عملیاتی پایین از کمترین اهمیت و هزینه نصب و راه‌اندازی اولیه از بیشترین اهمیت برخوردار بود. مطالعه نوروزی و همکاران نشان داد مقرون‌به‌صرفه نبودن خدمات رایانش ابری در سازمان‌هایی که هزینه عملیاتی کمتری دارند بیشترین و افزایش خطر و قطعیت نداشتن در نرخ بازگشت سرمایه کمترین رتبه را دارد [22].
در بُعد آموزشی حمایت جامعه برای توسعه فناوری اینترنت اشیا و بلاک‌چین در بیمارستان از کمترین اهمیت، تغییرات ساختاری لازم برای پذیرش پیاده‌سازی فناوری بلاک‌چین و فناوری مبتنی بر اینترنت اشیا از اهمیت بیشتری برخوردار بود. مطالعه نوبخت و همکاران در مطالعه امکان‌سنجی پیاده‌سازی فناوری پزشکی از راه دور در بیمارستان‌های ایران به این نتیجه اشاره کردند که 61/5 درصد از افراد معتقد بودند که عوامل سازمانی و فرهنگی تا حدودی برای پیاده‌سازی فناوری پزشکی از راه دور وجود دارد [23].
به دلیل نو بودن فناوری مورد‌بررسی و کمبود مقالات داخلی و خارجی مرتبط در این حوزه، نویسندگان نتوانستند مقایسه کاملی از نتایج یافته‌های مطالعه حاضر با مقالات مشابه در این حیطه داشته باشند. همچنین با انتشار مقالات و مستندات بیشتر درمورد فناوری بلاک‌چین و آشنایی بیشتر شرکت‌کنندگان در مطالعه حاضر با این فناوری، احتمالاً نتایج مطالعه حاضر نیز تغییر کند.
نتیجه‌گیری
همان‌گونه که نتایج نشان داد، بُعد فنی مهم‌ترین مورد است که تأثیر بسزایی در بحث پیاده‌سازی فناوری اینترنت اشیا و بلاک‌چین دارد و در رده‌های بعدی، ابعاد مدیریتی و آموزشی دارای اهمیت بیشتری نسبت به ابعاد فرهنگی و اقتصادی است.همچنین از بین 42 مؤلفه‌ای که در این پژوهش بررسی شده بود، 26 مؤلفه دارای سطح اهمیت بالا شناسایی شدند که از این میان می‌توان به امنیت داده‌های ذخیره‌شده بر روی پایگاه داده، تحلیل و نیاز‌سنجی مناسب برای طراحی سیستم و نرم‌افزار، امکان تبادل اطلاعات بین سیستم‌های واحد‌های مختلف، هزینه نصب و راه‌اندازی و استاندارد‌سازی دستگاه‌های سلامت و پزشکی و غیره اشاره کرد که توجه به این مؤلفه‌ها پیاده‌سازی فناوری بلاک‌چین و اینترنت اشیا را در بیمارستان‌ها تسهیل می‌کند.
در پایان باتوجه‌به اهمیت پیاده‌سازی فناوری اینترنت اشیا و فناوری بلاک‌چین در بهبود گردآوری و تسهیل دسترسی به اطلاعات سلامت، پیشنهاد میشود هم‌زمان با پیشبرد اهداف مربوط به اولویت‌های درمانی و بالینی در بیمارستان‌ها، به زیرساخت‌های لازم برای توسعه فناوری‌های جدید، به‌ویژه فناوری اینترنت اشیا و بلاک‌چین نیز توجه لازم بشود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.TBZMED.REC.1399.498 از دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز است.
حامی مالی
این مقاله از طرف هیچ‌گونه نهاد یا مؤسسه‌ای حمایت مالی نشده و تمام منابع مالی آن از طرف نویسنده اول یا نویسندگان تأمین شده است.
مشارکت نویسندگان
ارائه ایده، کمک به نگارش مقاله و تأیید نسخه نهایی: الهام مسرت؛ کمک به نگارش مقاله و جمع‌آوری داده‌ها: مریم کمالی و فاطمه محمدی؛ طراحی مطالعه، کمک به جمع‌آوری داده‌ها و تایید نسخه نهایی: زینب محمدزاده.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشگران از کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز و دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی تشکر می‌کنند.
هدف این مطالعه بررسی زیرساخت‌های لازم برای پیاده‌سازی فناوری اینترنت اشیا و بلاک‌چین در بیمارستان‌های منتخب بود. با استفاده از فناوری اینترنت اشیا، بیماران می‌توانند به‌راحتی و در هر زمان و در هر مکان روند درمان خود را ببینند و از آن کاملاً مطلع شوند. اینترنت اشیا فناوری جدیدی محسوب میشود و تأثیر اقتصادی آن ده‌ها برابر بیشتر از تأثیری است که اینترنت از زمان حضورش در کشورهای مختلف داشته است و مثل هر تکنولوژی دیگر چالش‌های خودش را دارد [15]. حریم خصوصی هنوز یک چالش اساسی است، بنابراین رویکردهای مبتنی بر بلاک‌چین امنیت و حریم خصوصی غیرمتمرکز را فراهم می‌کنند [16]. نتایج تحقیقات هلیل تحت عنوان «بررسی سیستماتیک استفاده از بلاک‌چین در بهداشت و درمان» نشان داد با ترکیب فناوری اینترنت اشیا و بلاک‌چین می‌توان یک شبکه توزیع جدید، برای افزایش ایمنی عملیاتی تعریف کرد [17]. تحقیقات فناوری بلاک‌چین در مراقبت‌های بهداشتی رو به افزایش است و بیشتر برای به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها، مدیریت سوابق بهداشتی و کنترل دسترسی استفاده میشود [18].
نتایج پژوهش حاضر نشان داد از بین 5 بُعد بررسی‌شده، بُعد فنی از بالاترین اهمیت برخوردار بود. برای نمونه در بُعد فنی دسترسی کاربران خارج از بیمارستان به اینترنت داخل شبکه بیمارستان از کمترین اهمیت و امنیت داده‌های ذخیره‌شده بر روی پایگاه داده از اهمیت بیشتری برخوردار بود.
نتایج مطالعات نشان داده‌اند امکان تبادل داده‌های پرونده سلامت فردی در یک شبکه بلاک‌چین خصوصی وجود دارد. با‌این‌حال برای توسعه یک پلتفرم پرونده سلامت فردی مبتنی بر بلاک‌چین که می‌تواند در عمل مورد استفاده قرار گیرد، به پیشرفت‌های زیادی، از‌جمله کاهش اندازه داده‌ها، بهبود حفاظت از اطلاعات شخصی و کاهش هزینه‌های عملیاتی نیاز است [19].
در رده‌های بعدی، بُعد‌های مدیریتی و آموزشی قرار گرفتند. بُعد مدیریتی انگیزه فعالیت در کارکنان، دارای کمترین اهمیت و درک نامناسب مدیران از سیستم سخت‌افزاری و اطلاعاتی و بروز پدیده مقاومت در برابر تغییر در مجریان سیستم از بیشترین اهمیت برخوردار بود. در بُعد آموزشی، فعالیت انجمن و کانون‌های علمی مرتبط از کمترین اهمیت و تمایل ارائه‌دهندگان مراقبت سلامت به کسب مهارت‌های جدید مانند استفاده از کامپیوتر در امور کاری از بیشترین اهمیت برخوردار بود. نتایج برخی مطالعات در این حیطه بیانگر این است که عوامل مدیریتی بیشترین تأثیر را بر موفقیت سامانه دارند [20]. با توجه به مطالعه میرانی و همکارانش در میان موانع فردی، عدم تمایل ارائه‌دهندگان مراقبت سلامت به کسب مهارت‌های جدید، مانند استفاده از کامپیوتر در امور کاری (46/9 درصد) و آگاهی محدود ارائه‌دهندگان مراقبت سلامت از مزیت‌های پرونده الکترونیک سلامت (40/6 درصد) در مقایسه با سایر موانع فردی از درجه اهمیت متوسط برخوردار بودند.
[21]. پژوهش حاضر نشان داد در بُعد اقتصادی سود‌آور نبودن استفاده از اینترنت اشیا در سازمان‌هایی با هزینه عملیاتی پایین از کمترین اهمیت و هزینه نصب و راه‌اندازی اولیه از بیشترین اهمیت برخوردار بود. مطالعه نوروزی و همکاران نشان داد مقرون‌به‌صرفه نبودن خدمات رایانش ابری در سازمان‌هایی که هزینه عملیاتی کمتری دارند بیشترین و افزایش خطر و قطعیت نداشتن در نرخ بازگشت سرمایه کمترین رتبه را دارد [22].
در بُعد آموزشی حمایت جامعه برای توسعه فناوری اینترنت اشیا و بلاک‌چین در بیمارستان از کمترین اهمیت، تغییرات ساختاری لازم برای پذیرش پیاده‌سازی فناوری بلاک‌چین و فناوری مبتنی بر اینترنت اشیا از اهمیت بیشتری برخوردار بود. مطالعه نوبخت و همکاران در مطالعه امکان‌سنجی پیاده‌سازی فناوری پزشکی از راه دور در بیمارستان‌های ایران به این نتیجه اشاره کردند که 61/5 درصد از افراد معتقد بودند که عوامل سازمانی و فرهنگی تا حدودی برای پیاده‌سازی فناوری پزشکی از راه دور وجود دارد [23].
به دلیل نو بودن فناوری مورد‌بررسی و کمبود مقالات داخلی و خارجی مرتبط در این حوزه، نویسندگان نتوانستند مقایسه کاملی از نتایج یافته‌های مطالعه حاضر با مقالات مشابه در این حیطه داشته باشند. همچنین با انتشار مقالات و مستندات بیشتر درمورد فناوری بلاک‌چین و آشنایی بیشتر شرکت‌کنندگان در مطالعه حاضر با این فناوری، احتمالاً نتایج مطالعه حاضر نیز تغییر کند.
نتیجه‌گیری
همان‌گونه که نتایج نشان داد، بُعد فنی مهم‌ترین مورد است که تأثیر بسزایی در بحث پیاده‌سازی فناوری اینترنت اشیا و بلاک‌چین دارد و در رده‌های بعدی، ابعاد مدیریتی و آموزشی دارای اهمیت بیشتری نسبت به ابعاد فرهنگی و اقتصادی است.همچنین از بین 42 مؤلفه‌ای که در این پژوهش بررسی شده بود، 26 مؤلفه دارای سطح اهمیت بالا شناسایی شدند که از این میان می‌توان به امنیت داده‌های ذخیره‌شده بر روی پایگاه داده، تحلیل و نیاز‌سنجی مناسب برای طراحی سیستم و نرم‌افزار، امکان تبادل اطلاعات بین سیستم‌های واحد‌های مختلف، هزینه نصب و راه‌اندازی و استاندارد‌سازی دستگاه‌های سلامت و پزشکی و غیره اشاره کرد که توجه به این مؤلفه‌ها پیاده‌سازی فناوری بلاک‌چین و اینترنت اشیا را در بیمارستان‌ها تسهیل می‌کند.
در پایان باتوجه‌به اهمیت پیاده‌سازی فناوری اینترنت اشیا و فناوری بلاک‌چین در بهبود گردآوری و تسهیل دسترسی به اطلاعات سلامت، پیشنهاد میشود هم‌زمان با پیشبرد اهداف مربوط به اولویت‌های درمانی و بالینی در بیمارستان‌ها، به زیرساخت‌های لازم برای توسعه فناوری‌های جدید، به‌ویژه فناوری اینترنت اشیا و بلاک‌چین نیز توجه لازم بشود.
ملاحظات اخلاقی
پیروی از اصول اخلاق پژوهش
این مطالعه دارای تأییدیه اخلاقی به شماره IR.TBZMED.REC.1399.498 از دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز است.
حامی مالی
این مقاله از طرف هیچ‌گونه نهاد یا مؤسسه‌ای حمایت مالی نشده و تمام منابع مالی آن از طرف نویسنده اول یا نویسندگان تأمین شده است.
مشارکت نویسندگان
ارائه ایده، کمک به نگارش مقاله و تأیید نسخه نهایی: الهام مسرت؛ کمک به نگارش مقاله و جمع‌آوری داده‌ها: مریم کمالی و فاطمه محمدی؛ طراحی مطالعه، کمک به جمع‌آوری داده‌ها و تایید نسخه نهایی: زینب محمدزاده.
تعارض منافع
بنابر اظهار نویسندگان این مقاله تعارض منافع ندارد.
تشکر و قدردانی
پژوهشگران از کمیته تحقیقات دانشجویی دانشگاه علوم‌پزشکی تبریز و دانشکده مدیریت و اطلاع‌رسانی پزشکی تشکر می‌کنند.
References
1.Dwivedi AD, Srivastava G, Dhar S, Singh R. A decentralized privacy-preserving healthcare blockchain for IoT. Sensors. 2019; 19(2):326. [DOI:10.3390/s19020326] [PMID] [PMCID]
2.Gubbi J, Buyya R, Marusic S, Palaniswami M. Internet of Things (IoT): A vision, architectural elements, and future directions. Future Generation Comput Syst. 2013; 29(7):1645-60. [DOI:10.1016/j.future.2013.01.010]
3.Li S, Da Xu L, Zhao S. The internet of things: A survey. Inf Syst Front. 2015; 17(2):243-59. [DOI:10.1007/s10796-014-9492-7]
4.Dang LM, Piran J, Han D, Min K, Moon H. A survey on internet of things and cloud computing for healthcare. Electronics. 2019; 8(7):768. [DOI:10.3390/electronics8070768]
5.Azimi I, Pahikkala T, Rahmani AM, Niela-Vilén H, Axelin A, Liljeberg P. Missing data resilient decision-making for healthcare IoT through personalization: A case study on maternal health. Future Gener Comput Syst. 2019; 96:297-308. [DOI:10.1016/j.future.2019.02.015]
6.Zhang P, Schmidt DC, White J, Lenz G. Blockchain technology use cases in healthcare. Adv Comput 2018; 111:1-41. [DOI:10.1016/bs.adcom.2018.03.006]
7.Samy GN, Ahmad R, Ismail Z. Security threats categories in healthcare information systems. Health Informatics J. 2010; 16(3):201-9. [PMID]
8.Ali Syed T, Alzahrani A, Jan S, Shoaib Siddiqui M, Nadeem A, Alghamdi T. A comparative analysis of blockchain architecture and its applications: Problems and recommendations. IEEE Access. 2019; 7:176838-69. [DOI:10.1109/ACCESS.2019.2957660]
9.Singh SK, Rathore S, Park JH. Blockiotintelligence: A blockchain-enabled intelligent IoT architecture with artificial intelligence. Future Gener Comput Syst. 2020; 110:721-43. [DOI:10.1016/j.future.2019.09.002]
10.Bodkhe U, Tanwar S, Parekh K, Khanpara P, Tyagi S, Kumar N. Blockchain for industry 4.0: A comprehensive review. IEEE Access. 2020; 8: 79764-800. [DOI:10.1109/ACCESS.2020.2988579]
11.Huh S, Cho S, Kim S. Managing IoT devices using blockchain platform. in 2017 19th international conference on advanced communication technology (ICACT). Paper presented at: 19th International Conference on Advanced Communication Technology (ICACT). 19-22 February 2017; PyeongChang, Korea. [DOI:10.23919/ICACT.2017.7890132]
12.Reyna A, Martín C, Chen J, Soler E, Díaz M. On blockchain and its integration with IoT. Challenges and opportunities. Future Gener Comput Syst. 2018; 88:173-90. [DOI:10.1016/j.future.2018.05.046]
13.Agbo CC, Mahmoud QH, Eklund JM. Blockchain technology in healthcare: A systematic review. Healthcare (Basel). 2019; 7(2):56. [PMID] [PMCID]
14.Riazul Islam SM, Kwak D, Kabir H, Hossain M, Kwak SK. The internet of things for health care: a comprehensive survey. IEEE Access. 2015; 3:678-708. [DOI:10.1109/ACCESS.2015.2437951]
15.McGhin T, Choo KKR, Liu CZ, He D. Blockchain in healthcare applications: Research challenges and opportunities. J Netw Comput Appl. 2019; 135:62-75. [DOI:10.1016/j.jnca.2019.02.027]
16.Onik MMH, Aich S, Yang J, Kim CS, Kim HC. Blockchain in healthcare: Challenges and solutions. In: Dey N, Das H, Sekhar Behera H, editors. Big data analytics for intelligent healthcare management. Cambridge: Academic Press; 2019. [DOI:10.1016/B978-0-12-818146-1.00008-8]
17.Hölbl M, Kompara M, Kamišalić A, Nemec Zlatolas L. A systematic review of the use of blockchain in healthcare. Symmetry. 2018; 10(10):470.[DOI:10.3390/sym10100470]
18.Jo BW, Khan RMA, Lee YS. Hybrid blockchain and internet-of-things network for underground structure health monitoring. Sensors. 2018; 18(12):4268. [PMID]
19.Park YR, Lee E, Na W, Park S, Lee Y, Lee JH. Is blockchain technology suitable for managing personal health records? Mixed-methods study to test feasibility. J Med Internet Res. 2019; 21(2):e12533. [PMID]
20.Khatoon A. A blockchain-based smart contract system for healthcare management. Electronics. 2020; 9(1):94. [DOI:10.3390/electronics9010094]
21.Mirani N, Ayatollahi H, Haghani H. [A survey on barriers to the development and adoption of electronic health records in Iran (Persian)]. J Health Adm. 2013; 15 (50):65-75. [Link]
22.Norouzi Y, Haddad Oskoee A. [ Identifying the barriers of implementing cloud computing: Castudy Iranian digital libraries portals (Persian)]. J National Stud Librar Inf Organ. 2018; 29(2):151-70. [Link]
23.Nobakht S, Bagheri S, Mehraeen E, Shamsabadi AR. [The feasibility of telemedicine technology implementation in the selected hospitals of Iran (Persian)]. Payavard. 2018; 12 (1):25-33. [Link]
2.Gubbi J, Buyya R, Marusic S, Palaniswami M. Internet of Things (IoT): A vision, architectural elements, and future directions. Future Generation Comput Syst. 2013; 29(7):1645-60. [DOI:10.1016/j.future.2013.01.010]
3.Li S, Da Xu L, Zhao S. The internet of things: A survey. Inf Syst Front. 2015; 17(2):243-59. [DOI:10.1007/s10796-014-9492-7]
4.Dang LM, Piran J, Han D, Min K, Moon H. A survey on internet of things and cloud computing for healthcare. Electronics. 2019; 8(7):768. [DOI:10.3390/electronics8070768]
5.Azimi I, Pahikkala T, Rahmani AM, Niela-Vilén H, Axelin A, Liljeberg P. Missing data resilient decision-making for healthcare IoT through personalization: A case study on maternal health. Future Gener Comput Syst. 2019; 96:297-308. [DOI:10.1016/j.future.2019.02.015]
6.Zhang P, Schmidt DC, White J, Lenz G. Blockchain technology use cases in healthcare. Adv Comput 2018; 111:1-41. [DOI:10.1016/bs.adcom.2018.03.006]
7.Samy GN, Ahmad R, Ismail Z. Security threats categories in healthcare information systems. Health Informatics J. 2010; 16(3):201-9. [PMID]
8.Ali Syed T, Alzahrani A, Jan S, Shoaib Siddiqui M, Nadeem A, Alghamdi T. A comparative analysis of blockchain architecture and its applications: Problems and recommendations. IEEE Access. 2019; 7:176838-69. [DOI:10.1109/ACCESS.2019.2957660]
9.Singh SK, Rathore S, Park JH. Blockiotintelligence: A blockchain-enabled intelligent IoT architecture with artificial intelligence. Future Gener Comput Syst. 2020; 110:721-43. [DOI:10.1016/j.future.2019.09.002]
10.Bodkhe U, Tanwar S, Parekh K, Khanpara P, Tyagi S, Kumar N. Blockchain for industry 4.0: A comprehensive review. IEEE Access. 2020; 8: 79764-800. [DOI:10.1109/ACCESS.2020.2988579]
11.Huh S, Cho S, Kim S. Managing IoT devices using blockchain platform. in 2017 19th international conference on advanced communication technology (ICACT). Paper presented at: 19th International Conference on Advanced Communication Technology (ICACT). 19-22 February 2017; PyeongChang, Korea. [DOI:10.23919/ICACT.2017.7890132]
12.Reyna A, Martín C, Chen J, Soler E, Díaz M. On blockchain and its integration with IoT. Challenges and opportunities. Future Gener Comput Syst. 2018; 88:173-90. [DOI:10.1016/j.future.2018.05.046]
13.Agbo CC, Mahmoud QH, Eklund JM. Blockchain technology in healthcare: A systematic review. Healthcare (Basel). 2019; 7(2):56. [PMID] [PMCID]
14.Riazul Islam SM, Kwak D, Kabir H, Hossain M, Kwak SK. The internet of things for health care: a comprehensive survey. IEEE Access. 2015; 3:678-708. [DOI:10.1109/ACCESS.2015.2437951]
15.McGhin T, Choo KKR, Liu CZ, He D. Blockchain in healthcare applications: Research challenges and opportunities. J Netw Comput Appl. 2019; 135:62-75. [DOI:10.1016/j.jnca.2019.02.027]
16.Onik MMH, Aich S, Yang J, Kim CS, Kim HC. Blockchain in healthcare: Challenges and solutions. In: Dey N, Das H, Sekhar Behera H, editors. Big data analytics for intelligent healthcare management. Cambridge: Academic Press; 2019. [DOI:10.1016/B978-0-12-818146-1.00008-8]
17.Hölbl M, Kompara M, Kamišalić A, Nemec Zlatolas L. A systematic review of the use of blockchain in healthcare. Symmetry. 2018; 10(10):470.[DOI:10.3390/sym10100470]
18.Jo BW, Khan RMA, Lee YS. Hybrid blockchain and internet-of-things network for underground structure health monitoring. Sensors. 2018; 18(12):4268. [PMID]
19.Park YR, Lee E, Na W, Park S, Lee Y, Lee JH. Is blockchain technology suitable for managing personal health records? Mixed-methods study to test feasibility. J Med Internet Res. 2019; 21(2):e12533. [PMID]
20.Khatoon A. A blockchain-based smart contract system for healthcare management. Electronics. 2020; 9(1):94. [DOI:10.3390/electronics9010094]
21.Mirani N, Ayatollahi H, Haghani H. [A survey on barriers to the development and adoption of electronic health records in Iran (Persian)]. J Health Adm. 2013; 15 (50):65-75. [Link]
22.Norouzi Y, Haddad Oskoee A. [ Identifying the barriers of implementing cloud computing: Castudy Iranian digital libraries portals (Persian)]. J National Stud Librar Inf Organ. 2018; 29(2):151-70. [Link]
23.Nobakht S, Bagheri S, Mehraeen E, Shamsabadi AR. [The feasibility of telemedicine technology implementation in the selected hospitals of Iran (Persian)]. Payavard. 2018; 12 (1):25-33. [Link]
ارسال پیام به نویسنده مسئول
| بازنشر اطلاعات | |
 |
این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است. |
